Morgunblaðið - 07.11.1978, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 7. NÓVEMBER 1978
37
Þá gerði þingmaðurinn landbún-
aðinn að umræðuefni, og kvaðst
vilja spyrja samþingsmenn sína
hvort þeir væru þeirrar skoðunar
að velta ætti raunvöxtum af
landbúnaðarframleiðslu út í verð-
lagið. Kvaðst hann vera hræddur
um að það litist mönnum ekki
meira en svo á, en það væri hins
vegar óhjákvæmilegt að velta
vöxtunum ú í verðlagið, eða að láta
atvinnuvegina stöðvast að öðrum
kosti.
Ráðast þarf að
rótum vandans
Friðrik Sophusson (S) sagðist
styðja meginstefnu frumvarpsins.
— Raunvextir eru liður í því að ná
jafnvægi á fjármagnsmarkaðinum
og því hjálpartæki til að ná niður
verðbólgu. Þeir skáka og fjár-
magni í arðsamari farvegi heldur
en núverandi kerfi. Almennur
frjáls sparnaður landsmanna
myndi og aukast.
Verðbólgugróði er tíðræddur.
En minna er fjallað um það, sem
brennur á báli verðbólgunnar:
skattfé almennings, sparifé al-
mennings, fjármagnssjóðir ýmiss
konar o.s.frv.
Það er kominn tími til, sagði
Friðrik Sophusson, að leiðrétta þá
skekkju, sem er í efnahagskerfi
okkar. Til þess þarf fleira en
raunvexti. Nefna má rétt notaða
verðjöfnunarsjóði; að nýta ríkis-
fjármál, eða stjórn þeirra, sem
hagstjórnartæki, sem m.a. krefst
þess að gengið sé ávallt rétt skráð;
að eðlileg tekjumyndun atvinnu-
vega sé tryggð; að kaupmáttarstig-
ið fylgi þjóðartekjum.
Friðrik Sophusson vitnaði til
októbersheftis Hagtalna mánaðar-
ins, þar sem m.a. kemur fram, að
fé fjárfestingarlánasjóða sé I8V2
milljarði lægra að verðgildi í
árslok 1976 en framreiknað eigið
fé þeirra í árslok 1973. Þetta svari
til 20,6% meðaltalslækkunar eigin
fjár og framlaga í 3 ár — sem sé
verðbólgurýrnun.
Varðandi raunvexti og málefni
húsbyggjenda sagði Friðrik það
sina tillögu, að lagt yrði fram úr
sameiginlegum sjóði landsmanna
til að styðja fólk, sem er að byggja
eða koma sér upp íbúð í fyrsta
skipti. Tryggja þarf að allir, sem
vilja, geti komið sér upp eigin íbúð.
Þá vék þingmaðurinn að ákvörð-
unarvaldi Seðlabanka um vexti.
Spurning væri, hvort aðrir bankar
og lánastofnanir ættu ekki að fá
tækifæri til vaxtaákvörðunar
(eigin vaxtastefnu), þar sem hið
pólitíska vald hefði ekki reynst
vandanum vaxið. Markaðsvextir
myndu þýða að vextir fylgdu
verðbólgu.
Friðrik sagði að ráðast þyrfti að
rótum efnahagsvandans, með sam-
virkum aðgerðum en ekki sífellt að
krukka í afleiðingar hans. Það
þyrfti að komast fyrir orsakirnar.
æskilegt væri að fjallað væri um
það á fundum sjálfs Alþingis.
Lúðvík .lósepsson (Abl) sagði að
mikið skorti á að flutningsmenn
frumvarpsins skýrðu á hvern hátt
þingið ætti að starfa ef það yrði
gert að einni málstofu. Hvað sem
erlend þing segðu, þá væri aug-
ljóst, að gjörbreyta yrði vinnu-
brögðum þingsins. Til dæmis væri
augljóst að færa yrði hluta um-
ræðnanna í nefndir, sem þá yrðu
fjölmennari, til dæmis skipaðar 15
til 17 þingmönnum. Þessar nefndir
yrðu þá að starfa fyrir opnum
tjöldum, útvega þyrfti þeim hús-
næði og koma þar fyrir áhorfenda-
aðstöðu.
Þingmaðurinn sagðist alveg
vera til viðtals um þessar breyt-
ingar, en ekki mætti flana að
neinu, og barnalegur málflutning-
ur ýmissa í þessu máli, jafnvel
háskólaprófessora, væri ekki til
þess íallinn að afla málinu stuðn-
ings. Að lokum sagði Lúðvík, að
vissulega mætti um margt breyta
starfsháttum Alþingis, en menn
skyldu þó hafa það hugfast að
margt væri við það að athuga sem
ekki ættu rætur að rekja til
deildaskiptingarinnar.
Jafnrétti ekkert minna
ekkert meira
og
IIÉR FÉR á eftir í heild ra-ða sú.
sem Magnús Kjartansson. fyrrv.
ráðherra. flutti hjá Sameinuðu
þjóðunum sl. þriðjudag um mál-
efni fatlaðrai
Hæstvirtur forseti.
Ég sit hér sem fulltrúi Islands,
einnar smæstu aðildarþjóða SÞ,
með íbúatölu innan við fjórðung
milljónar. En ég sit hér einnig sem
einstaklingur, og þær vikur sem ég
hef fylgst með störfum hef ég í
vaxandi mæli litið á mig sem hluta
af hinu stríðandi mannkyni á allri
heimskringlunni; ég hef heyrt
fulltrúa þjóða hvaðanæva af
hnettinum túlka viðhorf áþekk
mínum til fjölmargra félagslegra
vandamála. Þetta á í sérstaklega
ríkum mæli við nú, þegar við
ræðum m.a. félagslega framþróun;
nú lít ég alls ekki á mig sem
fulltrúa Islands, heldur sem full-
trúa þeirra fjölmörgu hundruða
milljóna manna sem eiga við
fötlun að stríða hvarvetna um
heim.
Árið 1981 og
baráttan gegn fötlun
Mér er ljóst að fötlun er ekki
sérstakur dagskrárliður í störfum
þriðju nefndar á þessu allsherjar-
þingi. Ég veit að SÞ hafa ákveðið
að helga árið 1981 gegn fötlun, og
að annar aðili en við í þriðju
nefndinni fjallar um fyrirkomulag
þeirrar baráttu. En ég fæ ekki
skilið að unnt sé að ræða almenn-
um orðum um félagslega fram-
vindu án þess að minnast á fötlun,
því að fötlun er eitt af brýnustu
vandamálunum sem mannkynið á
við að stríða og langalvarlegasta
félagslega viðfangsefnið í svoköll-
uðum velferðarríkjum. Því vil ég
leyfa mér að fara nokkrum al-
mennum orðum um þetta vanda-
mál; m.a. með hliðsjón af
reynslunni af þessari fyrstu þátt-
töku minni í störfum allsherjar-
þingsins.
Eins og ég sagði áðan hef ég
orðið margs áskynja um skoðanir
og viðhorf fulltrúa frá öllum
heimshlutum. Ég hef einnig notið
þess í ríkum mæli að virða fyrir
mér það þjóðanna kynlega bland
sem hér er saman komið. En eitt
hefur vakið mér mikla undrun.
Meðal þeirra þúsunda fulltrúa sem
hér eru hef ég aðeins orðið var við
einn sem ekki kemst leiðar sinnar
að neinu marki nema í hjólastól.
Þessi eini fulltrúi er ég sjálfur.
Þessi óbrotna staðreynd segir
mikla sögu og þyrfti að verða
öllum þingfulltrúum ærið um-
hugsunarefni. Rannsóknir sem
framkvæmdar hafa verið á Norð-
urlöndum sýna að 15% íbúanna
eiga við fötlun að stríða, sjötti til
sjöundi hver maður hverju sinni;
meirihlutinn sem betur tíma-
bundna fötlun en ískyggilega stór
hluti varanlega. Þetta er vanda-
mál sem fylgt hefur mannkyninu
frá upphafi vega. Ef við lítum á
hina kunnu mannkynssögu sem
vef með öllum tilbrigðum litrófs-
ins er saga fatlaðra svartasti
þátturinn í þeim vef, samfelldur
allt til okkar daga. Ég ætla mér
ekki þá dul að rekj^ þessa sögu, vil
aðeins minna á að einnig á
tuttugustu öld hafa verið uppi
stjórnmálaöfl sem töldu að fatlað
fólk af völdum erfðagalla ætti
hvergi heima nema í tortímingar-
búðum. Hið almenna viðhorf til
fatlaðra hefur til skamms tíma
verið það að fela þá, einangra þá
— og mér finnst val fulltrúa á
Allsherjarþing Sameinuðu þjóð-
anna sanna, að það viðhorf er enn
ríkjandi hvarvetna um heim.
Endurhæfingar-
lækningar hófust
I síðustu heimsstyrjöld fatlaðist
fleira fólk en í nokkurri annarri
styrjöld mannkynssögunnar,
vegna þess að með tilkomu flug-
véla og sívaxandi sprengitækni
rigndi eldi og eimyrju yfir
óbreytta þegna í borgum í Evrópu,
Asíu og Norður-Afríku. Aldrei
hafa jafn margir orðið fatlaðir af
völdum styrjaldarofstækis og nú.
En í kjölfarið fylgdi jákvæð þróun,
ein hin undraverðasta í sögu
læknavísindanna að mínu mati
endurhæfingarlækningar hófust.
Þróun endurhæfingarlækninga
hefur gerbreytt högum fatlaðra í
þeim löndum þar sem heilbrigðis-
þjónusta er á háu stigi. Tekist
hefur að uppræta fötlun ákaflega
margra, og langflesta fatlaða er
hægt að styrkja svo mjög andlega
og líkamlega, að þeir gætu gegnt
störfum í þjóðfélögum sínum. En
þá hefur önnur torfæra komið í
ljós. Þjóðfélög okkar tíma eru
einvörðungu skipulögð í samræmi
við þarfir og getu ófatlaðs fólks.
Maður sem bundinn er við hjóla-
stól getur ekki með nokkru móti
komist leiðar sinnar af eigin
rammleik, eins og nútímaþjóðfélög
eru skipulögð. Þótt heilbrigðisvís-
indunum hafi á undraverðan hátt
tekist að brjóta niður forna
einangrunarmúra umhverfis fatl-
aða, standa aðrir múrar óhaggaðir
enn. ^
Torfærur í
húsakynnum SÞ
Af þessari ástæðu hef ég kannað
húsakynni Sameinuðu þjóðanna
Rœða Magnúsar
Kjartanssonar
hjá Sameinuðu
þjóðunum
hér frá sjónarhóli fatlaðs manns.
Um þau húsakynni er margt gott
að segja, einnig frá því sjónar-
horni. Auðvelt er að komast inn í
húsið í hjólastól, gangar eru
breiðir og án þröskulda, lyftur
rúmgóðar og starfsfólk allt einkar
hjálpfúst. En ég hef einnig orðið
var við torfærur. I stærstu sam-
komusölum hússins er halli á
gólfum, sumstaðar óþægilega mik-
ill. Gangbrautir milli sæta á
þessum hallandi gólfum eru sums-
staðar rofnar af þrepum sem gera
manni í hjólastól gersamlega
ókleift að komast leiðar sinnar af
eigin rammleik þrátV fyrir ákvörð-
un um hið gagnstæða frá 1971. Ég
hef virt þessar torfærur fyrir mér
mjög forviða. Einn af höfuðsmið-
um Sameinuðu þjóðanna var hinn
mikli forseti Bandaríkjanna,
Franklin Delano Roosewelt. Hann
var sjálfur svo alvarlega fatlaður
að hann gat ekki fært sig um set
nema með aðstoð annarra eða í
hjólastól. Finnst mönnum það ekki
sársaukafull hugsun að í þessu
glæsilega húsi hefði sjálfur
Franklin Delano Roosewelt átt
erfitt með að starfa af eigin
rammleik? Er það ekki blygðunar-
efni fyrir okkur öll og sérstaklega
fyrir þá miklu þjóð sem Roosewelt
var í forustu fyrir á afdrifaríkum
örlagatímum. Ævi Franklins Del-
ano Roosewelt er glæsileg sönnun
þess að yfirburðarmenn geta risið
úr röðum fatlaðra, ekki síður en
annarra þjóðfélagshópa. Færi ekki
vel á því að Sameinuðu þjóðirnar
undirbyggju ár fatlára með því að
framkvæma ákvörðunina frá 1971
og breyta aðalstöðvum Sameinuðu
þjóðanna þannig, að fatlaður
maður m.a. í hjólastól geti farið
um öll húsakynnin af eigin ramm-
leik án þess að rekast á ytri
torfærur, samkvæmt því forna og
rétta viðhorfi, að hver skyldi gera
hreint fyrir sínum dyrum?
Verkefni fyrir
borgarstjórn
New York
En á þessu sviði skipta ekki
aðeins aðalstöðvar Sameinuðu
þjóðanna máli; við fulltrúarnir
þurfum einnig að búa og athafna
okkur utan hússins. Ég bý í
gistihúsi við Lexington Avenue, og
þaðan er svosem stundarfjórðung-
ur til aðalstöðva Sameinuðu þjóð-
anna. Eins og samgöngumálum er
háttað í New York á ég þess engan
kost að komast þessa stuttu
vegalengd af eigin rammleik í
hjólastól mínum. Eiginkona mín
er með mér og aðstoðar mig, en
einnig hún lendir í verulegum
erfiðleikum að aka stólnum. Gang-
stéttir eru hvergi sneiddar við
gangbrautir yfir umferðaræðar; til
þess að komast yfir götu þarf að
láta stólinn falla 20—30 senti-
metra, en það er engan veginn
þægilegt fyrir þann sem í stólnum
situr, og hinuin megin götunnar
verður að vega stólinn upp svipaða
hæð. Ég spyr enn: Væri það ekki
verðugt verkefni fyrir borgar-
stjórn New York borgar að breyta
samgöngumálum svo, að fatlað
fólk m.a. í hjólastólum geti komist
leiðar sinnar til jafns við aðra? Ég
nefni New York borg aðeins sem
nærtækt dæmi — menn mega ekki
skilja orð mín svo að ég sé
sérstaklega að hlutast til um innri
málefni þessarar borgar, eða
reyna að hafa áhrif á þá kosninga-
baráttu sem nú stendur yfir í
landinu!
Einangrunarmúr
Þessar sundurlausu hugrenning-
ar hafa vaknað hið innra mað mér
þann tíma sem ég hef dvalist hér.
Þær varpa hins vegar ljósi á þann
einangrunarmúr sem nú lykur um
fatlaða öðrum fremur, skipulag
þjóðfélaganna sjálfra. Fatlað fólk
þarf á því að halda að samgöngu-
mál séu þannig skipulögð og
samgöngutæki þannig hönnuð, að
allir þjóðfélagsþegnar geti komist
leiðar sinnar á sem greiðastan
hátt. Fatlað fólk þarf á því að
halda að þannig sé hagað hönnun
á öllum húsakynnum, íbúöarhús-
næði, vinnustöðum, verslunum,
menningarstofnunum og hvers
kyns samkomustöðum öðrum, að
allir geti athafnað sig á sem
greiðastan hátt. Fatlað fólk á ekki
að einangra nema í neyðartilvik-
um; það á að geta lifað sem
eðlilegustu lífi í samvinnu við
annað fólk.
Þegar ég hef gert grein fyrir
þessum sjónarmiðum mínum, hef
ég oft verið spurður, hvort slíkar
breytingar á þjóðfélögum séu ekki
svo kostnaðarsamar að þær séu
ofviða nútimasamfélögum. Slíkar
spurningar spretta af rangri
hugsun. Það er ekki hugsanleg
arðsamari framkvæmd en að gera
öllum þjóðfélagsþegnum kleift að
nýta hæfileika sína, andlega og
líkamlega, í þágu samfélagsins
alls. Það er ekki hugsanleg fráleit-
ari sóun en að einangra verulegan
hluta samfélagsins, bæla og frysta
getu þeirra þegna. Þetta væri
auðvelt að reikna í köldum tölum
með hliðsjón af þeim markmiðum
sem nú eru mest í tísku, þjóðar-
tekjum, þjóðarframleiðslu og þjóð-
arauði. Sjálfur tel ég þau markmið
aðeins hluta af veruleikanum; ég
tel eðlilegra að meta þessi vanda-
mál og önnur í ljósi mennskra
viðhorfa (þýðist: humanism.)
Eins og ég gat um í upphafi veit
ég að fjallað er um undirbúning
árs fatlaðra í annarri stofnun en
þriðju nefnd. Mér hefur einnig
verið tjáð að uppi sé ágreiningur
urn það, hvernig Saineinuðu þjóð-
irnar skuli skipa í undirbúnings-
nefnd þessa. Ég veit ekki það góð
deili á þeini ágreiningi að ég geti
tekið afstöðu til hans. Á hitt vil ég
leggja þunga áherslu að árið verði
notað til að efla samtök fatlaðra,
sem orðið hafa æ þróttmeiri
hvarvetna um heint undanfarna
áratugi, brjóta niður gamla for-
dóma og úrelt viðhorf. Við sem
fatlaðir erum, förum einvörðungu
fram á stuðning til sjálfsbjargar;
kjörorð okkar ætti einnig að vera
einn af hyrningarsteinum allra
samfélaga: jafnrétti, ekkert minna
og ekkert meira.
Hæstvirtur forseti; ég hef lokið
máli mínu.