Morgunblaðið - 06.04.1979, Blaðsíða 14

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 6. APRÍL 1979
Leszek Kolakowski:
Hvemig á að vera
frjálslyndur
íhalds-sósíalisti
Stefnuskrá
Pólski heimspekingurinn og
andófsmaðurinn Leszek
Kolakowski, sem hefur verið
útlagi frá 1968, flytur tvo
fyrirlestra hér á landi um
helgina, annan á vegum heim-
spekideildar Háskólans í dag,
föstudag, kl. 17.15 í stofu 101 í
Lögbergi, og nefnist sá fyrir-
lestur: „On the Paradox of
Liberalism“ — hinn á vegum
Félags áhugamanna um heim-
speki nk. sunnudag kl. 14.30,
og nefnist hann: „On Religious
Language". Nýlega kom út
þriggja binda verk eftir Kola-
kowski, „Main Currents of
Marxism“, um kenningu Karls
Marx og fylgismanna hans, og
hefur það fengið mjög góða
dóma á Vesturlöndum, en
Hannes H. Gissurarson reit um
þetta verk hans í Mbl. 24. marz
sl. Kolakowski er nú kennari í
Oxford-háskóla. Eftirfarandi
grein Kolakowskis birtist í
októberhefti brezka tímaritsins
„Encounter“, þar sem hann
ræðir stjórnmálaskoðun sína í
gamni og alvöru. Dr. Arnór
Hannibalsson lektor fslenzkaði
greinina.
Mottó: „Áfram aftar í vagn-
inn!“ Þannig heyrði ég eitt sinn
farmiðasala ávarpa farþega í
sporvagni í Varsjá. Ég legg til
að þetta verði kjörorð voldugs
Alþjóðasambands sem aldrei
verður stofnað.
íhaldsmaður
trúir þessu:
1. Að í mannlífinu hafi aldrei
verið og verði aldrei betrumbæt-
ur án þess að eitthvað annar
versni; þannig þurfi menn að
athuga, hvaða verði þurfi að
greiða sérhverja fyrirætlaða
endurbót. Með öðrum orðum:
Hið illa kemur fram í óteljandi
formum (við getum þolað margt
illt samtímis á mörgum svið-
um); en margt gott takmarkar
eða ónýtir hvert annað, og því
njótum við aldrei hins góða
fyllilega og samtímis. Þjóðfélag
án jafnréttis og frelsis getur
sannarlega verið til, en þjóðfé-
lagsskipan sem sameinar full-
komið jafnrétti og frelsi getur
ekki verið til. Á sama hátt eru
áætlunarbúskapur og sjálfstæði
einstaklingsins ósamrýmanleg,
einnig öryggi og tækniframfar-
ir. Þetta má einnig orða þannig:
Saga manna hefur engan ham-
ingjuríkan endi.
2. Að við vitum ekki, að hve
miklu leyti hefðbundin form
félagslífs — fjölskyldusiðir,
þjóð, trúarsöfnuðir — eru
ómissandi svo að hægt sé að lifa
lífinu í þjóðfélagi eða þola við.
Það er engin ástæða til að halda,
að þegar þessi form eru eyðilögð
eða brennimerkt sém óskynsam-
leg, að við aukum möguleika á
hamingju, frið, öryggi eða frelsi.
Við vitum ekkert með vissu um
hvað gæti gerst ef, til dæmis,
einkvænisfjölskyldan væri lögð
niður eða ef í stað aldagamalla
greftrunarsiða yrði farið að
nýta lík sem iðnaðarhráefni.
Best væri að búast við hinu
versta.
3. Að höfuðhugmynd Upplýs-
ingarinnar — að öfund, hégómi,
ágirnd og yfirgangur eigi rót
sína að rekja til vankanta þjóð-
félagsstofnana, og að þau muni
Óskar Jóhannsson kaupmadur:
Fimmtudaginn 29. marz birtist í
Vísi grein undir fyrirsögninni,
„Kaupmenn tregir til að veita
þjónustu".
Oft er ómaklega vegið að kaup-
mönnum í fjölmiðlum og af stjórn-
völdum, og lítils metin sú þjón-
usta, sem verzlunin innir af hendi.
Ofangreind grein „Neytanda"
lýsir svo miklu þekkingarleysi,
frekju og lítilsvirðingu á matvöru-
kaupmönnum í Reykjavík, að ég,
sem einn þeirra má til með að
reyna að upplýsa þennan nafnleys-
ingja, um nokkur atriði varðandi
þetta mál.
„Neytandi" segír:
„Nýlega heyrði ég í fréttum aö
kaupmenn hefðu samþykkt á
aöalfundi sínum sem haldinn var
fyrir skömmu að skora á banka
að breyta ekki opnunartíma
sínum og hafa áfram opiö
síödegis.
Voru kaupmenn mjög óhress-
ir yfir breytingum þessum og
töluðu um að verið væri aö
minnka þjónustuna við við-
skiptavini bankanna. Hins vegar
hefur það komið fram hjá
bankamönnum að samræming
opnunartímans sé gerð í
sparnaðarskyni."
óánægju með þá hugmynd sem
fram hefur komið í borgarstjórn
að gefa opnunartíma sölubúöa
frjálsan.
Þá er ekkert talað um að það
þurfi að veita þjónustu. Ekki er
heldur minnst á frjálsa sam-
keppni eða önnur slagorð sem
henta þessum mönnum
stundum."
Tveir menn í borgarstjórn hafa
einkum reynt að afla sér vinsælda
meðal almennings, með því að
bjóða upp á kvöld- og helgarþjón-
ustu matvöruverzlana, og reynt að
gera mikið úr þörfinni fyrir hana.
Hvað hafa þessir sömu menn
gert í borgarstjórn til að auðvelda
verzluninni að veita þessa „nauð-
synlegu" þjónustu?
Beinast liggur þá fyrir að kaup-
félagsverzlunin, sem viðskiptavin-
irnir eiga sjálfir veiti eigendum
sínum aukna þjónustu.
Allir sem til þekkja vita að
starfsfólk í matvöruverzlunum
vinnur erfiðustu störfin, hefur
lengsta vinnutímann og lægsta
kaupið, innan verzlunarstéttarinn-
ar.
Getur stjórn kaupfélagsins
heimtað að starfsfólkið bæti á sig
nætur- og helgidagavinnu til mið-
nættis alla daga vikunnar, að
sunnudögum meðtöldum, á sama
tíma og launþegaforingjarnir tala
um að banna alla eftirvinnu því
lengri vinnuvika en 40 stundir sé
þrælkun?
Ég efast um að kaupfélags-
stjórnin ætlaðist til þess af nokkr-
um manni, og ég er viss um að
enginn lætur bjóða sér slíkt, þótt
að sjálfsögðu kæmi full greiðsla
fyrir.
Þá mætti spyrja, væri ekki hægt
að hafa annað fólk á kvöldin og um
helgar?
Verzlunarstjórinn ber ábyrgð á
rekstri búðarinnar. Hann kemur
fyrstur á morgnana og fer síðastur
á kvöldin.
Auðvitað tekur hann ekki í mál
Afgreiðslutími verzlana
og hagsmunir neytenda
Sjálfsagt er að samræma af-
greiðslutíma bankanna, því rugl-
ingur á honum er öllum til óþæg-
inda.
Stytting afgreiðslutímans nú,
frá kl. 6V2 og 7 til kl. 6 á kvöldin,
og í september til kl. 4, kemur sér
illa fyrir verzlanir vegna þess að
ekki er þá lengur hægt að leggja
dagssöluna inn samdægurs og
ávísa á hana, því það hafa mjög
margir þurft að gera vegna rekstr-
arfjárskorts.
Þegar ekki er hægt að skipta
ávísunum í bönkum, lendir sú
þjónusta í enn auknum mæli á
verzlununum, og því fylgir alltaf
áhætta.
Auðvitað finnst „Neytanda"
sjálfsagt að minnka rekstrar-
kostnað bankanna með styttingu
afgreiðslutímans.
En um matvöruverzlanirnar
gildir allt annað lögmál að dómi
„Neytanda".
„En nú mætti búast við því að
þar sem kaupmenn vilja að
bankar hafi opið sem lengst og
veiti sem mesta og besta þjón-
ustu aö þeir fylgi því fordæmi
eftir sjálfir í sínum verslunum.
— Nei, þá er komiö annað hljóö
í strokkinn. Á þessum sama
fundi lýsa kaupmenn yfir
A þessu ári hefur borgarstjórn
hækkað fasteignagjöld af verzlun-
arhúsnæði, um meira en 100% í kr.
hækkað aðstöðugjald af matvöru-
verzlun um 160% miðað við veltu
og hækkað leyfisgjald fyrir kvöld-
og helgarþjónustu um 380%.
Þarf skýrari svör um viðhorf
borgarstjórnarmanna til matvöru-
verzlunar í Reykjavík?
„Ég er mjög hissa á forsvars-
mönnum reykvískra kaupmanna
aö leggjast á móti því aö kaup-
menn geti haft opið í verslunum
sínum á kvöldin og um helgar ef
þeir vilja, enginn er aö neyöa þá
til þess sem ekki vilja."
Fyrir 12—15 árum ríkti það
ástand í þessum málum sem
„Neytandi" vill innleiða nú.
Þeir kaupmenn sem muna þá
tíð, og þekkja það „frelsi" af eigin
raun, kæra sig ekki um það aftur.
Á fyrrnefndu tímabili kepptust
matvörubúðir og söluturnar, um
að hafa opið, vegna þess að í raun
var engin reglugerð um lokunar-
tíma í gildi.
Samkomulag náðist þó um að
söluturnar seldu takmarkaðan
vörufjölda, og matvörubúðir lok-
uðu á tilsettum tíma, samkvæmt
reglugerð, sem síðan var samþykkt
af borgarstjórn.
Álitið var þó nauðsynlegt að
hafa einnig kvöldþjónustu mat-
vöruverzlana. Þær höfðu opið til
skiptis á kvöldin, ein í hverju
hverfi í senn. Reynslan sýndi þó
fljótt, að þörfin fyrir kvöldþjón-
ustuna var ekki meiri en svo, að
oft kom fyrir, að heildarsalan
dugði ekki fyrir hinum aukna
launakostnaði.
„Frelsi" kaupmannsins var ekki
einungis fólgið í því að fá að vinna
kauplaust, heldur þurfti hann að
borga fyrir það, því laun kaup-
mannsins eru aðeins það sem eftir
verður, þegar allur kostnaður við
verzlunarreksturinn hefur verið
greiddur.
„Neytandi" segir að enginn sé
neyddur til að hafa opið, þótt
opnunartíminn verði stjórnlaus.
Við skulum taka sem dæmi eitt
íbúðahverfi borgarinnar, sem í eru
3 kaupmannaverzlanir og 1 kaup-
félagsbúð.
að óviðkomandi fólk reki verzlun-
ina á hans ábyrgð, að honum
fjarstöddum.
Sem sagt kaupfélagsverzlunin er
komin út úr dæminu. Hún getur
ekki þjónað eigendum sínum, leng-
ur en hún gerir í dag.
Þá eru kaupmennirnir þrír eftir.
Einn þeirra lætur það ekki um
sig spyrjast, að hann veiti ekki
viðskiptavinum sínum góða þjón-
ustu, og hefur búð sína opna til kl.
11 ‘/2 alla daga vikunnar.
Hvað munar hann um að bæta
svona 30 tímum við 60—70 tíma
vinnuviku venjulegs matvörukaup-
manns?
Hvað hefur hann að gera við
frístundir með fjölskyldu sinni á
kvöldin og um helgar?