Morgunblaðið - 16.03.1979, Síða 11
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 16. MARZ 1979
43
Þó blasti við sú óhugnanlega
staðreynd að á deildunum var
einnig ungt fólk um þrítugsaldur.
„Okkur hefur því miður ekki
tekist að koma alveg í veg fyrir að
sjúklingarnir verði varanlega
veikir," sagði Lárus. „Sjúklingar
þessir eru að mörgu leyti ólíkir
langdvalarsjúklingum frá fyrri
tímum. E.t.v. er það enn sárara
fyrir þessa sjúklinga að verða
vistmenn þar sem þeir skynja
betur ástand sitt. Þeir eru í
stöðugri meðhöndlun hjá ýmsum
starfshópum og við gerum okkur
vonir um að þeir muni síðar ná
betri heilsu. Okkur reiknast til að
um 1—2 ungir sjúklingar verði
langdvalarsjúklingar á hverju
ári.“
Við tókum eftir því á deildunum
að þótt flestir sjúklinganna virtust
vera ósjálfbjarga ilmaði allt af
hreinindum og allt sýndist
nýþvegið og hreint.
„Við sem vinnum hér verðum að
sjá um að halda öllu hreinu, en það
getur stundum verið erfitt," sagði
Ragnheiður Ingólfsdóttir deildar-
hjúkrunarfræðingur. „Flest fólkið
hér er í fötum sem það á sjálft og
við verðum að þvo þau hér inni á
deildinni." Ekki sást neinn sér-
stakur útbúnaður til þess að sinna
þessu fólki og aðstaða virtist vera
mjög ófullkomin. Það er ljóst að
starfsfólkið þarf að leggja hart að
sér til þess að sinna störfum
sínum.
Móttökudeild
undir risi
Á efstu hæð gamla Klepps-
spítalans er móttökudeild. Stað-
setning þessarar deildar er nokkuð
óvanaleg. Hún er öll undir risi og
lágt er undir loft. Herbergin eru
fyrir 2—3 sjúklinga og setustofan
er stór og skemmtilega innréttuð,
einnig er þetta eina deildin sem
hefur sérborðstofu fyrir sjúkling-
ana. Þegar við bönkuðum upp á til
að fá að skoða eitt herbergið var
þar fyrir sálfræðingur með
sjúkling í viðtali. Nánast engin
séraðstaða er fyrir meðhöndlun á
deildunum og þarf starfsfólk að
vísa herbergisfélögum viðkomandi
út meðan viðtal fer fram.
Þegar við gengum út af deildinni
urðum við þess vör að einhverja
langaði út með okkur, þó ekki
gerði neinn tilraun til þess. En
hurðinni var læst að baki okkar.
Á leiðinni niður litum við inn á
aðra deild. Það var allt annað
andrúmsloft, frjálslegri og frískari
andi, enda fólkið þar ekki eins
veikt og engri hurð var læst að
baki okkar.
Breytt viðhorf
Að lokinni göngu um spítalann
fórum við yfir í skrifstofubygging-
una. Þar eru rannsóknarstofur
spítalans, göngudeild, ritaramið-
stöð, kennslustofa og meðferðar-
herbergi, auk starfsaðstöðu fyrir
ýmsa starfsmenn spítalans.
„Viðbrögðin gagnvart geð-
sjúklingum eru nú ólík því, sem
þau voru áður fyrr,“ sagði Lárus
Helgason yfirlæknir, er við
spurðum hann um stöðu geð-
sjúklinga hér á landi.
Staða þeirra geðsjúklinga er liðu
af þyngstu sjúkdómunum var
mjög ömurleg og er líklegt, að ævi
þeirra hafi verið stutt. Aimennt
var litið svo á, að þeir væru
haldnir illum öndum sem ætti að
hrekja út ýmist með góðu eða illu.
Þegar líða tekur á 19. öld vex
þeirri skoðun fylgi, að ein-
staklingar þessir séu sjúkir og eigi
að meðhöndlast samkvæmt því.
Geðsjúkdómar voru þá almennt
kallaðir móðursýki, og segir J.
Jónassen í bók sinni „Lækninga-
bók handa alþýðu á íslandi",
útgefin 1884, að móðursýki sé
þungbær sjúkdómur í taugakerf-
inu. Bók þessi dreifðist út um
landið og er mjög líklegt, að hún
hafi átt sinn þátt í því, að viðhorf-
in breyttust. Þess má geta, að í
bókinni eru talin helstu ráð við
þeim sjúkdómi að þvo líkamann
Deild XI býður upp á besta aðstöðu fyrir starfsfólkið. Til hægri sést inn í skrifstofu dcildarhjúkrunarkon-'
unnar en hún er sú eina sem slíka aðstöðu hefur á Kleppsspítaianum.
Eitt hcrbergjanna á móttökudeild inni á efstu hæð Kieppsspítalans. Herbergin þar eru tveggja til þriggja
manna.
Eitt herbergja á kvennadeild langlegusjúklinganna. 4 rúm eru þar saman f herbergi.
daglega í köldum sjó, að hreyfa sig
mikið og að skipta um verustað
með vissu millibili.
Upphaí geðlækn-
inga á íslandi
Ég tel að upphaf geðlækninga
hérlendis hafi í raun hafist árið
1907 þegar fyrsta sjúkrabyggingin
var reist hér við Kleppspítalann.
Þá þegar voru lagðir inn helmingi
fleiri sjúklingar en ráð var gert
fyrir. Flestir þeirra voru illa
haldnir, eða nánast ósjálfbjarga.
Nokkrir gátu þó stundað ein-
faldari störf. Lítið var um út-
skriftir. Viðhorf almennings á
þessum árum gagnvart spítalan-
um og sjúklingum var oft blandið
ótta og háði. Orð eins og „Klepps-
vinna" og „Klepptækur" festust í
hugum fólks. Fljótlega safnaðist
að spítalanum góður kjarni starfs-
fólks, sem hagnýtti sér eftir föng-
um reynslu annarra þjóða, með
þeim afleiðingum, að útskriftum
fjölgaði nokkuð og ástand
sjúklinga fór batnandi.
Næsti stórviðburður gerðist í
kringum 1960 er nýju geðlyfin
komu á markaðinn. Með þeim var
unnt að draga úr eða eyða slæmum
einkennum, s.s. ranghugmyndum,
ofskynjunum, þunglyndi og of-
virkni. Þetta leiddi til þess, að
sjúklingarnir urðu frískari, og
traustari grundvöllur skapaðist
fyrir mun víðtækari samskipti en
áður. í kjölfar þessa bötnuðu eldri
meðferðir og nýjar urðu til. Marg-
ir langdvalarsjúklingar út-
skrifuðust, sumir þeirra fóru heim
til sín, aðrir á stofnanir utan
spítalans, t.d. eru nú um 60 vist-
menn í Hveragerði. Þetta leiddi til
þess, að nýir sjúklingar komust
fyrr að og fengu því fyrr bata en
ella. Auk þess var unnt að sinna
sjúklingum með fleiri tegundir
sjúkdóma af geðrænum orsökum
en áður fyrr. Hér á við t.d. fólk
með ýmiss konar einkenni tauga-
veiklunar meðhöndlun á sjúkra-
húsi getur flýtt fyrir breytingum
til batnaðar. Verulegur hluti þess-
ara nýju sjúklinga fær meira eða
minna fullan bata. Nú útskrifast
um 1200—1300 sjúklingar frá
spítalanum árlega. Ennþá skortir
okkur samt mikið sjúkrarými til
þess að geta sinnt stórum
sjúklingahópum innan geðlæknis-
fræðinnar, má þar t.d. nefna
aldrað fólk með einkenni geðveiki,
fólk með líkamleg einkenni af
geðrænum orsökum og viss hópur
unglinga."
„Aðbúnaðurinn hefur
ekki fylgt tímanum“
Hvernig er aðbúnaður ykkar hér
á Kleppi?
„Síðasta sjúkradeildin var byggð
árið 1948, eða löngu áður eri
geðlyfin breyttu rekstrinum.
Nokkrar endurbætur voru gerðar
á sumum deildum spítalans fyrir
10—15 árúm síðan. Aðbúnaðurinn
hefur því ekki fylgt tímanum og er
nú svo komið, að hann dregur
mjög úr möguleikum þess, að unnt
sé að fá góðan árangur. Erlendir
kollegar okkar sem heimsækja
okkur verða oft hvumsa er þeir sjá
spítalann og spyrjast fyrir um,
hvort ekki séu gerðar lágmarks-
kröfur til aðbúnaðarins.
Aðstaða fyrir iðjuþjálfun og
vinnulækningar hefur þó lagast
mikið. Með vinnuaðstöðu sem
líkist aðbúnaði þeim er almennt
gerist á vinnustöðum er unnt að
fylgjast með starfsgetu og bæta úr
þeim erfiðleikum sem kunna að
koma fram við slík skilyrði."
Hver er árangur ykkar?
„Reynslan hefur sýnt, því miður,
að þrátt fyrir allar þær aðgerðir
sem við kunnum nú skil á, ráðum
við ekki við alla sjúkdómana. Um
1200 nýir einstaklingar leita til
geðlækna ár hvert hérlendis. Um
700 þeirra leggjast ekki inn á
geðsjúkrahús eða geðdeildir og fá
langflestir þeirra fljótlegan góðan
bata. Um 300 leggjast strax inn á
geðsjúkrahús eða geðdeildir, og
um 200 síðar. Af þeim 500
sjúklingum sem þurfa inn-
lagningar með eru batahorfur
góðar hjá um 300, en hinir 200
þurfa langtímameðhöndlunar með
til þess að fá verulegan bata.
Vandkvæði þeirra eru margvísleg.
Geðlyfin verka á sum einkenni, en
önnur minna, t.d. verka þau oft
lítið á þrekleysi, viljaskort og vissa
þætti tilfinningalífs, einkum þá er
varða samskipti við aðra. Önnur
form á meðhöndlun en lyf bæta úr
þessu í sumum tilvikum, en alltof
sjaldan. Sjúklingarnir bera al-
mennt ekki einkennin utan á sér,
þvert á móti er hér oft um að ræða
ungt og hraustlegt fólk. Alltof oft
ber á því, að þeir séu ásakaðir um
ræfilshátt eða leti. Mér finnst
þessi nútímaásökun koma i stað
gömlu viðhorfanna, er þeir voru
taldir haldnir illum öndum og nú
sem áður á að hrekja þetta úr
þeim ýmist með góðu eða illu.
Slíkar ásakanir bætast oft við þær
ásakanir sem þeir gera á sjálfa sig
og eykur á örvæntingu þeirra. I
öðrum tilvikum bregðast þeir
reiðir við gagnvart samfélagi sínu
og ýmist flýja það í einangrun, eða
lenda í árekstrum."
„Ennþá óttast
íólk sjúkrahúsið“
Leitar það fólk til ykkar sem
þyrfti?
„Nei. Rannsóknir hérlendis
sýna, að um helmingur þeirra, er
líða af þungum geðsjúkdómum,
leitar til okkar. Ein af ástæðunum
er vafalaust sú, að ennþá óttast
fólk sjúkrahúsið eða viðbrögð al-
mennings eftir vistun þar. Það er
sárt til þess að hugsa, að enn árið
1979 skuli slík hindurvitni ráða
hugum margra, einkum ef hugsað
er til þess skaða sem slík afstaða
hefur í för með sér. Þvi miður er
alltof oft ekki unnt að veita sam-
svarandi þjónustu utan sjúkra-
hússins. Við vitum um allmarga
einstaklinga, sem líða af einkenn-
um er við teljum að við munum
geta bætt úr. Hins vegar hef ég
rekist á nokkra mjög veika ein-
staklinga, sem njóta þess aðbúnað-
ar sem þeir búa við og virðast
hamingjusamir, án þess að hafa
leitað aðstoðar lækna vegna ein-
kenna sinna."
„Lélegur aðbúnaður
má ekki verða
smánarblettur“
Hvað er framundan?
„Lélegur aðbúnaður bitnar bæði
á sjúklingum og starfsfólki og
dregur úr árangri. Við verðum því
að fá flýtt endurbyggingu
spítalans. Á spítalanum eru alls 15
deildir og ekki tókst að ljúka við
endurbyggingu fyrstu deildarinn-
ar á s.l. ári vegna fjárskorts.
Lélegur aðbúnaður geðsjúklinga
má ekki verða smánarblettur á
samfélaginu. Flestir sjúklinganna
vistast fremur skamman tíma
hverju sinni á geðsjúkrahúsinu,
sumir koma þó mjög oft. Ein af
ástæðunum er árekstrar sem þeir
lenda í í samfélaginu. Það er því
ljóst, að aukin samvinna og vax-
andi skilningur samfélagsins á
högum þessara einstaklinga mun
stuðla að betri árangri."
rmn.