Morgunblaðið - 19.08.1978, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. ÁGÚST 1978
• Engum blandaöist hugur um
að Þjóðin stóö aö baki hinum
frjáislyndu leiötogum sínum í
tilraunum beirra til aö binda endi
á einræði. Þegar Dubcek og menn
hans voru kallaöir á fundina
afdrifaríku í Cierna og Bratislava
var mikil spenna og kvíöi ríkjandi
í landinu. Fólk bað fyrir leiðtogum
sínum á almannafæri og stuön-
ingsyfirlýsingar voru undirritaðar.
Hér er veriö að safna urrdirskrift-
um á eina slíka. Myndin til vinstri
er frá Prag meðan fundurinn í
Cierna stóð yfir, en hin er tekin
í Cierna par sem fólk safnaðist
saman og beiö átekta, ýmist
Þögult eða ákallandi æöri máttar-
völd.
Um
aðdraganda
innrásar
Varsjár-
bandalags í
Tékkó-
slóvakíu
1968
ÞEGAR VORIÐ
KOM í PRAG
í skjóli nætur 21. ágúst 1968 réöust hersveitir frá Sovétríkjunum,
Austur-Þýzkalandi, Póllandi, Ungverjalandi og Búlgaríu inn í
Tékkóslóvakíu. Á nokkrum klukkustundum var landið allt í hers
höndum. Landamærum aö Vestur-Þýzkalandi og Austurríki var lokaö.
Forseti landsins, forsætisráöherra, forseti þingsins, leiötogar
kommúnistaflokksins og aörir áhrifamenn voru komnir í örugga
vörzlu hernémsliðsins. Skröltandi skriödrekar bægsluöust um götur
og torg höfuöborgarinnar og gnýrinn frá herflugvélum fyllti loftið.
Innrásarherinn brunaöi fram og ruddi allri fyrirstööu úr vegi.„Vorinu
í Prag“ var lokiö. Draumurinn um „sósíalisma meó mannúðlegri
ásjónu“ var á enda. Grímulaust andlit kúgunar, kommúnisma og
ofbeldis blasti viö á ný.
útleggingum á því, sem hefði gerzt, ef
vinveittu ríkin í Varsjárbandalaginu
hefðu ekki brugðizt svo skjótt og vel við
hjálparbeiðni þeirra „ábyrgu og trúu
hugsjónamanna" innan kommúnista-
flokks Tékkóslóvakíu, sem á hættustundu
skildu köllun sína.
Jan Palach — tákn vonarinnar,
sem ekki er hægt aö grafa
Valdhafarnir komast þó ekki alveg hjá
því að minnast dagsins. Ekki eru nema
fáeinir dagar síðan sérstakur öryggislög-
regluflokkur var gerður út og sendur í
þorpið Vsetaty í Bæheimi þar sem
jarðneskar leifar Jan Palachs voru
grafnar í þriðja sinn. Verkefni lögreglu-
flokksins er að halda almenningi frá
gröfinni.
Jan Palach er enn þann dag í dag sá
píslarvottur, sem þjóðin leitar fróunar
hjá þegar hún minnist vorsins góða og
endalokum þess. Jan Palach er tákn hins
vaknandi lífs, — vonarinnar, sem lifnaði,
blossaði upp en slokknaði svo í eimyrju
hvæsandi vígdreka. Þannig lifði Jan
Palach og dó. Hann kaus að fara sömu
leið og vorið og brenndi sig lifandi á
Weceslas-torgi eftir innrásina.
Þess er víða minnzt að á mánudaginn
eru liðin tíu ár frá innrás Sovétríkjanna
og leppríkja þeirra í Varsjárbandalaginu
inn í Tékkóslóvakíu. 175 þúsund hermenn
frá Sovétríkjunum, Austur-Þýzkalandi,
Póllandi, Búlgaríu og Ungverjalandi tóku
þátt í þessari för, og enn þann dag í dag
eru í landinu um 80 þúsund sovézkir
hermann að staðaldri.
Hinn 24. febrúar síðastliðinn var mikið
um dýrðir hjá stjórnarherrunum í Prag.
Tilefnið var þrjátíu ára afmæli stjórnar-
byltingarinnar þegar kommúnistar hrifs-
uðu til sín völdin í landinu og það var
innlimað í yfirirráðasvæði Sovétríkjanna.
Gustav Husak, forseti, og félagar hans
létu sér annt um að afmælinu væri sómi
sýndur. Mikils metna gesti dreif að og það
var mikið skálað og margar ræður
haldnar til að dásama þennan atburð.
Það verður engin viðhöfn í
Tékkóslóvakíu vegna afmælisins sem nú
er upp runnið. Husak og Bilak munu ekki
nota tækifærið til að skrýðast orðunum,
sem Brésneff hengdi á þá í fyrstu
heimsókn sinni til landsins eftir innrás-
ina í maí s.l. Málgögn stjórnarinnar
minnast að vísu afmælisins, en þau
hátíðahöld felast í hugmyndafræðilegum
Gröf Jan Palachs varð engin venjuleg
gröf. Fólk þyrptist að henni með blóm og
kerti, dag eftir dag. Hinir nýju valdhafar,
fulltrúar Sovétstjórnarinnar, sáu fljót-
lega að við svo búið mátti ekki standa.
Kistan var grafin að næturþeli og flutt.
Ekki leið á löngu áður en fólkið fann
staðinn, og nú fékk móðir Jan Palachs
fyrirskipun um að láta brenna líkið, og
grafa síðan durftið einhvers staðar uppi
í sveit. Litla sveitaþorpið hefur ekki
þjónað þeim tilgangi sem ætlazt var til.
Erlendir fréttamenn hafa að undan-
förnu sótt mjög til Tékkóslóvakíu til að
kynna sér ástandið í landinu í tilefni af
innrásarafmælinu. Þessar heimsóknir
hafa verið í óþökk stjórnvalda, sem hafa
handtekið nokkra gestanna og kyrrsett,
jafnframt því sem gögn þeirra hafa verið
rannsökuð og jafnvel eyðilögð. Lögreglan
stendur sem sé í ströngu til að koma í veg
fyrir óheppilega upplýsingastarfsemi, og
ýmis teikn eru á lofti um að lögregluvörð-
ur_verði efldur og ráðstafanir gerðar til
að tryggja að þegnarnir verði ekki með
uppsteit þennan dag.
Óánægjan meö
harðstjórnina
Það var á árinu 1967, sem þess fór að
verða áþreifanlega vart að óánægja með
harðstjórn Antonins Novotnys var tekin
að magnast að ráði, og ljóst varð að til
tíðinda drægi innan kommúnistaflokks
Tékkóslóvakíu. Það var þó ekki fyrr en á
öndverðu ári 1968 sem óánægja Sovét-
stjórnarinnar með stefnu tékknesku
stjórnarinnar fór að koma upp á
yfirborðið. Raunar hafði Sovétstjórnin
haft nánar gætur á allri framvindu mála
í' landinu umfram það sem venja er í
lögregluríki frá því að til stúdentaóeirða
kom í Prag í lok október 1967. Novotny
þáverandi forseti var Stalínisti af gamla
strangtrúarskólanum, illa þokkaður, ekki
sízt innan kommúnistaflokksins.
Stúdentar kröfðust bættra lískjara og
meira frjálsræðis, og tóku menntamenn
og fylgjendur efnahagsumbóta senn
undir þessar kröfur afdráttarlítið. Innan
forsætisnefndar Kommúnistaflokks
Tékkóslóvakíu óx þeirri skoðun fylgi að
Novotny bæri að segja af sér, og í
desember voru þessar hræringar orðnar
svo alvarlegar að sjálfur Leóníd Brésneff
tókst á hendur ferð til Prag til fundar við
forsætisnefndina til að freista þess að
tryggja Novotny, hinn dygga þjón
Sovétstjórnarinnar, í sessi. En þessar
tilraunir voru árangurslausar. Strax eftir
nýár fór að halla undan fæti fyrir alvöru,
og 5. janúar 1968 varð Antonin Novotny
að víkja úr helztu áhrifastöðu sinni, sem
var ritaraembættið í flokknum.
Alexander Dubcek tekur við
forystu kommúnistaflokksins
Alexander Dubcek fór fyrst að láta að sér
kveða að ráði innan flokksins árið 1960,
en þá varð hann einn af riturum
miðstjórnarinnar í Prag. Tveimur árum
síðar, er hann var fertugur af aldri, tók
hann sæti í miðstjórn flokksins, en hana
skipuðu aðeins tíu menn. Dubcek var
gætinn og hafði lag á því að fá
andstæðinga á sitt mál án þess að til
illinda kæmi, og þegar Novotny varð að
láta undan þrýstingi og reka ritara
kommúnistaflokksins í Slóvakíu úr starfi,
hreppti hann þá áhrifastöðu. Fyrirrenn-
andi Dubceks í ritarastarfinu í Slóvakíu
hafði verið ákafur Stalínisti og ómetan-
legt handbendi Novotnys, en fljótlega fór
að bera á því að hinn nýi ritari var af
öðru sauðahúsi. Þannig lét Dubcek það
verða eitt af sínum fyrstu verkum þegar
hann hafði tekið við stjórn flokksins í
Slóvakíu að veita rithöfundum og
menntamönnum aukið svigrúm og í
efnahagsmálum studdi hann eindregið
frj álslyndisstefnu Ota Sik, sem síðar varð