Morgunblaðið - 18.05.1978, Qupperneq 4

36
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR, 18. MAÍ 1978
Söhiturninn
á
Lœkjartorgi
var
möndullinn
jT
l
bæjarlífinu
Fyrir róttum 70 árum cða í
maí 1907 var reistur söluturn í
Reykjavík. En þá hiifrtu þessar
tyrknesku kíoskbyKjíintíar fyr-
ir liinttu haldiö innreið sína í
Evrópu <»K Noróurliind sem
Karóhús ojí hlaósiiluturnar. og
prýddu miirtf torjf. siituhorn o>;
skemmtitíaróa. Turninn stóð á
Lakjartortíi ok varð brátt
nokkurs konar miindull í ha-j-
arlífinu. að því er Ilannes
Kristinsson. sem þá starfaði
þar. satíði síðar í viðtali við
Vilhjálm S. Vilhjálmsson.
barna komu allir til að ra'ða
landsins tíatfn ok nauðsvnjar.
lausinttjalýður oj; merkir
stjórnmálamenn. Hefur þar
verið mitt á aðaltortti ba-jarins
nokkurs konar „heitur sund-
lausapottur" þeirra tíma.
Síðar fór Turninn á flaekinK,
var fluttur yfir á Arnarhólstún,
þar sem hann var tvífluttur til,
ok menn ekki á eitt sáttir um
flutninK ok staðsetninKu fremur
en nú, svo sem sjá má af
bréfaskiptum við bæjarstjórn.
Hann hafnaði svo á hliðinni
uppi í Árbæ, þegar Katan var
enn breikkuð ok Turninn varð
að víkja. En haustið 1974
samþykkti borKarstjórn ein-
róma tillöKU Elínar Pálmadótt-
ur um að Kera upp Kamla
söluturninn ok koma honum
fyrir á þeim stað eða sem næst
þeim stað, þar sem hann var
upphafleKa á LækjartorKÍ, eins
ok seKÍr i tillöKunni. Ok þar
seKÍr ennfremur: „Turninn má
nota til upplýsinKastarfsemi
fyrir borKarbúa ok Kesti, svo
sem ferðamálanefnd hefur þeg-
ar farið fram á, fyrir almenn-
ingssíma, blaða- og frímerkja-
sölu og til annarrar þeirrar
þjónustu, sem æskileg er á þessu
aðaltorKÍ borKarinnar, sem orð-
ið er dvalar- ok útivistarsvæði
ReykvíkinKa.“ Voru rökin m.a.
þau, að eftir að Lækjartorg og
Austurstræti væru orðin að
KönKUKötu ok reiknað með að
fólk hefði þar viðdvöl, óhult
fyrir umferðinni, þyrfti þar
ýmiss konar þjónustu, upplýs-
inKar o.fl. ok færi vel á að
kíoskinn fenKÍ þar sitt Kamla
hlutverk.
Og nú er Söluturninn gamli
kominn á Lækjartorg, og brátt
hefst í honum starfsemi, sem
væntanlega á eftir að lífga upp
á torKÍð sem fyrr. Sjálfur verður
hann lífgaður upp með auglýs-
inKum, eins ok f.vrrum. Turninn
hefur verið gerður upp af mikilli
natni ok smekkvísi á verkstæði
borKarinnar undir stjórn Leifs
Blumenstein og það tekið lanKan
tíma, enda ekki forKangsverk-
efni. Arkitekt KönguKötunnar og
torgsins, Gestur Olafsson, gerði
tillögu um staðsetningu, eftir að
hafa gert á því athugun með
líkönum og myndatökum hvar
hann færi best. Og skipulags-
nefnd samþykkti þá staðsetn-
ingu nokkru sunnar en Turninn
hafði staðið áður. Rökin voru
mörg, en m.a. þau að eyðileggja
ekki rýmið á torginu fyrir
útifundi og samkomur, að hann
skyggði ekki á Stjórnarráðs-
byKginguna frá torKÍnu, en
myndaði ákveðna lokun á sam-
skeytum torgs og götu, án þess
að loka útsýni alveg gegn um
Austurstræti og Bankastræti
(göturnar eru ekki í beinu
framhaldi hvor af annarri,
þannig að Turninn ber í gráa
steinhúsið í Bankastræti séður
úr göngugötunni, en Utvegs-
bankann þegar ekið er niður
Bankastræti). Og að Turninn
3%t.O síc <*>

Rögnvaldur Ólafsson teiknaði turninn 1907
yrði með starfsemi sinni í sem
bestum tengslum við sem flesta
gangandi vegfarendur. Alltaf
má deila um smekk, og rétt að
bíða með endanlegan dóm um
hvernig til hefur tekist þar til
Turninn er kominn í not og
reynsla fengin. En um að fá
þennan sögufræga Söluturn aft-
ur í miðbæinn virðist ekki deilt.
• Reistur fyrir
70 árum á
Lækjartorgi
Turninn var, sem fyrr er sagt,
reistur vorið 1907, teiknaður af
Rögnvaldi Ólafssyni, og mælt út
fyrir honum 4. maí. I brunabóta-
mati er hann sagður áttstrend-
ur. byggður úr binding, klæddur
utan með 5/4 borðum, búðarinn-
réttingar með máluðum þiljum,
uppi óþiljað geymslurými og 2'A
álnar hár kjallari undir. Málið
hafði nokkurn áðdraganda, því
haustið 1905 fær Björn Kristj-
ánsson leyfi til að byggja kíosk
norðvestur frá brunninum og
suður frá miðju húsi Thomsens,
en afsalar sér haustið 1906 leyfi,
sem Einar Gunnarsson o.fl. fá
svo mælt út fyrir árið eftir. 1.
júní er staðsetningu breytt.
Turninn á nú að standa sunnan
og austan Lækjargötu, nokkru
fyrir norðan stefnuna á suöur-
hlið íslandsbanka. í desember
1910 fær Lárus Benediktsson
uppboðsafsal fyrir söluturninn
og selur hann árið eftir D.
Östlund, en Gunnar Gunnarsson
fær hann 1914 og virðist selja
hann aftur Guðmundi Benja-
mínssyni. Upp úr því byrja
deilurnar um það hvort turninn
megi standa þar sem hann er
eða verði fluttur og þá hvert. En
víkjum að fyrstu árum Sölu-
turnsins á Lækjartorgi. Hannes
Kristinsson dregur upp ágæta
mynd af því:
• Helztu
pólitíkusar
ræddu þar
„Arið 1908 var mjög gaman
fyrir stráka í Reykjavík. Þá
logaði allt í pólitískum illdeilum
og þá voru margir og miklirf
skörungar á götunum. Söluturn-
inn hafði verið byggöur árið
áður. Það voru þeir Einar
Gunnarsson, stofnandi Vísis,
ingur og Ólafur G. Eyjólfsson
kaupmaður, sem áttu frum-
kvæðið að þessari sögulegu
byggingu. En síðan eignaðist
Einar hann einn. Söluturninn
stóð á miðju Lækjartorgi og
varð brátt eins og nokkurs
konar möndull í bæjarlífinu.
Turninn tók að sér dreifingu
blaða og voru öll blöðin afgreidd
þar, nema ísafold; þ.e. Þjóðólf-
ur, Lögrétta, Reykjavík, Fjalla-
konan, Ingólfur og Lögbirtinga-
blaðið — og svo mánaðarblöðin:
Dvöl, Kvennablaðið, Skólablað-
ið, Kirkjublaðið og Verzlunar-
blaðið. Þú sérð þvi, að þá voru
mörg blöð gefin út í Reykjavík,
segir Hannes í viðtali við V.S.V.
Mig minnir að Reykjavíkin hafi
verið útbreiddust allra þessara
blaða, að minnsta kosti í bæn-
um. Áskrifendur voru um eitt
þúsund og það var mikið í þá
daga. Turninn sá um útburð á
öllum þessum blöðum um bæ-
inn, en seldi líka í lausasölu. Ég
var ráðinn starfsmaður í Turn-
inum. Ég afgreiddi sælgæti,
tóbak og frímerki og ég enda-
sentist um allan bæ með blöð.
Þá var Tryggvi heitinn Magnús-
son einnig sendisveinn og sölu-
drengur þarna. í Turninn komu
margir merkismenn, og oft var
þar hálfgert hrafnaþing. Mönn-
um lenti saman við Turninn út
af pólitík og sló í harða brýnu,
en aldrei man ég til þess að til
alvarlegra átaka kæmi. Ég man
vel eftir Bjarna frá Vogi,
Benedikt Sveinssyni, Einari
Arnórssyni, Jóni Ólafssyni,
Hannesi Þorsteinssyni, Ara
Arnalds og mörgum fleirum. Að
Turninum komu fyrst og fremst
Landvarnarmenn og voru þeir
oft fjölmennir þar, enda fjör-
meiri en Heimastjórnarmenn.
Við strákarnir vorum vitanlega
Landvarnarnienn. Mest þótti
mér koma til Ara Arnalds. Ég
hefði gjarna viljað styðja hann
Siiluturninn kominn á Lækjartorg. Skiptar skoðanir eru um staðsetninguna. Honum var valinn staður þannig að skyggði ekki á Stjórnarráðshúsið af torginu og ekki
Bankastra-ti en sæi í frá Austurstræti séð. Ekki þótti heldur rétt að skerða rými torgsins fyrir útifundi og samkomur.