Morgunblaðið - 10.08.1978, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 10. ÁGÚST 1978
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 10. ÁGÚST 1978
19
Útgefandi asfrlafetít hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guómundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson
Samkeppni verði
íslenzkum almenningi
til hagsbóta
Eimskipafélag íslands og Bifröst rífast nú um það, hver hafi
undirboðið hvern í flutningum fyrir varnarliðið á leiðinni
milli Islands og Ameríku. Bifreiðainnflytjendur höfðu
frumkvæði að stofnun hlutafélags um skipafélagið Bifröst og
hugðust að eigin sögn einkum leggja áherzlu á að lækka kostnað
við innflutning á bifreiðum og auðvelda Islendingum ferðalög í
eigin bílum um Evrópu. Félagið hefur aftur á móti í upphafi
starfsferils síns lagt áherzlu á flutninga milli Bandaríkjanna og
íslands og á þannig í harðri samkeppni við Eimskipafélag
Islands á þessari leið og hyggst nú, að því er forráðamenn þess
segja, kaupa nýtt skip og efla þannig aðstöðu sína til
vöruflutninga milli Islands og annarra landa. Eimskipafélagið
telur, að Bifröst hafi reynt að undirbjóða það, en forráðamenn
Bifrastar hafa neitað því harðlega, og þannig hafa klögumálin
gengið á víxl í yfirlýsingum frá þessum skipafélögum hér í
Morgunblaðinu. Ekkert er við það að athuga, því að samkeppni er
nauðsynleg. Hún eykur aðhald og áhuga almennings á verkefnum
samkeppnisaðila, eins og raunin hefur orðið á í þessu sambandi.
En þessi tvö félög hafa ekki aðeins barizt um flutninga á bílum,
heldur einnig — og ekki síður — um flutninga fyrir varnarliðið.
Það mun liggja fyrir sem óyggjandi staðreynd, að farmgjöld á
bílum hafa lækkað um tugi þúsunda undanfarin ár og kemur sú
lækkun að sjálfsögðu íslenzkum almenningi mjög til góða. En nú
heldur Eimskipafélagið því fram, að Bifröst hafi undirboðið
flutninga fyrir varnarliðið og lýsti því þess vegna yfir fyrir
skömmu, að félagið hefði lækkað þessa varnarliðsflutninga um
25%. Bifröst lét ekki á sér standa, heldur lækkaði farmgjöld á
öllum vörum milli íslands og Bandaríkjanna um 25%, bæði
varningi fyrir varnarliðið og einnig öllum vörum, sem íslenzkir
aðilar flytja á þessari leið. Enn er óvíst, hver viðbrögð
Eimskipafélags íslands verða, en að sjálfsögðu fylgjast menn
spenntir með þessari samkeppni skipafélaganna, ekki sízt þeir,
sem hallast að frjálsri verzlun og frjálsri samkeppni og telja, að
hagkvæmasta verðmyndunin fyrir neytendur sé í frjálsu
markaðskerfi. Viðskiptafrelsi sé undirstaða þess, að neytendur
fái ódýrari vörur og betri þjónustu en ella. Það er t.a.m. ein af
kjölfestunum í stefnuskrá Sjálfstæðisflokksins, að frjáls
samkeppni og frjáls verzlun fái að njóta sín. Frjálst
markaðskerfi sé bezta verðlagseftirlitið.
Það má að vissu leyti segja, að samkeppni skipafélaganna hafi
sannað þessa hagfræðikenningu, svo að ekki verði um villzt. Því
ber að fagna. En hitt er aftur á móti ekki jafn mikið
fagnaðarefni, ef varnarliðið á að græða mest á þessari
samkeppni, en sú verður auðvitað raunin, ef íslenzk skipafélög
leggja höfuðáherzlu á að draga að sér flutninga fyrir herinn á
sílækkandi verði, á sama tíma og íslenzkir aðilar sitja ekki við
sama borð og varnarliðið, hvað flutningskostnað snertir.
Bifrastarmenn halda því fram, að síðasta lækkunin á
farmgjöldum fyrir varnarliðið nemi um 500 millj. á ári, og ef það
er rétt, sem hér verður að sjálfsögðu ekki fullyrt, þá er augljóst
að Bandaríkjamenn græða mest á þessari samkeppni, í stað
þess að skipafélögin ættu að taka höndum saman um að láta ekki
varnarliðið eitt um það að græða, heldur væri ekki úr vegi að
krefjast þess af þessum íslenzku fyrirtækjum, að þau næðu
samkomulagi um svo hagstætt verð á flutningum fyrir
varnarliðið, að þau gætu lækkað til muna flutningsgjald á vörum
íslenzkra aðila. Það mundi lækka vérðlag í landinu og verða
íslenzkum almenningi til hagsbóta, en ekki því stórveldi, sem
hefur — ásamt Atlantshafsbandalaginu — tekið að sér að sjá um
varnir og öryggi Islands. Það er ekkert minna hagsmunamál
okkar, að skipafélögin hafi með sér samtök í þessum efnum
gagnvart útlendingum en t.d. þegar sölusambönd fiskútflytjenda
gæta hagsmuna sinna og þjóðarinnar og koma í veg fyrir
undirboð á erlendum mörkuðum með því að sameinast í öflugum
útflutningssamtökum og koma þannig í veg fyrir verðhrun
íslenzks fisks á erlendum mörkuðum.
Það er full ástæða til að vekja athygli á þessu, enda þótt hér sé
ekki tekin afstaða með eða móti þeim deiluaðilum, sem hér hafa
verið nefndir, Eimskipafélaginu eða Bifröst. En framhjá kjarna
málsins, þ.e. hagsmunum íslenzku þjóðarinnar í heild, verður
ekki gengið, hversu margar og langar yfirlýsingar, sem gefnar
verða út. Almenningur á Islandi hefur engan áhuga á því að
lækka farmgjöld til varnarliðsins, en það er honum brýnt
hagsmunamál, að samkeppni skipafélaganna leiði til lækkaðs
flutningskostnaðar fyrir íslenzka innflytjendur og þar með lægra
vöruverðs fyrir neytendur hér á landi. Skipafélögin ættu ekki að
vera að deila um flutninga fyrir erlenda aðila, heldur stefna fast
1 ákveðið að því marki, að samkeppni þeirra leiði til
agkvæmari kjara fyrir okkur íslendinga en ella mundi.
ilmenningur gerir kröfu til þess, að skipafélögin sameinist um
þetta miHlvæga markmið.
Stefanía 1947—1949
fram vantrauststillögu á Stefaníu,
en hún var felld meö 39 atkvæö-
um gegn 10.
Stjómarmyndunin varð
kommúnistum sár vonbrigði
Nýsköpunarstjórnin, sem skipuö
var 21. október 1944 undir
forsæti Ólafs Thors meö þátttöku
Sjálfstæöisflokksins, Alþýöu-
flokksins og Sameiningarflokki
alþýöu — Sósíalistaflokknum,
varö ekki langra lífdaga auöiö, en
Ólafur baöst formlega lausnar
fyrir ráöuneyti sitt 10. október
1946 er ráöherrar Sósíalista-
flokksins höföu óskaö eftir því aö
hann bæöist lausnar fyrir þá, en
meö því var grundvöllur stjórnar-
samstarfsins úr sögunni. Allir
ráðherrar stjórnarinnar gegndu
embættum sínum áfram, þar til 4.
febrúar 1947 þegar loksins tókst
að mynda annað ráðuneyti, þ.e.
ráöuneyti Stefáns Jóhanns Stef-
ánssonar, sem hlotiö hefur nafniö
Stefánía.
Stjórnarmyndun
tókst eftir 117 daga
Þegar eftir aö ráöuneyti Ólafs
Thors haföi veriö veitt lausn,
ræddi forseti íslands við fráfar-
andi forsætisráöherra og for-
menn hinna þingflokkanna til
þess aö kanna viðhorf þaö sem
skapast haföi. Þetta leiddi til
þess.aö forsetinn mæltist til þess
viö Ólaf Thors sem formann
stærsta þingflokksins, aö hann
hefði forgang um myndun nýrrar
stjórnar. Hann svaraði aö hann
teldi ekki rétt.a aö hann heföi
forgang um myndyn nýrrar
stjórnar. Hann svaraði aö hann
teldi ekki rétt, aö hann geröi
tilraun til stjórnarmyndunar aö
svo stöddu né heldur aö hann
benti á annan mann úr Sjálfstæö-
isflokknum til þess. Heldur aö
hafin yröu samtöl milli allra
þingflokkanna í því skyni aö
reyna aö ná nægilega víötæku
samkomulagi um afgreiöslu mála
og stjórnarsamstarf.
Á fundi forseta íslands með
formönnum þingflokkanna hinn
15. október 1946 staöfestu þeir
allir, aö flokkarnir væru reiöubún-
ir til samstarfs og stjórnarmynd-
unar, ef samkomulag næöist um
grundvöll slíks samstarfs. Eftir
tilmælum forseta tilnefndu flokk-
arnir hver þrjá menn til slíkra
viðræðna og hóf sú nýja tólf-
mannanefnd strax fundarhöld í
þessum tilgangi. En stjórnar-
myndun á fjögurra flokka grund-
velli gekk dræmt. Nefndin kvaddi
m.a. til starfa fyrir sig fjóra
hagfræöinga til athugunar á
efnahagsmálunum, en störfum
nefndarinnar lauk um miöjan
desember, en niöurstööur höföu
þá engar fengist.
Forsetinn fór þess þá aftur á leit
viö Ólaf Thors að hann geröi
tilraunir til stjórnarmyndunar og
tók hann þaö þá að sér og
viöræður fóru fram á milli Sjálf-
stæðisflokks, Alþýöuflokks og
Sósíalistaflokksins án nokkurs
árangurs. Þá tilkynnti Ólafur
forsetanum þaö hinn 8. janúar
1947 að hann sæi sér ekki fært
aö halda þessum tilraunum
áfram.
Strax næsta dag óskaöi forseti
eftir því viö Stefán Jóhann
Stefánsson, formann Alþýöu-
-117 daga
stjórnar-
kreppa
áður
flokksins, aö hann tæki aö sér aö
reyna aö mynda ríkistjórn og
féllst hann á þaö meö samþykki
flokks síns.
í Minningum sínum skýrir Stefán
Jóh. Stefánsson frá þessum
atburöum á þá leiö, að forsetinn
heföi tafarlaust á fundi þeirra tjáö
sér þá ósk sína, aö hann geröi
tilraun til myndunar ríkisstjórnar,
sem heföi stuðning meirihluta
Alþingis aö baki sér og hann
heföi um leið lagt áherzlu á
nauðsyn þess, eftir þriggja mán-
aöa stjórnarkreppu, aö hann
hraöaöi þessu máli svo mikið
sem frekast væri unnt. Hann
heföi svaraö því til, aö þó aö
hann teldi litlar líkur á að sér
tækist þaö, myndi hann ekki
skorast undan því aö gera
tilraunina, ef Alþýöuflokkurinn
féllist á þaö.
Þá segir Stefán aö alkunna heföi
verið á þessum tíma sú skoðun
Brynjólfs Bjarnasonar þáverandi
formanns miðstjórnar Sósíalista-
flokksins aö forsetinn heföi ann-
að hvort átt að fela þetta
Hermahni Jónassyni sem for-
manni stærsta „vinstri flokksins“
eöa Kjartani Ólafssyni í Hafnar-
firöi, sem fengiö haföi áskoranir
kommúnista og forystumanna í
Framsóknarflokknum um aö gera
tilraun til þess aö mynda „vinstri
stjórn", og telur Stefán sig hafa
ástæöu til þess aö ætla aö
Brynjólfur hafi lýst vanþóknun
sinni á ákvöröun forsetans viö
hann sjálfan um val hans á
Stefáni til þessara tilrauna.
Eftir aö þingflokkur og miöstjórn
Alþýöuflokksins haföi veitt sam-
þykki sitt til þess aö Stefán gerði
tilraunir til stjórnarmyndunar
kveðst hann þegar sama dag
hafa farið að íhuga hvernig hann
skyldi haga tilraun sinni og til
hvaöa flokka hann skyldi leita, en
að hann hafi ekki getaö hugsaö
sér aö mynda stjórn meö þátt-
töku kommúnista, enda heföi
hann raunar verið viss um aö þeir
myndu ekki vilja eiga fulltrúa í
ríkisstjórn sem hann myndaöi.
Spurningin heföi aöeins verið sú
hvort hann ætti að gefa þeim færi
á að neita því, sem honum þótti
síðan eftir atvikum rétt aö gera.
Daginn eftir heföi hann snúiö sér
munnlega til formanna Fram-
sóknarflokksins, Sjálfstæöis-
flokksins og kommúnista og
óskaö eftir því, aö þeir tilnefndu
menn af sinni hálfu til þess aö
ræöa viö sig um stjórnarmyndun
undir sínu forsæti. Formenn
Sjálfstæöisflokksins og Fram-
sóknarflokksins heföu samstund-
is svaraö þessu játandi, en
kommúnistar heföu daginn eftir í
löngu bréfi svaraö þessu neit-
andi. í svarbréfi kommúnista
heföi þaö m.a. verið gagnrýnt
harölega aö Alþýðuflokkurinn
heföi ekki viljaö samþykkja aö
kommúnistar og framsóknar-
menn veldu mann úr hópi Al-
þýöuflokksins, Kjartan Ólafsson
úr Hafnarfiröi, sem forsætisráö-
herra í „vinstri stjórn“, þó aö
vitaö væri aö hann heföi átt
stuöning kommúnista og Fram-
sóknarflokksins „og a.m.k.
þriggja þingmanna Alþýöuflokks-
ins“, en Stefán kveöur sér ekki
hafa verið kunnugt um hverjir
þeir Alþýöuflokksmenn heföu
verið, þeir heföu aldrei gefiö sig
fram í þingflokki eöa miöstjórn
Alþýðuflokksins. Kommúnistar
heföu síöan hafnað því boöi aö
taka þátt í ríkisstjórn undir
forsæti Stefáns Jóh. Stefánsson-
ar. Stefán segir í minningum
sínum aö þetta heföi allt veriö
eins og hann heföi búizt viö og
hann vissulega ekki orðið fyrir
vonbrigðum meö svar þeirra.
Hann heföi síðan beitt orku sinni
aö því aö reyna til þrautar, hvort
samstarfsgrundvöllur gæti náöst
á milli lýöræöisflokkana um
ríkisstjórn. Viö samninga hefði
hann haft til ráöuneytis þá Emil
Jónsson og Finn Jónsson. Fram-
sóknarmenn hefðu tilnefnt þá
Eystein Jónsson, Bjarna Ásgeirs-
son og Ólaf Jóhannesson og frá
Sjálfstæöisflokknum hefðu mætt
þeir Ólafur Thors, Bjarni Bene-
diktsson og Pétur Magnússon.
Þessar viöræöur flokkanna stóöu
yfir fram til mánaðarmóta, en þá
þótti sýnt, aö takast mundi aö ná
samkomulagi um myndun ríkis-
stjórnar á þingræöisgrundvelli
milli þessara þriggja flokka. 4.
febrúar 1947 var ríkisstjórn
Stefáns skipuð og daginn eftir
var tilkynnt um hana á Alþingi.
Voru þá 117 dagar liönir frá því
að nýsköpunarstjórnin haföi
fengiö lausn og hafði aldrei tekiö
jafn langan tíma að mynda nýja
stjórn. Ráöherrarnir voru þessir:
Frá Alþýðuflokknum Stefán Jóh.
Stefánsson forsætis- og félags-
málaráöherra og Emil Jónsson
samgöngu- og viöskiptamálaráö-
herra: frá Framsóknarflokknum
Bjarni Ásgeirsson landbúnaöar-
ráöherra og Eysteinn Jónsson
menntamálaráöherra: frá Sjálf-
stæðisflokknum Bjarni Bene-
diktsson utanríkis- og dómsmála-
ráöherra og Jóhann Þ. Jósefsson
fjármála- og atvinnumálaráð-
herra. Bjarni Benediktsson,
Bjarni Ásgeirsson og Jóhann Þ.
Jósefsson tóku þá viö ráöherra-
embætti í fyrsta skipti. Forsætis-
ráðherra lýsti þá stefnu og
málefnasamningi hinnar nýju
stjórnar á Alþingi m.a. á þessa
leiö: „Þaö er höfuðhlutverk ríkis-
stjórnarinnar aö vernda og
tryggja sjálfstæði landsins, aö
tryggja góö og örugg lífskjör allra
landsmanna og áframhaldandi
velmegun".
I minningum sínum segir Stefán
Jóhann aö hann hafi gerla vitaö
aö gleöin myndi veröa lítil hjá
sumum yfir þessari stjórnar-
myndun og að kommúnistum
heföi veriö hún sár vonbrigöi.
Þeir heföu veriö þess albúnir frá
öndveröu aö gera allt, sem þeir
frekast gætu, til þess að torvelda
störf hennar. Sumir framsóknar-
menn hefðu ekki veriö ýkja
ánægöir og innan Alþýöuflokks-
ins heföu ekki allir veriö ánægöir
heldur. Og aö sama heföi víst
mátt segja um suma sjálfstæðis-
menn. Hann lætur ennfremur þá
skoðun sína í Ijós og rökstyður
hana, aö menn ættu ekki aö
fordæma samstjórnarhættina
eins og oft sé gert.
Einar Olgeirsson tilkynnti þegar
Sósialistaflokkurinn væri í and-
stööu viö þessa stjórn, en
flokkarnir þrír sem stóöu aö
henni höföu samtals 42 þing-
menn af 52, Sjálfstæöisflokkurinn
20, Framsókn 13 og Alþýðu-
flokkurinn 9, svo aö staöa hennar
á þinginu var mjög sterk.
Stefán segir í Minningum sínum aö
samstarfiö hafi lengi gengiö vel
eftir öllum vonum og aö hann hiki
ekki viö aö fullyröa, aö margt hafi
verið þar vel gert, þótt fáum
kunni aö þykja rétt aö viðurkenna
þaö, enn sem komið sé, af því aö
menn þykist þurfa á því aö halda í
dægurþrasi stjórnmálanna, aö
gera hlut andstæöings sem
minnstan. Þaö sé mannlegt, en
ekki stórmannlegt.
Verðbólgan
örðugasta
viðfangsefníð
Stefán Jóhann segir í ævisögu
sinni aö öröugasta viöfangsefni
stjórnarinnar hafi veriö vaxandi
veröbólga á þessum tíma og aö
leitin aö úrræöum, sem öll
stjórnin og stuöningsflokkar
hennar gætu staöið að hafi ekki
verið auðveld. Þegar umræöur
heföu hafist um þessi mál í
ríkisstjórninni í nóvember 1947,
hafi komið í Ijós, aö skoöanir
voru talsvert skiptar. Framsókn-
arráöherrarnir heföu lagt fram
skriflegar tillögur 18. nóvember
og ráöherrar Sjálfstæöisflokksins
þremur dögum síöar. Þar heföu
verið mörg bil sem brúa þurfti og
að hann og Emil Jónsson heföu
lagt sig fram í því skyni og þeim
tekist þaö aö lokum. En eins og
venjulegt væri þegar samkomu-
lag veröi aö gera, hafi enginn
veriö vel ánægöur, en við þaö
samkomulag var þó látiö sitja og
aö hann heföi sjálfur taliö þaö
viðhlítandi eftir atvikum.
Voriö 1947 voru sett lög um
fjárhagsráö, innflutningsverzlun
og verölagseftirlit, en aö mati
margra uröu framkvæmdir ekki
allar eins og til var stofnað. í
árslok 1947 voru sett lög um
dýrtíöarráöstafanir og síðar einn-
ig lög um eignakönnun. Átti þetta
allt að miöa aö því aö tryggja
rekstur atvinnuveganna, viöhalda
nægri atvinnu og hindra verö-
bólgu. í viðleitni sinni til þess aö
ráöa fram úr fjárhagsvandamál-
um þjóðarinnar sneri ríkisstjórnin
sér til dr. Benjamíns Eiríkssonar,
sem þá var starfsmaður alþjóöa-
gjaldeyrissjóösins og varö hann
síðar ráðunautur íslenzku ríkis-
stjórnarinnar um efnahagsmál. í
„Álitsgerð um hagmál" sem dr.
Benjamín afhenti ríkisstjórninni
sumariö 1949 segir aö greiöslu-
halli íslands viö útlönd hafi verið
árið 1946: kr. 185 milljónir, 1947:
kr. 242 milljónir og 1948: 50
milljónir og telur Stefán Jóhann
aö ríkisstjórnin hafi mátt vel viö
una þennan dóm sérfræðingsins.
Nokkru fyrir þinglok 1949 báru þrír
þingmenn Sósíalistaflokksins
Utanríkismálin —
NATO
Voriö 1949 haföi ríkisstjórnin til
athugunar mál, sem miklum
deilum olli, en þaö var um
afstööu íslands til NATO, sem þá
var verið aö stofna, og var þaö
mál mjög til umræöu allan
marzmánuö. Hinn 28. marz s.á.
lagöi ríkisstjórnin fyrir Alþingi
tillögu til þingsályktunar um aöild
íslands aö bandalaginu, sem
Alþingi samþykkti 30. marz, þrátt
fyrir mikil átök um máliö og
mótspyrnu af hálfu Sósíalista-
flokksins. Þessu fylgdu miklar
óeiröir og óspektir í Reykjavík
meö grjótkasti á Alþingi og
árásum sem leiddu m.a. til
nokkurra dómsmála. Fjórir þing-
menn kommúnista báru fram
vantrauststillögu á Stefaníu og
fór fram um hana útvarpsum-
ræöa kvöldið áöur en þingsálykt-
unartillagan kom til umræöu á
Alþingi. Vantraustsumræöan
snerist nær eingöngu um banda-
lagsmálið en aö henni lokinni var
vantrauststillagan felld meö 37
atkvæðum gegn 9.
Framsókn sleit
stjórnarsamstarfinu —
og vann á í næstu
kosningum
Stjórnarsamvinnan gekk yfirleitt
vel og samstaöa var um fram-
kvæmd mála á grundvelli þess
samkomulags sem gert var í
ársbyrjun 1947, en á þinginu
1949 fór aö bera á óánægju hjá
Framsóknarflokknum meö fram-
kvæmdirnar. Flokkurinn bar fram
ýmis frumvörp og tillögur viövíkj-
andi ráöstöfunum í dýrtíðar- og
verölagsmálum, en um þessi mál
var ekki samstaða í ríkisstjórninni
og náöu frumvörpin ekki fram aö
ganga.
í æviminningum sínum segir Stefán
Jóhann, aö sterk öfl innan
FramsóknarfloFksins hafi á þess-
um tíma stefnt aö því aö rjúfa
stjórnarsamstarfiö og aö miö-
stjórn flokksins muni hafa ákveö-
iö snemma sumars 1949 aö
reyna aö knýja fram haust-
kosningar, og um mánaöamótin
júlí—ágúst jafnvel veriö aö hugsa
um aö láta ráöherra flokksins
biðjast lausnar, eins og fram hafi
komið á ráöherrafundi síðar. En á
þessu stigi málsins heföi hann
sjálfur veriö andvígur tillögum
Framsóknar um gengislækkun
eöa verðhjöðnun, og fleira sem
þeir báru fram í fjárhags- og
dýrtíðarmálum.
í lok þingsins vorið 1949 og næstu
vikur þar á eftir lýstu forystumenn
Framsóknarflokksins því yfir að
kappkosta bæri aö ná samkomu-
lagi milli stjórnarflokkanna um
fjárhags- og viöskiptamálin þá
þegar um sumariö, annars yröi
aö leita úrskurðar þjóöarinnar.
Ráöherrar flokksins settu þaö
tímamark fyrir tillögum sínum í
sambandi viö þessi mál, að þeir
vildu fá ákveðin svör fyrir 10.
ágúst og aö stjórnin yröi aö
biðjast lausnar og láta kosningar
fara fram, ef samkomulagsgrund-
völlur yrði ekki fundinn um
aögeröir í dýrtíöarmálunum.
Samkomulag náöist ekki fyrir
þann tíma um hvaöa ráöstafanir
gera ætti og lauk umræöum
þannig aö ákveðið var aö rjúfa
þing og boöa til nýrra kosninga
um haustiö dagana 23.-25.
október.
í tilkynningu, sem ríkisstjórnin gaf
út 12. ágúst má sjá aö forsætis-
ráöherra og ráöherrar Sjálf-
stæðisflokksins litu svo á varö-
andi stjórnarsamvinnuna aö
stjórnin starfaöi fram yfir
kosningar sem þingræðisstjórn,
en ráöherrar Framsóknarflokks-
ins töldu, aö hún yröi að teljast
starfa sem bráðabirgðastjórn. En
stjórnin haföi ekki beöizt lausnar
og hún studdist við fylgi 42
þingmanna af 52, eins og áöur
segir.
Stefán Jóhann segir í bók sinni, aö
hans mat sé þaö, aö meö góöum
samstarfsvilja hinna flokkanna
heföi vel mátt ná endum saman
varöandi úrræöi í efnahags-
málunum. En hann telji aö það
hafi ekki verið úrræöin ein, sem
úrslitum réöu í deilunum innan
ríkisstjórnarinnar sumarið 1949
heldur hafi veriö aö verki valda-
streita og metnaöur einhverra
baktjaldamanna í Framsóknar-
flokknum.
Kosningar fóru fram á tilskildum
tíma og úrslit þeirra uröu sú, aö
Framsóknarflokkurinn vann á og
fékk 3 ný þingsæti. Alþýðu-
flokkurinn tapaöi 2 þingsætum,
Sósíalistaflokkurinn tapaöi einu
þingsæti og Sjálfstæöisflokkur-
inn fékk jafnmarga þingmenn
kosna og hann haföi áöur haft.
Stefán Jóhann segir um fylgistap
Alþýöuflokksins aö hin úrelta
kjördæmaskipan hafi aöallega
valdiö því.
Ráðuneytið baöst lausnar á ríkis-
ráösfundi 2. nóvember 1949, en
ráðherrarnir gegndu störfum þar
til ný stjórn tók viö 6. desember
1949, og þá þriöja ráöuneyti
Ólafs Thors.
í þáttum úr fjörutíu ára stjórnmála-
sögu segir Bjarni Benediktsson
um þessa ríkisstjórn m.a.: „Þá
var enn samið um mögnuö
ríkisafskipti. Svokallaö nýbygg-
ingarráð var raunar lagt niður, en
í staö sett á laggirnar fjárhagsráö
og því fengin mikil völd. Um þau
höföu menn raunar aö mestu
komið sér saman á meöan leitað
var eftir möguleikum á endurreist
nýsköpunarstjórnarinnar. Á árun-
um 1947—1949 var þaö eitt
aðalstarf ríkisstjórnarinnar, aö
hlutast til um skiptingu inn-
flutnings á milli einkafyrirtækja
og samvinnufyrirtækja S.Í.S. Frá
því get ég sagt af eigin raun.
Hugkvæmni framsóknarmanna
viö aö finna nýjar og nýjar
ástæöur fyrir aukinni ásælni S.l
'.S. var meö ólíkindum. Þó fannst
þeim sjálfum sér ekki verða nóg
ágengt og rufu þess vegna
stjórnarsamstarfið sumarið
1949“.
í bók sinni segir Stefán Jóhann að
hann hafi margar ánægjulegar
endurminningar frá þessum
árum, en minnist einnig býsna
margra vonbrigða í sambandi viö
þau, bæöi af mönnum og
málefnum og aö hann sjálfur hafi
þar ekki ævinlega átt þægilega
aöstööu.
Heimildir: Stjórnarráö ís-
lands 1904—1964 eftir Agnar
Kl. Jónsson. Minningar
Stefáns Jóhanns Stefánsson-
ar. Þættir úr fjörutíu ára
stjórnmálasögu eftir Ðjarna
Benediktsson.
Samantekt: ÁJR.
Hegning-
arhúsið í
Reykjavík
verði friðað
— Þetta er gamalt mál,
sem hefur orðið innlyksa
um tíma, en nú hefur okkur
borizt bréf frá borgarráði
þar sem segir að það sé
meðmælt friðun
Hegningarhússins í svo-
nefndum B-flokki, sagði
Vilhjálmur Hjálmarsson
menntamálaráðherra, en
samþykkt var á fundi
borgarráðs nýlega að verða
við beiðni menntamálaráðu-
neytisins um að Hegningar-
húsið við Skólavörðustíg
verði friðað, og sagði ráð-
herrann að fljótlega yrði
ákveðið nánar um fram-
kvæmd friðunarinnar.
Dollarinn
berst enn
í bökkum
London 9. ág. Reuter.
LÍTIL breyting varð til
batnaðar á verði Banda-
ríkjadollarans og í kvöld
þegar kauphallir lokuðu var
hann lægri en nokkru sinni
fyrr gagnvart vestur-þýzka
markinu og svissneska
frankanum. Sagði einn sér-
fróður í Frankfurt að þetta
stafaði augsýnilega af því
að engar ráðstafanir tækist
að gera til að efla trú á
stöðu dollarans. Þetta hefur
m.a. í för með sér að
Bandaríkjamenn á ferð
erlendis, einkum í Evrópu
og Japan fá ekki eins mikið
fyrir dollarann og áður.
í kvöld var staða dollar-
ans 1,682 svissneskir
frankar, en sá gjaldmiðill
hefur hækkaö um tíu
prósent síðustu fjórar
vikur, ekki aóeins gagnvart
dollar heldur og miðað við
ýmsa aðra vestræna gjald-
miðla. Talið er að staða
dollarans hafi og veikzt
vegna sögusagna um fyrir-
hugaða en óstaðfesta olíu-
hækkun á násstunni.
Opið hús í
Norræna hús-
inuíkvöld
OPIÐ hús verður í Norræna
húsinu, í kvöld, fimmtudag — 10.
ágúst, og er þetta síðasta opna
kvöldið í Norræna húsinu í sumar.
Dagskráin hefst kl. 20.30 með því
að Haraldur Ólafsson lektor flytur
fyrirlestur, sem hann nefnir „Is-
land i dag“ og talar Haraldur á
sænsku. Kl. 22.00 verður kvik-
myndin „Eldur í Heimaey" eftir
Osvald Knudsen sýnd. Dagskrá
þessi er aðallega ætluð ferða-
mönnum frá Norðurlöndunum, en
allir eru velkomnir á meðan
húsrúm leyfir segir í frétt frá
Norræna húsinu.