Morgunblaðið - 06.04.1979, Blaðsíða 16

16 MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 6. APRÍL 1979
Hjálmar Vilhjálmsson
fiskifrœðingur:
Loðna hefur verið mjög á
dagskrá hjá landsmönnum nú í
vetur og ber þar einkum tvennt
til. í fyrsta lagi stöðvun veið-
anna 18. mars s.l. þar sem þá
höfðu verið veiddar nær 1.2
milljónir tonna úr hrygningar-
stofni ársins 1979 auk þess sem
farið hafði forgörðum við veiðar
og af náttúrunnar völdum. I
annan stað varð niðurstaða
fundar færeyskra, íslenskra og
norskra fiskifræðinga, sem
haldinn var í Reykjavík 27.-29.
fyrra mánaðar, m.a. á þann veg,
að í varúðarskyni ætti að gera
ráð fyrir að takmarka aflann úr
íslenska loðnustofninum á tíma-
hefur því verið á það bent, bæði
í riti og ræðu að sveiflur í stærð
loðnustofnsins geti verið bæði
miklar og snöggar.
Skömmu fyrir miðjan áttunda
áratuginn var ljóst orðið að afli
á vetrarvertíð gat orðið um og
yfir (4 milljón tonna og sumarið
1976 varð einnig ljóst, að veiða
mátti loðnu í stórum stíl að
sumarlagi djúpt út af Vestfjörð-
um og Norðurlandi. Þekking á
veiðiþoli loðnustofnsins varð
þar með lífsnauðsyn. Vegna
skammlífis síns hefur loðnan,
sem fyrr segir, hér mikla sér-
stöðu auk þess sem atburðarásin
í þróun veiðanna er mjög hröð.
Hjálmar Vilhjálmsson
1979 segir m.a. svo orðrétt:
„Sú þróun loðnuveiða, sem
orðið hefur og að framan er lýst,
er uggvænleg. Ljóst var þegar
fyrir 2—3 árum að hverju
stefndi. Á sínum tíma (1977)
lagði Hafrannsóknastofnunin
því til, að afli á tímabilinu júlí
1978 — júní 1979 færi ekki yfir 1
milljón tonna, enda sýndu rann-
sóknir að von væri slakari nýlið-
unar í nánustu framtíð en verið
hafði um nokkurra ára skeið.
Þessi tillaga um hámarksafla er
mjög þýðingarmikil einmitt
vegna þess hve upplýsingar um
stofnstærð og veiðiþol eru af
skornum skammti. Viðbrögð
loðnustofnsins við hinum stór-
aukna afla verða að fá að koma í
ljós án þess að tekin sé sú
gífurlega áhætta sem felst í
ótakmörkuðum veiðum, ekki að-
eins okkar flota heldur einnig
erlendra skipa.“
einkum nú á seinni árum. Höf-
undur á satt að segja erfitt með
að ímynda sér, að svo marg-
slungið efni sem ört minnkandi
seiðafjöldi seinustu 3 árin, sam-
fara nær þrefaldri aflaaukningu
(sjá meðfylgjandi töflu), geti
hafa farið framhjá nokkrum
þeim manni, sem á annað borð
fylgist með framvindu þessara
mála.
Fjöldi seiða og afli
1972 Afli 277 Fjöldi seiða (hlutf.) 89
1973 441 116
1974 462 134
1975 458 89
1975-76 342 60
1976-77 659 43
1977-78 770 31
1978-79 1.191 ?
Sambærilegar talningar á
fjölda seiða eru til frá seiða-
rannsóknum í ágúst síðan 1972.
I töflunni fyrir neðan er sýndur
fjöldi seiða ásamt afla úr hrygn-
ingarstofninum (vetrarveiðar og
sumar- og haustveiðar árið á
undan).
Hitt er svo annað mál og
miklu skiljanlegra, ef menn
hafa ekki áttað sig á því að hér
er um að ræða tillögur til bráða-
birgða, sem settar eru fram í
varúðarskyni í samræmi við
upplýsingar sem liggja fyrir.
Það væri í meira lagi heimsku-
legt að benda ekki á slíkar
upplýsingar né draga af þeim
ályktanir. Tölur um seiðafjölda
eru samt þess eðlis að á þeim
þarf að fá staðfestingu síðar, t.d.
með magnmælingu eftir 2—3 ár.
Þetta stafar vitanlega af mis-
miklum afföllum sem verða í
uppvextinum. Það er t.d. ljóst,
að hinn stóri árgangur loðnu-
seiða frá 1975 skilaði sér ekki
sem kynþroska fiskur í nærri
því jafn háu hlutfalli og árgang-
urinn frá 1976, jafnvel eftir að
tekið hafði verið tillit til þess að
hluti síðarnefnda árgangsins
var undir ís, þegar talning fór
fram. Sama gildir, þó í minna
mæli sé, um hina stóru árgang-
ana frá 1972—74 og sérstaklega
árið 1975 var mikill hluti loðnu-
seiðanna mjög smár að hausti
og afföll því eflaust mikil. Hins
vegar hefur borið ákaflega lítið
á þessum smáu seiðum árin
1976-78.
Líkur eru því til þess að þeir
árgangar skili sér betur en
fyrirrennarar þeirra frá
1972—75. Þetta verður væntan-
lega unnt að kanna til hlítar nú í
sumar, haust eða í seinasta lagi
upp úr næstu áramótum, auk
þess sem vitneskja fæst í ágúst
n.k. um afdrif klaksins frá í
vetur. Á þessum upplýsingum
munu endanlegar tillögur um
hámarksafla byggjast. Þar til
þær hafa séð dagsins ljós er
varla tímabært að tala um reið-
arslag, gjaldþrota loðnuútgerðir
og lágmarkskaup. Þennan tíma
mætti hins vegar nota til þess
að íhuga hvert eigi að leita, ef
bráðabirgðatillögurnar um 600
þúsund tonna hámarksafla
verða að veruleika.
Hjálmar Vilhjálmsson
Aflatakmarkanir á loðtiu
Aðdragandi og orsakir
bilinu ágúst 1979 — mars 1980
við 600 þús. tonn til bráða-
birgða.
Þetta hvort tveggja telja
menn almennt koma sem reiðar-
slag, öllum á óvænt og vera
nánast rothögg á loðnuútgerð og
jafnvel þjóðarhag, enda hafi
fiskifræðingar jafnan sagt að
veiða mætti 1—1(4 milljón
tonna úr þessum stofni. Af
þessu tilefni þykir rétt að rifja
upp nokkuð af því sem rætt
hefur verið og ritað um þessi
mál seinustu 10—12 árin.
í 5. tbl. Ægis 1966 er lítil
grein eftir þann, sem þetta ritar
og ber hún heitið „Um íslensku
loðnuna". Þar segir m.a. svo:
„Islenski stofninn (loðnan) hef-
ur því á seinustu árum verið
geysistór að höfðatölu". Og
ennfremur: „Benda má á, að
stærð fiskstofna fer yfirleitt
mjög eftir því hve vel heppnuð
hver einstök hrygning er að því
er snertir uppvöxt seiðanna og
svo auðvitað hve margir ein-
staklingar eiga hlut að máli.
Búast má því við miklum sveifl-
um í stofninum, þar sem loðnan
er jafn skammlíf og raun ber
vitni og verður að ætla að enn
meira beri á slíku hjá henni en
öðrum nytjafiskum okkar, sem
allir hafa miklu lengra frjó-
semiskeið (hrygna oftar en einu
sinni)“.
Að sömu niðurstöðu kemst
Jakob Jakobsson í grein sinni
„Bræðslufiskur", sem birtist í
Ægi, 3. tbl. 1969. Hefur þessi
sérstaða loðnunnar oft verið
áréttað síðan, t.d. í ritum
Loðnunefndar frá 1973 og 74,
skýrslu Hafrannsóknastofnunar
um „Ástand nytjastofna á Is-
landsmiðum og aflahorfur
1978“, bréfum til ráðuneytis og
margoft í fjölmiðlum. Rækilega
Fyrir utan áreiðanlegar afla-
skýrslur verður veiðiþol stofns-
ins því einkum ákvarðað með
rannsóknum á fjölda, útbreiðslu
og ásigkomulagi seiðanna og
beinum stofnstærðarmælingum
með fiskleitartækjum.
Frá 1970 voru árlega gerðar
rannsóknir á loðnuveiðum á
íslenska hafsvæðinu, í Græn-
landshafi og við A.-Grænland.
Niðurstöður hafa ávallt verið
kynntar jafnóðum í fjölmiðlum,
en auk þess birtar og í sumum
tilfellum hvað eftir annað, t.d. í
ársskýrslum Hafrannsókna-
stofnunarinnar 1970—78, riti
Alþjóðahafrannsóknaráðsins,
Ægi 1972, 1978 og 1979, skýrsl-
um Loðnunefndar og í sérritum
Hafrannsóknastofnunar um
ástand nytjastofna á Islands-
miðum og útlit og horfur 1978 og
79.
Samkvæmt seiðarannsóknun-
um var nýliðun með miklum
ágætum á árunum 1972—75 og
mun raunar hafa verið það allt
frá 1968. (Hafrannsóknir 13.
hefti 1978). Síðan hallar undan
fæti og s.l. sumar var fjöidi
loðnuseiða aðeins um (4 hluti
þess sem hann var að meðaltali
árin 1972—75.
Stofnstærðarmælingar eru
erfitt verk og tæknilega vanda-
samt. Slíkar mælingar heppnuð-
ust fyrst í október s.l. og voru
endurteknar með góðum árangri
bæði vestanlands, austan- og
suðaustan í febrúar í vetur.
Fyrri tilraunir, sem voru nokkr-
ar, mistókust eða misfórust af
ýmsum ástæðum. Frá þessum
mælingum og tilraunum til
mælinga hefur m.a. verið greint
í Ársskýrslum Hafrannsókna-
stofnunar 1971—72 og 1974,
Ægi, 17. tbl. 1973, skýrslum
Loðnunefndar frá 1974 og 78,
ráðuneytissamskiptum og í
fréttaflutningi ýmiss konar.
Eins og fyrr segir og lesa má í
ofangreindum tilvitnunum fór-
um við á Hafrannsóknastofnun
mjög að velta fyrir okkur veiði-
þoli íslenska loðnustofnsins á
árunum upp úr 1970. Með því að
vega og meta þau gögn sem þá
lágu fyrir, einkum varðandi
nýliðun, varð fyrsta niðurstaða
sú, að stofninn þyldi mætavel þá
ársveiði sem vetrarvertíð gat
skilað, að því tilskyldu að veið-
arnar byggðust eingöngu á full-
vöxnum fiski. Þetta má lesa í
skýrslum Loðnunefndar frá 1973
og 74. Sumarið 1976, þegar Ijóst
var að stefndi í enn meiri afla-
aukningu, var veiðiþolið metið á
ný. Þá varð niðurstaðan sú, að
líklegt væri að taka mætti
1—114 milljón tonna á ári með
sömu skilyrðum og fyrr getur að
því viðbættu, að nýliðun (seiða-
fjöldi) héldist ntikil og jöfn eins
og hún hafði mælst á árunum
1972 — 75. Meðan viðbrögð
stofnsins við stórauknum veið-
um voru að koma í ljós var þó
talið ráðlegt að takmarka veið-
ina við lægri mörkin fyrst um
sinn. Prentaðar heimildir um
þetta eru m.a. skýrsla nefndar,
sem sjávarútvegsráðherra skip-
aði til að gera heildaráætlun um
afkastaþörf loðnuverksmiðja,
sem byggði á áætlun um hráefn-
isöflun miðað við skipastól, svo
og á ástandi loðnustofnsins.
Þessi nefnd skilaði áliti í febrú-
ar 1977. Um sama efni er einnig
fjallað í skýrslu Hafrannsókna-
stofnunar um „Ástand nytja-
stofna á íslandsmiðum og afla-
horfur 1978“ og þar komist að
sömu niðurstöðu. í samnefndri
skýrslu stofnunarinnar varð-
andi útlit og horfur fyrir árið
Ennfremur segir í skýrslunni
að magnmælingar frá í október
s.l. hafi sýnt að 1 milljón tonna
afli sé hrygningarstofni ársins
1979 ekki ofviða og eftir frekari
mælingar í febrúar s.l. reyndist
unnt að bæta þar við 100 þús.
tonnum sem í reynd urðu þó nær
helmingi fleiri. Þá segir í skýrsl-
unni um tímabilið frá sumri
1979 til vetrarvertíðarloka 1980,
að árgangurinn frá 1977 sé
slakur og ieiddar eru að því
líkur að lítið muni eftir af 1976
árganginum þrátt fyrir það, að
hann hafi reynst tiltölulega
mjög vel. Árgangurinn frá 1977
verður að bera uppi veiði næsta
tímabils að langmestu leyti. Það
þarf því væntanlega engan spek-
ing til þess að sjá, að á grund-
velli upplýsinga um fjölda
loðnuseiða einna saman þurfi að
draga saman seglin miðað við
þann 1.2 milljón tonna metafla
(420 þús. tonna aukning frá
næsta tímabili á undan), sem
fékkst fyrir tímabilið 1978—79.
Ákveðin tillaga um bráða-
birgðakvóta kemur ekki fram í
ofangreindri skýrslu, m.a. vegna
þess að fundur hafði verið
ákveðinn með Norðmönnum og
Færeyingum í mars í vor, ein-
mitt til þess að fjalla um þessi
mál og rétt þótti að bíða hans.
Þær staðhæfingar að niður-
staða fundarins komi mönnum á
óvart, hvað þá eins og reiðarslag
og jafnt þeim, sem lifa og
hrærast í þessum málum og
öðrum, þykir undirrituðum
furðulegar í meira lagi. Því auk
þess sem komið hefur um loðnu-
veiðar á prenti undanfarinn
áratug eða rúmlega það og
aðeins hefur verið tíundað að
hluta hér að framan, hefur
margoft verið fjallað um þessi
mál í fjölmiðlum og á fundum,
Búlgarskir
skemmtikraft-
ar í þórscafé
„THE Bulgarian brothers“ munu
næstu vikurnar skemmta í bórs-
café. Þeir félagarnir eru tveir,
Sacha Corda og Dragomir
Zazinov, báðir búlgarskir.
Þeir félagar hafa víða komið
fram — leikið bæði vestan hafs og
austan. Komið fram í Las Vegas,
frá Vegas lá leiðin til Parísar,
Vínar, Lundúna, Kaupmanna-
hafnar, Óslóar og nú í Reykjavík.
Músík þeirra félaga er bæði
alþjóðleg og þjóðleg. Vinsælustu
popp- og diskólögin og allt til
fallegra þjóðlaga Búlgaríu.
Félagarnir Corda og Zazinov, sem nú skemmta gestum Þórs-
cafés. Ljósm. Ól.K.Mag.
Garðbúar langeygir
eftir hitaveitunni
ekki hefði verið hægt að vinna
eftir áramótin vegna þess að ailt
hefði verið fullt af snjó og ófært
um framkvæmdasvæðið. Eftir er
að sjóða um 1 kílómetra og sagði
Guðmundur að hann gerði sér
vonir um að hægt yrði að hefja
framkvæmdir um eða upp úr
næstu mánaðamótum en það væri
að sálfsögðu önnur máttarvöld
sem réðu því. Hitaveitan er farin
að vinna sér í haginn með því að
setja upp grindur svokallaðar en
þær bera uppi mæla innanhúss.
Fréttaritari.
Garði 5. aprfl.
GARÐBÚAR eru orðnir langeygir
eftir hitaveitunni sem átti að
tengja fyrir áramót en bólar
ekkert á enn. Búið er að leggja í
stóran hluta þorpsins dreifikerfið
en það sem vantar er að koma
vatninu til þorpsins.
Undirritaður hafði samband við
Guðmund Björnsson hjá Hitaveitu
Suðurnesja og innti hann eftir
framvindu. Sagði hann að verktaki
hefði ekki náð að skila verkinu
fyrir áramót eins og til stóð og