Morgunblaðið - 06.04.1979, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 6. APRÍL 1979
15
Leszek Kolakowski.
hverfa þegar viðeigandi endur-
baetur hafa verið gerðar á þess-
um stofnunum — sé ekki aðeins
aldeilis óalandi og óferjandi
heldur gagnstóð allri reynslu og
stórhættuleg. Hvernig í ósköp-
unum urðu þessar stofnanir til,
ef þær eru aldeilis andstæðar
hinu sanna eðli manna? Sú von
að hægt sé að festa bræðralag,
ást óeigingirni, í stofnunum er
hið sama og að setja upp harð-
stjórnarkerfi.
Frjálslyndur
maður
trúir þessu:
1. Að hin forna hugmynd að
markmið Ríkisins sé öryggi er
enn í gildi. Hún er í gildi jafnvel
þótt hugtakið „öryggi" sé víkkað
út og nái yfir vernd persóna og
eigna að lögum og einnig yfir
ýmsar tryggingar: að engan
skuli hungra þótt hann hafi ekki
vinnu, að hinir fátæku skuli ekki
dæmdir til að deyja vegna
skorts á læknisþjónustu, að
börn skuli njóta ókeypis skóla-
göngu. Allt þetta tilheyrir
öryggi. En öryggi má ekki
blanda saman við frelsi. Ríkið
tryggir ekki frelsi með aðgerð-
um eða með því að taka að sér
stjórn á ýmsum sviðum lífsins,
heldur með því að gera ekkert.
En öryggi er aukið á kostnað
frelsis. Samt er það ekki í
verkahring Ríkisins að gera fólk
hamingjusamt.
2. Að ekki aðeins stöðnun
heldur og afturför ógni mann-
legum samfélögum í hvert sinn
og þau eru skipulögð þannig að
þau veita ekki einstaklings-
frumkvæði og uppfinningasemi
hæfilegt svigrúm. Sjálfsmorð
alls mannkyns er hugsanlegt, en
varanleg mauraþúfa manna er
óhugsandi af því að við erum
ekki maurar.
3. Að það er stórlega ólíkt, að
þjóðfélag sem útilokar alla sam-
keppni geti haldið áfram að
veita nauðsynlega uppörvun til
skapandi starfs og framfara.
Meira jafnrétti er ekki markmið
í sjálfu sér, aðeins tæki. Með
öðrum orðum: Það er ekki til
neins að berjast fyrir meira
jafnrétti ef það leiðir aðeins til
þess að lífskjör hinna betur
stæðu versna en hinna láglaun-
uðu batna ekki. Fullkomið jafn-
rétti er þverstæða sem eyðir
sjálfri sér.
Sósíalisti
trúir þessu:
1. Að þjóðfélög sem láta
gróðafíknina eina stjórna fram-
leiðslukerfinu eiga yfir höfði sér
alvarlega eða stórum alvarlegri
stórárekstra en þjóðfélög sem
hafa afnumið gróðafíknina sem
stjórnunarafl í framleiðslunni.
Það eru góðar og gildar ástæður
fyrir því að takmarka athafna-
frelsi í þágu öryggis og fyrir því
að láta ekki peninga geta af sér
sjálfkrafa meiri ' peninga. En
þessi takmörkun frelsisins ætti
að heita nákvæmlega því nafni,
en ekki æðri tegund frelsis.
2. Að það er fráleitt og
hræsnin tóm að álykta, að sér-
hvert form ójafnréttis, sem til
er, sé óumflýjanlegt og sérhver
gróðaviðleitni réttlætanleg, ein-
göngu vegna þess að fullkomið,
árekstralaust þjóðfélag er
óhugsandi. Sú tegund af íhalds-
bölsýni um mannleg málefni,
sem leiddi til þeirrar undarlegu
skoðunar að stighækkandi
tekjuskattur sé ómannlegt af- j
skræmi, er alveg jafn grunsam- 1
leg og sú tegund sögulegrar ]
bjartsýni sem gat af sér
Gulag-eyjaklasann.
3. Að ýta eigi undir alla við-
ieitni til að koma á félagslegri
stjórnun á atvinnulífinu, jafnvel
þótt fyrir það verði að greiða
með aukinni skriffinnsku. Slík !
stjórn verður þó að vera innan
fulltrúalýðræðis. Þessvegna er.
það áríðandi að skipuleggja
stofnanir sem virka gegn þeirri ,
ógnun við frelsið, sem leiðir af
þessari sömu stjórnun.
Eg get ekki séð neinar and-
stæður milli þessara þriggja
skoðana. Þessvegna er hægt að
vera frjálslyndur íhalds-sósíal-
isti. Ég á við það, að, að þessar
þrjár hugsjónir útiloka ekki
hver aðra.
Hvað varðar hið mikla og
volduga Alþjóðasamband, sem
ég gat um í upphafi, — þá
verður aldrei af því, vegna þess
að það getur ekki lofað að gera
menn hamingjusama.
óskar Jóhannsson.
Engum dettur í hug að vörurnar
þurfi að vera dýrari á kvöldin, en
hafi hann starfsfólk, þyrfti hann
auðvitað að greiða því nætur-
vinnukaup.
Hann sér að það getur ekki
blessast, svo hann fer að ráðum
borgarráðsmannsins í sjónvarpinu
á föstudaginn, sem sagði að ef
launakostnaðurinn yrði of mikill
geti kaupmaðurinn og fjölskylda
hans unnið á kvöldin.
(Það fólk þarf víst hvorki frí né
laun).
Smátt og smátt fara viðskiptin
að minnka á daginn, og færast
meira yfir á kvöldin. Þá fara
viðskiptavinir hinna kaupmann-
anna að slæðast inn, því þeir vita
sem er að ekkert liggur á að verzla,
því alltaf er hægt að skreppt út „á
milli þátta“ eða eftir sjónvarp, ef
eitthvað vantar.
Hinir kaupmennirnir finna
fljótt að viðskiptin minnka og þeir
halda sig hafa misst mikil við-
skipti til „duglega" kaupmannsins.
Þeir eru ávítaðir fyrir að veita
ekki eins mikla þjónustu og hann,
fyrst ekki er lengur hægt að lifa af
60—70 tíma vinnuviku, er aðeins
um tvennt að velja:
Gera sjálfan sig og fjölskyldu
sína að algjörum þrælum, eða að
loka verzluninni og hætta.
Setjum svo, að þeir velji sinn
kostinn hvor.
Við íbúum hverfisins blasir þá
sú staðreynd að þjónustan hefur
þrátt fyrir allt minnkað, því verzl-
ununum hefur fækkað um eina.
„Nei, það er víst enginn að biðja
þá að hafa opið, sem ekki vilja."
Er nú ekki kominn tími til að
velta fyrir sér spurningunni:
Hverjir þurfa á kvöldþjónustunni
að halda?
Það eru í lang flestum tilfellum
„trassarnir" sem ekki hafa rænu á
að hugsa til næsta dags.
Þeir sem koma 5 mín. eftir
lokun, hvort sem lokað er kl. 12 á
hádegi eða 12 á miðnætti.
í Reykjavík munu vera um 100
söluturnar, sem eru opnir til kl.
11 '/2 öll kvöld, og auk þess fjöldi
veitingastaða.
Ef þessu fólki nægir ekki sú
þjónusta, sem fyrrnefndir staðir
bjóða upp á, ætti það að hafa
samband við einhvern sveitabæ á
landinu og spyrja hvernig í
ósköpunum sveitafólkið fari að því
að lifa, því ekki hefur heyrst um
neinn hungurdauða í strjálbýlinu,
þótt ekki sé þar hægt að skreppa
út í búð fram að miðnætti.
„Neytandi" segir að lokum:
„Sannleikurinn er sá að ég tel
kaupmannastéttlna ekkl starfi
sínu vaxna. Hjá henni ríkir viss
einokunartilhneiging. Þeir vilja
takmarka frelsi neytandans til
aö versla og þeir vilja meö öllum
ráöum draga úr þeirri þjónustu
sem sjálfsagt og skylt er aö
veita.
Á þessu eru þó til heiðarlegar
undantekningar en víða veröur
maður fyrir þessum hugsunar-
hætti kaupmanna aö þeir séu aö
gera kúnnanum greiöa meö því
aö selja honum vöruna.“
Engin stétt í landinu er eins
opin og verzlunarstéttin.
„Neytandi" fengi ekki að vinna
verkamannavinnu, án þess að
ganga í Dagsbrún fyrst.
Hins vegar getur hann byrjað að
verzla án þess að Kaupmannasam-
tökin hafi nein afskipti af því.
Fyrst honum er svo umhugað
um að veita þjónustu ætti hann að
hressa upp á kaupmannastéttina
og leysa einhvern þeirra kaup-
manna af hólmi, sem vilja losna úr
þessu starfi, því þeir eru margir,
og hann gæti valið úr miklu fleiri
verzlunum, ef draumur hans um
aukna nætur- og helgidagavinnu,
rættist.
Vonandi verður hann ekki einn
af þessum „Halastjörnum" sem
geysast inn í kaupmannastéttina
árlega: Stjörnur eru þeir kallaðir,
því þeir slá mikið um sig og vita
betur en aðrir hvernig á að verzla;
og halanafnið fá þeir vegna
skuldahalans, sem þeir hafa stofn-
að til hjá heildsölum, þegar þeir
hverfa skyndilega úr kaupmanna-
stéttinni.
En við viljum ekki kalla slíka
menn kaupmenn.
Að lokum vil ég benda „Neyt-
anda“ á, að ef hann ætlar ekki að
verða „halastjarna“ í kaupmanna-
stétt, þarf hann að venja sig af að
sýna nokkrum manni þá frekju og
lítilsvirðingu, sem hann sýndi
reykvískum matvörukaupmönnum
með bréfi sínu.
Kaupmenn og annað verzlunar-
fólk er þjónustu-stétt, sem reynir
af fremsta megni að uppfylla
sanngjarnar óskir viðskiptavina
sinna.
Þeir eru ekki þrýstihópur, sem
steytir hnefa og beitir ofbeldi gegn
löglegum yfirvöldum.
Þess vegna eru þeir ekki meira
metnir en bréf „Neytanda“ ber
með sér.
Þeir þyrftu e.t.v. að taka sér frí
og loka svo sem vikutíma, til að
hækka svolítið í áliti hjá stjórn-
völdum og „neytendum".
óskar Jóhannsson kaupmaður.

BANKASTRÆTI 7 SIMI 29122 AÐALSTRÆTI 4. SiMI 15005.