Morgunblaðið - 12.10.1978, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 12. OKTÓBER 1978
ÞESSIR krakkar á myndinni, sem heitai Aðalsteinn R. Friðþjófsson,
Elín G. Friðþjófsdóttir, Einar SÍKurjónsson, Kolbeinn Sigurjónsson og
Hilmar K. Friðþjófsson, efndu til hlutaveltu í Mosfellssveit til ágóða
fyrir Reykjalund. Söfnuðu þau 10.400 krónum. Á myndina vantar þau
Ilrefnu Þorsteinsdóttur o« Guðmund Hreinsson, sem einnig stóðu
fyrir þessari hlutaveltu.
ÞESSAR telpur efndu fyrir nokkru til hlutaveltu að Vesturbergi 26, til
ágóða fyrir Styrktarfél. Hringsspítalans. Söfnuðu þær 8.200 krónum.
Telpurnar heitai Unnur Guðmundsdóttir. Anna Björg Guðmundsdóttir
og Þóra Sif Sigurðardóttir. Á myndina vantar þá fjórðu úr
félagsskapnum, Sigrúnu Hrafnsdóttur.
Efnt var fyrir nokkru til hlutaveltu að Selvogsgrunni 33 til ágóða
fyrir Barnadeild Landakotsspítalans, og stóðu þessir krakkar fyrir
henni. Þau heita Ása Magnea Ólafsdóttir, Rósa Margeirsdóttir,
Ágústa Ólafsdóttir, Anna Katrín Ólafsdóttir, Sigrún Másdóttir og
Skorri Andrew Aikman. — Krakkarnir söfnuðu rúmlega 6.300
krónum.
FYIÍIR nokkru efndu þessar telpur til hlutaveltu f Fellahelli f
Breiðholti, til ágóða fyrir Styrktarfél. vangefinna. Söfnuðu þær
rúmlega 29.100 krónum til félagsins. Telpurnar heitai Inga Friða
Einarsdóttir, Guðrún Jónsdóttir, Margrét Valgeirsdóttir og Elsa
Kristín Elísdóttir.
Þeim árstíma, er landsmenn
leggjast í ferðalög, er að ljúka.
Þessar gárur verða því að flokkast
undir nokkurs konar eftirmæli,
sakir rangs timaskyns höfundar.
Ferðamannastraumur á hálendi
og í óbyggðir fer með sumri hverju
vaxandi og mæðir með vaxandi
þunga á öllu því, sem við þarf. Að
auki hefur orðið breyting á
ferðafólkinu sjálfu, þó útlending-
um sé sleppt. Nú fer um landið í
stórum stíl fólk, sem ekki þekkir
eða hefur tilfinningu fyrir þeim
ferðamáta, sem hér er á hafður.
Þá er víst ekki um annað að ræða
en freista þess að breyta* ferða-
manninum eða landinu — ef ekki
á illa að fara fyrir báðum.
Manninum er víst ekki eiginlegt
að gefa eftir það, sem hann vill fá,
og því er það eðlilega landið,
vegirnir og næturstaðirnir, sem
hljóta undan að láta, nema hægt
verði að innleiða það sem á
erlendu máli heitir „behaviour
engineering" og mun vera nokkurs
konar tamning í þá veru að sæta
nauðsynlegum leikreglum. Leik-
reglum, sem miða að því að koma í
veg fyrir að maður fari sjálfum
sér að voða eða skemmi fyrir
öðrum, nú og í framtíðinni.
Hér eru því tíndar fram nokkr-
ar hugleiðingar eftir ferðir um
hálendið á liðnu sumri. I kynnis-
ferð með Náttúruverndarráði og
Ferðafélagsfólki síðla sumars á
tvo af ásetnustu ferðamannastöð-
um landsins, í Landmannalaugar
og Þórsmörk, urðu víða á leið
okkar ljót ör og opin sár á landi og
gróðri, verksummerki farartækja.
Til dæmis skera í augun í
fjallshlíð einni við Dómadal hjól-
för, sem rista upp bratta brekku.
Þar hafa hetjur þeyst upp á keis
einn í fjallinu fyrir 15—20 árum,
að því er kunnugir segja, í stað
þess að skilja reiðskjótann eftir og
skokka upp brekkuna. Hjólförin
eru enn með öllu ógróin. í Eldgjá
fór einn ferðafélaganna að líta
eftir verksummerkjum eftir tvö
jeppa, sem hann hafði séð aka af
stað af sandinum og upp á gróinn
bakka, er hann var þar síðast, svo
farþegar þyrftu ekki að halda á
kaffibrúsum sínum þennan spöl.
Jú, mikið rétt, afleiðingarnar
blöstu við — för í gróðurinn, sem
aðrir bílar höfðu elt og dýpkað, og
vatn rann nú eftir þeim í vatns-
veðrinu og skolaði burtu gróður- .
moldinni. Ég býst varla við að
þetta fólk hafi gert sér grein fyrir
þeim skemmdum, sem það var að
vinna á viðkvæmu landi. En ein
ferð slíkra óvita getur orðið býsna
dýrkeypt.
Þeir sem um landið aka, eru
sjálfsagt misjafnrar náttúru, eins
og fólk almennt. Sumir böðlast
áfram gegnum lífið eða ana áfram
án fyrirhyggju. Aðrir ganga jafn-
an um með tillitssemi og hæ-
versku. Svona einfalt er þetta þó
ekki. Svo ör hefur breytingin orðið
hér á .landi á öræfaferðum, að
varla er von að dugnaðarforkarnir
fylgi með. Varla er nema áratugur
eða tveir síðan útsjónarsamir
dugnaðarforkar einir dugðu til að
komast leiðar sinnar um hálendið
og leiða aðra um það. Þeir voru
hetjur dagsins, sem brutust á
ófullkomnum farartækjum yfir
tæp vöð á ánum og torfærur af
ýmsu tagi og fundu færar leiðir.
Og það var þeim að þakka að „ailir
komust klakklausir í Mývatns-
sveit“, eins og segir í vísunni. Þá
var það dugnaðurinn og harkan
ein sem dugði.
Síðan hafa — fyrir harðfylgi
þessa fólks og tækniþróun —
færar slóðir verið ruddar, lagðar
brýr yfir erfiðar ár og umferð
aukist gífurlega. Þörfin fyrir að
ryðjast á farartækjum yfir hvað
sem fyrir verður, er því horfin eða
að hverfa, enda fylgir nú jafnan
eftir ELÍNU
PÁLMADÓTTUR
mannfjöldi í sporin. Flestir vanir
ferðamenn hafa áttað sig á þessu
og aka ekki út af slóðum eða eftir
grónu landi nema í neyðartilfell-
um. Þeir hafa tilfinningu fyrir
landinu. Aðrir halda áfram að
böðlast.
Að sjálfsögðu á landið mest
undir fólki, sem dvelur við störf á
hálendinu eða á þar oft erindi.
Stórframkvæmdir hafa dregið inn
á öræfin, þar sem gróður á
erfiðast uppdráttar, hópa af hörku
dugnaðarforkum með stórvirk
tæki. I upphafi rannsókna og
framkvæmda á hálendinu þurfti
mikið harðfylgi til að koma
tækjum og mannskap á vinnu-
staði. Og enn verður að gera það.
Þeim mun nauðsynlegra er, að
þeir sem þar um fara, skynji
landið — fari ekki með tæki utan
slóða nema að vel yfirveguðu ráði
og eftir að hafa skoðað aðstæður
og alla úrkosti. í fyrrnefndri ferð
sáum við slæm dæmi um hið
gagnstæða. í Norðurnámsveri
(trúi ég það heiti) hafði stórvirkri
ýtu verið beitt á gróinn bakka —
sjálfsagt í þeim fróma tilgangi að
finna hægari leið fram hjá slóð-
inni um Frostastaðaháls — og
hann tættur sundur. Þegar þetta
reyndist svo ekki góður kostur,
var ýtunni bara att á bakka
annars staðar og að svo búnu
snúið við. Nú er vatnið farið að
fossa þarna og á greiða leið til að
éta sundur torfuna. Heföi nú ekki
verið skynsamlegra að athuga
sinn gang og skoða hvar leiðin
gæti legið alla leið með sem
minnstum spjöllum, áður en stór-
virku tæki var beitt? Raunar
vaknar sú spurning hvort ekki
verði einhver að vera ábyrgur
fyrir þeim tækjum, sem notuð eru
á hálendinu, svo að þeim sé ekki
beitt nema þar sem nauðsyn
krefur. Ætli ekki verði að koma
upp nokkurs konar fjallkonu-
verndara á hverjum vinnustað.
Fleira virðist þó þurfa vernd en
fjallakonan blessuð. Fjallabíl-
stjórar og aðrir, sem tíðförult er
um hálendið, segja magnaðar
sögur af ferðakjánum, bæði inn-
lendum og útlendum, sem anað
hafa út í ófær fljót og stundum
jafnvel slampast yfir fyrir guðs
náð eina. Og hver bílstjóri virðist
hafa lent í því að bjarga fólki úr
ám, sem það hefur fyrirhyggju-
laust ekið út' í, þar sem það kom að
og án þess að hafa hugmynd um
hvar eða hvernig vaðið er.
Á leið okkar í fyrrnefndri ferð
eru t.d. „bílfærar" ár, sem slóðir
liggja að, en þær eru þeirrar
náttúru að breyta sér stöðugt.
Ekki má bíll stöðvast þar, svo ekki
fari umsvifalaust að grafa undan
honum öðrum megin, undan
straumi, og hætt við að hann fari
á hliðina í vatninu eða sökkvi á
skömmum tíma. Þótt viðdvöl væri
stutt í hvorum skála urðum við
samt vitni, bæði í Landmanna-
laugum og Þórsmörk, að snörum
handtökum við að bjarga bílum
við slíkar aðstæður úr ánum. En
aldrei fór okkar bílstjóri t.d. í
Krossá, nema hann hefði áður
stigið út og menn hent steinum í
vatnið eða vaðið út í, til að kanna
hvort vaðið hefði breyst eða
dýpkað í ánni síðan við fórum yfir
síðast. Sjálfsögð varúðarráðstöfun
er að sjálfsögðu að kanna vað á
íslenzkri á, þar sem að er komið,
áður en ekið er út í. Það gerir allt
vant ferðafólk. Enda ætti öllum
Islendingum a.m.k. að vera ljóst,
að jökulár vaxa er líður á daginn
og sól bræðir jökulinn, en minnka
yfir svala nóttina, og vatnsveður á
leið þeirra hafa áhrif á vatns-
magnið. Þannig að á getur verið
ágætlega fær í bíti að morgni, en
orðin alls ófær er líður að kvöldi.
Aðstæður í næturstað hafa
einnig breyst með auknum ferða-
mannastraumi. Ekki síst eftir að
leiðin varð greið þeim, sem ekki
hafa þekkingu á því hvernig
skálar af ýmsu tagi eru til komnir
og til hvers ætlaðir. Svo langt
gengur misskilningurinn, að
slysavarnaskýlin í óbyggðum vík-
um á Hornströndum, sem eiga að
vera sjóhröktum skipbro(tsmönn-
um til bjargar, eru notuð sem
hótel. Göngumenn skipuleggja
sínar ferðir í þau eins og á
gististaði, nota talstöðvar, elds-
neyti, jafnvel neyðarmat, teppi og
ullarfatnað. Skýlin eru svo rúin og
geymar og eldsneyti uppurið,
þegar til á að taka og líf er í veði.
Fólk virðist ekki gera sér grein
fyrir að þessi skýli eru í eigu
Slysavarnafélagsins og er haldið
við og útbúin af sjálfboðaliðum,
sem ekki eru að þjónusta ferðafólk
með erfiði sínu.
Jósep Vernharðsson, sem eftir-
iit hefur með skýlunum á Vest-
fjörðum fyrir SVFI, tók í viðtali
dæmi um viðhorf ferðafólks i
gestabók eins skýlisins. Ákveðnir
ferðafélagar þakka þar gistingu,
en geta þess að þægilegra hefði
verið að eiga frjálsan aðgang að
matföngum skálanna, sem þeir
gætu svo gert grein fyrir við
heimkomuna. En þar sem þeir
„skilja“ svo sem vandkvæði á
þessu eru þeir ekkert að kvarta.
Hverjum ætla þessir ágætu menn
að færa sér mat vestur á Horn-
strandir?
Sama er um ýmsa aðra skála og
gangnamannakofa á hálendinu.
Jöklarannsóknafélagið á t.d. tvo
skála í Jökulheimum og annar
hafður opinn. „Fjögur hús og
forðabúr, finna muntu þarna.
Náðhús, svefnhús, skemmu og
skúr, skemmtilegt að tarna,"
kveða jöklamenn. Bygging og
viðhald allt er unnið af sjálfboða-
liðum og mikil vinna lögð í
snyrtimennsku. Þó sá ég í septem-
ber í gestabók hússins athuga-
semd frá nafngreindum mönnum,
sem þarna höfðu stansað og litist
vel á sig. Þeir vildu bara láta þrífa
betur utanhúss eitthvert drasl.
Þarna höfðu í júlímánuði verið
félagar, sem í sumarleyfi sínu
þrifu og snyrtu og í september
kom lið til að ganga frá fyrir
veturinn. Ekki virðist hvarfla að
þessum ágætu mönnum, að þeim
bæri líka að tína upp tilfallandi
rusl og þvo gólf eftir sig, ef þeir
vildu njóta skjóls í slíkum skála.
Ferðafélag Islands verður orðið
að hafa gæslumenn i húsum
sínum yfir sumarið, og fer ég ekki
lengra út í þá góðu þjónustu við
ferðamenn, enda skálar ómetanleg
öryggistæki á fjöllum.
Gárur þessar eru eingöngu
frónskar og innihalda því ekki
viðbrögð við áróðri hans Jónasar
míns Guðmundssonar í Tímanum
fyrir erlendum „kömpurum", þar
sem hann segir m.a.: „Þegar
kvartað er undan dræmum ferða-
mannastraumi til Islands, þá
stafar það af því að við höfum um
of einblínt á hótel og „ráðstefnu-
hótel", og með því móti sneitt hjá
megin ferðamannastraumi ná-
grannaþjóðanna. Það sem vantar
er hæfilega stórvirk bílferja, sem
tekur land t.d. í Þorlákáhöfn eða á
Austfjörðum, og það vantar var-
anlega vegi.“
Ætli við verðum ekki að koma
einhverjum . skikk á ferðamáta-
okkar sjálfra, og þeirra sem nú
þegar flæða í land á Austurlandi á
sumrin, áður en beðið er um íleiri
flóðbylgjur af því tagi.
11. sept. — E.Pá.