Morgunblaðið - 18.05.1978, Síða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR, 18. MAÍ 1978
„Það er bara að gera það”
— Erindi Eyjólfs Konráðs Jónssonar
alþm. um fjármögnun vegaframkvæmda á
ráðstefnu ungra sjálfstæðismanna
Góðir áheyrendur. Mér er ætlað
hér að fjalla um fjármögnun
vegaframkvæmda í fáeinum orð-
um, þ.e.a.s. hvaða leiðir séu til þess
að afla fjár til þess að auka
vegagerð verulega. Þegar þetta er
skoðað, er á ýmislegt að líta, sem
ég skal nú rekja.
Eins og eðlilegt er verður
mönnum fyrst litið til tekna af
umferðinni, sem svo er nefnt.
Menn segja þá gjarnan, að sam-
kvæmt fjárlögum 1978 verði heild-
artekjur af umferðinni 21 millj-
arður króna, en hinsvegar sé
einungis varið til vegasjóðs 9,3
milljörðum. Mismunurinn sé svo
álitleg upphæð, að allur vandi væri
leystur, ef tekjunum af umferðinni
. væri varið til vegagerðar að fullu.
Þetta er útaf fyrir sig laukrétt, og
auðveldast væri fyrir mig að
hætta nú máli mínu um leið og ég
byrja það, ef ég gæti bara gengið
til fjármálaráðherrans, vinar okk-
ar og sagt: herra minn, hér er
lausnin, 21 milljarður skal til
vegamálanna, þú færð þá peninga
hvort sem er af umferðinni.
En auðvitað vita allir, að svona
einfalt er málið ekki. Ríkið aflar
sér tekna með margháttaðri skatt-
lagningu, og hvort sem það verður
talið réttlátt eða ranglátt að
skattleggja umferðina með þeim
hætti, sem hér er gert, þá er það
staðreynd, að notkun örkutækja
hefur verið veigamikill grunnur
skattaálagningar, og fjármunir
þeir, sem ríkissjóður fær af
umferðinni, eru notaðir til marg-
háttaðra samþarfa. Útaf fyrir sig
liggur það þó beinast við að færa
tekjur af umferðinni í ríkari mæli
til vegagerðar, en þá verðum við að
sjálfsögðu að afla nýrra tekna í
ríkissjóð, ef okkur ekki tekst að
draga þar úr útgjöldum. Og að því
er opinberu framkvæmdirnar
varðar þá hefur reynzt býsna
erfitt að rifa seglin, og sama er að
segja um margháttuð rekstrar-
gjöld. Við viljum öll báknið burt,
en verðum víst að játa, að áfram
miðar skammt.
Við skulum þess vegna að sinni
ganga út frá því, að ekki reynist
unnt að fá til vegamálanna meira
fjármagn af umferðinni, eða þá að
við verðum að sjá ríkissjóði fyrir
nýjum tekjum vegna þess, sem við
ætlum okkur frá honum að taka til
að auka framkvæmdir við vega-
gerð, og hverjir eru þá valkostirn-
ir?
Fyrst nefni ég það, sem ég síðast
mun gera allnokkur skil, þ.e.a.s.
happdrættislánin. En ýmsir kostir
aðrir eru auðvitað fyrir hendi.
Á það hefur verið bent með
rökum, að ekki þyrfti að vera
íþyngjandi fyrir komandi kynslóð-
ir, þótt veruleg erlend lán yrðu
tekin til vegagerðar. Eg held að
ekki sé lengur um það deilt, að
arðgjöf góðra vega sé svo mikil, að
vextir af hagstæðum erlendum
lánum yrðu ekki íþyngjandi, held-
ur jafnvel þvert á móti. Réttilega
er þó sagt, að erlendar skuldir séu
orðnar talsvert miklar og varlega
verði að fara í aukningu þeirra.
Auðvitað er mér þessi staðreynd
Ijós eins og öðrum, en fjarri fer því
þó að ég vilji með öllu útiloka
allstóra erlenda lánstöku til langs
tíma til að hrinda fram meirihátt-
ar verkefnum í vegagerð. Alþjóða-
bankinn mun hafa lánað hagstæð
lán til vegagerðar víða um heim,
t.d. í Finnlandi, og ég teldi vel til
greina koma að við leituðum eftir
slíkum lánum, annaðhvort frá
Alþjóðabankanum eða vinveittum
þjóðum. En þó ætti sú lántaka
helzt að takmarkast við erlendan
kostnað, þ.e.a.s. tækjakaup, elds-
neyti og sv. frv. Og gjarnan mætti
hún vera tengd meiriháttar útboð-
um, sem erlendir aðilar jafnt og
innlendir gætu tekið þátt í.
í öðru lagi gæti komið til greina
innlend lántaka, t.d. skuldabréfa-
útgáfa, sem þá þyrfti sjálfsagt að
vera verðtryggð með einhverjum
hætti. Ég hef raunar verið að gæla
við þá hugmynd, að mönnum yrði
gert unnt að tryggja fjármuni sína
í erlendri mynt, t.d. þýskum
mörkum eða Bandaríkjadollurum,
hvort sem þeir fjármunir, sem
þannig kæmu inn, yrðu notaðir til
vegagerðar eða í öðrum tilgangi,
t.d. til að bæta úr lánsfjárþörf
atvinnuvega. Ég held raunar, að
geysimiklar fjárhæðir væri unnt
að fá að láni hjá fólkinu í landinu,
ef það t.d. gæti keypt skuldabréf,
sem tryggð væru í þýskum mörk-
um, eða lagt fé inn á viðskipta-
reikninga, sem gengistryggðir
væru. Við myndum þá slá tvær
flugur í einu höggi, afla sparifjár
og hindra óhæfilega gjaldeyris-
eyðslu, sem á sér stað, þegar allir
vilja koma peningum sínum í
fastafjár- eða lausafjármuni af
ótta við verðrýrnun þeirra.
Þessi hugmynd hygg ég, að
nánar muni verða rædd á næst-
unni, enda kynni svo að fara, að
framkvæmd hennar yrði upphaf
þess, að við skiptum hreinlega um
mynt, tækjum upp gömlu íslenzku
mörkina og gætum þá notað
krónugreyið sem skiptimynt í stað
auranna, og þyrfti þá enga seðla
eða slegna peninga að eyðileggja.
Seinna mundum við svo kalla
krónuna aura, enda ekkert að gera
með kóngafé.
Næst er þá til að taka vegtoll-
inn. Hann var reyndur á Keflavík-
urveginum eins og frægt er orðið.
Innheimta hans var dýr og hann
var vissulega óvinsæll. Ekki hef ég
trú á því, að slíkt veggjald muni
hafa mikla þýðingu við útvegun
fjármagns til vegagerðar í fram-
tíðinni, en þó er rétt að nefna það.
Auðvitað gæti gjaldið verið hærra
á hinum lengri vegum og inn-
heimtukostnaður væntanlega
minni en var á Keflavíkurvegin-
um. Þannig gæti slík gjaldheimta
haft einhverja þýðingu.
Þá er það og hugsanlegt, fræði-
lega að minnsta kosti, að einhverj-
ir einkaaðilar byggðu samgöngu-
mannvirki, sem síðan yrðu greidd
með gjaldtöku, annað hvort erlend
eða innlend fyrirtæki. En litla von
á ég á því, að sú verði raunin.
Þá segja menn: drögum úr
öðrum opinberum framkvæmdum
og rekstrarútgjöldum ríkisins og
færum fjármunina til vega. Svo
sannarlega er ekki óeðlilegt að
þessara sjónarmiða gæti, því að
hvergi er í rauninni um vanþróun
að ræða hér á landi, miðað við
nágrannaþjóðir, nema í vegamál-
um. Það hefur þó reynst býsna
erfitt, eins og áður var að vikið, að
færa til fjármunina.
Á hinn bóginn er ástæðulaust að
líta fram hjá því, að í tveimur
meginatvinnuvegum landsmanna,
sjávaraútvegi og landbúnaði, hef-
ur þegar verið fjárfest svo mikið,
að nánast á héðan í frá ekki að
þurfa að vera um annaö að ræða
en eðlilega endurnýjun og viðhald.
Sömuleiðis hafa íbúðabyggingar
verið mjög miklar á undanförnum
árum, og ætti að geta dregið úr
þeim hlutfallslega miðað við þjóð-
artekjur. Þetta ætti að gera það að
verkum, að rýmra yðri um fjár-
muni í framtíðinni til annarra
athafna, þ.á m. vegagerðarinnar,
en á móti kemur auðvitað, að
stórefla þarf íslenskan iðnað og
hagnýtingu vatnsafls og varma-
orku. En þjóðartekjur fara vax-
andi, og þar munu landshelgissigr-
ar og væntanleg iðnvæðing hafa
úrslitaþýðingu.
Ég’ skal játa, að til skamms tíma
var ég ekki ýkja mikill hvatamað-
ur þess, að stórátak yrði gert til að
fullgerða helztu þjóðvegi, einfald-
lega vegna þess að atvinnuöryggi
var að mínu mati ekki nægilegt, og
megináherzlu þurfti að leggja á
uppbyggingu atvinnuveganna,
styrkja útveg, hefja stóriðju og
meiriháttar framkvæmdir til að
hagnýta orkuna í fallvötnunum og
yðrum jarðar.
En á haustþingi 1974 flutti ég
hinsvegar ásamt nokkrum öðrum
þingmönnum frumvarp til laga um
happdrættislán ríkissjóðs vegna
Norðurvegar, sem síðar varð lög
vegna Norður- og Austurvegar, því
að samkomulag var gert um það að
hækka upphæð þá, sem ákveðið
var að afla með lögunum, úr 1200
milljónum króna í tvo milljarða,
og rynni þriðjungur upphæðarinn-
ar til Austurvegarins. Þegar frum-
varp þetta var flutt var nýlokið
vegagerð yfir Skeiðarársand og
umræðu um málið lauk ég þá með
þessum orðum:
„Á miðju þjóðhátíðarári var
hringvegur opnaður um landið.
Það fer vel á því í lok ársins að
taka ákvörðun um mestu stór-
framkvæmdir í samgöngumálum
hingaðtil og sameinast um að
hrinda þeim í framkvæmd á næstu
árum.“
Þegar ég samdi frumvarpið um
happdrættislán lagði ég áherzlu á,
að kröftunum yrði einbeitt að
einni ákveðinni framkvæmd,
þ.e.a.s. að veginum milli Reykja-
víkur og Akureyrar. Hinsvegar
náðist ekki um þetta samkomulag
á þingi og varð að fella Austurveg
inn til þess að málið fengi
framgang, og var ég útaf fyrir sig
ekkert andvígur því, þótt ég legði
á það áherzlu, að sérstaklega yrði
boðið út fé vegna Norðurvegar og
í öðrum flokki vegna Austurvegar-
ins, sem raunar hefur ekki verið
gert.
Þá er skemmst frá því að segja,
að þessi lög, sem vissulega mörk-
uðu tímamót í löggjöf um sam-
göngumál á Islandi, hafa fram að
þessu ekki náð tilgangi sínum
nema að litlu leyti. Én hvers
vegna?
I fyrsta lagi hefur ógnarleg
verðbólga að sjálfsögðu skert þetta
fjármagn eins og annað, en hitt er
hálfu verra, að smámunaleg sjón-
armið hafa ráðið því, að sífellt
hefur verið sælst í þessa peninga
til annarra framkvæmda en
þeirra, sem þeir samkvæmt lands-
ins lögum eiga að renna til. Hefur
mörg rimman verið háð af því
tilefni, og tvisvar sinnum hefur
svo viljað til, að ég hef verið á
fundum hafréttarráðstefnu S.Þ.
um það leyti, sem að vegaáætlun
hefur verið unnið og orðið þess
vísari við heimkomu, að menn hafi
gerst alldjarftækir til þessa fjár.
Vorið 1977 varð um það samkomu-
lag, að ríkisstjórnin gæfi út
skýlausa yfirlýsingu um það, að
lögin um Norðurveg og Austurveg
næðu tilgangi sínum, þótt nokkru
síðar yrði en áformað var, ella
hefði ég ekki staðið að afgreiðslu
vegaáætlunar, því að landslögum
verður ekki breytt með þingsálykt-
unum, en vegaáætlunin og aðrar
tillögur í vegamálum — hversu
góðar sem þær kunna að vera —
eins og tillaga Ólafs Einarssonar
o.fl. og „upp úr snjó“ tillagan eru
þingsályktanir og breyta auðvitað
ekki Iögunum um happdrættislán
vegna Norður- og Austurvega.
Því er raunar ekki að neita, að
ég sem aðrir stjórnarliðar hef
orðið að sætta mig við það, að
fjárhagsástandið útheimti ýmsar
fórnir, enda hefur óspart verið til
þess vitnað, að þá ábyrgðartilfinn-
ingu yrði að sýna að fara hægar
í framkvæmdir samkvæmt lögun-
um. Á það hef ég getað fallist. En
hinsvegar auðvitað ekki að lögin
yrðu sniðgengin til eilífðarnóns.
Um það átak í vegamálum, sem
við ræðum um nú, má kannski
segja, að það sé stórátak, en þó
hefur t.d. Valdemar Kristjánsson
bent á, að ekki sé það nema áþekkt
því, sem Reykvíkingar ákváðu árið
1962, þegar Geir Hallgrímsson
kunngerði, að hann hygðist full-
gera allar götur höfuðborgarinnar
á 10 árum. Það gerði hann líka, að
vísu á 11 árum í stað 10. Það er
vissulega verðugt stefnumark
næstu ríkisstjórnar hans að ljúka
gerð hringvegarins. Lögin um
Norður- og Austurveg verður að
kframkvæma, og eftir því verður
gengið.
Hugmynd mín er sú, að lögunum
verði breytt á þann veg, að
fjárhæðin verði verulega hækkuð
og þannig staðið að útboðum
happdrættisskuldabréfa, að áhugi
almennings vaxi til muna. Tel ég
ástæðu til, að happdrættisvinning-
ar yrðu dregnir út að minnsta
kosti ekki sjaldnar, en mánaðar-
lega og fólk fengi að fylgjast vel
með því, hvernig fjármunum þess
væri varið, hvaða vegarkafla væri
verið að undirbúa eða vinna að og
hvað hann kostaði. Enginn efi er
á því, að afla mætti geysimikils
fjár með þessum hætti ef hæfileg-
ur áróður væri í frammi hafður og
árangurinn léti þá ekki á sér
standa.
En þessa peninga verður ein-
hverntíma að endurgreiða, og
hvernig á að fara að því, segja
Framhald á bls. 29.
í A-flokki yrði vegurínn frá
Sérstök fjármögnun mundi
Akureyri til Reykjavíkur og austur í Vík. Aðrir vegir með bundnu slitlagi yrðu í B-flokki.
flýta gerð þessara vega en samhliða yrði lögð áherzla á að byggja upp aðra vegi.