Morgunblaðið - 01.05.1979, Blaðsíða 18

66 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 1. MAÍ1979
Miðað við núverandi aðstæður
stefna allir lífeyrissjóðir
landsins í hreint gjaldþrot
LÍFEYRISÞEGAR almennra lífeyrissjóða eru nú orðnir
það vel settir borið saman við lífeyrisþega úr lífeyrissjóði
opinberra starfsmanna, að nálega sama verðtrygging
gildir nú hjá báðum aðilum. Þó er munur þar á, Þar sem
réttindi, sem félagar almennu lífeyrissjóðanna skerðast
við núgildandi reglur séu þau áunnin fyrir árið 1970 og
eins fyrir 55 ára aldur. Þá er verðtrygging almennra
lífeyrissjóða ekki tryggð með lögum eins og verðtrygg-
ing lífeyrisgreiðslna úr lífeyrissjóði opinberra starfs-
manna.
í grófum dráttum má segja, að
lífeyrisgreiðslur frá lífeyrissjóði
opinberra starfsmanna gefi lífeyr-
isþegum um 2% á ári hverju,
þannig að hafi maður greitt í 30 ár
í sjóðinn fær hann, þegar hann
hættir starfi, 60% af þeim laun-
um, sem fylgja starfi hans. í
almennu lífeyrissjóðunum er þetta
hlutfall 1,8% á ári, sem þýðir að
eftir 50 ára starf fær starfsmaður
um 54% af launum sínum áfram.
Þetta hlutfall gildir þó aðeins fyrir
þá, sem engin réttindi höfðu áunn-
ið sér fyrir árið 1970, þar sem
reglur gera ráð fyrir að áunnin
réttindi til þess tíma veiti tak-
markaðan rétt til greiðslna.
Á Islandi munu nú starfandi 94
lífeyrissjóðir, sem eiga sér mjög
mismunandi forsögu. Hinir elztu
voru stofnaðir á vegum ríkis og
bæja um 1920 og í kjölfarið fylgdi
stofnun sjóða á vegum fyrirtækja
um 1930. Upp úr 1950 hófst svo
stofnun lífeyrissjóða á vegum
stéttarfélaga og samtaka atvinnu-
rekenda, sem náði hámarki 1970
með stofnun hinna almennu lífeyr-
issjóða. Flestir þessara lífeyris-
sjóða eru annað hvort í Landssam-
bandi lífeyrissjóða eða Sambandi
almennra lífeyrissjóða. Fyrr-
nefnda sambandið telur 48
lífeyrissjóði en hið síðarnefnda 24.
Allir þessir lífeyrissjóðir, 94 að
tölu, hafa meira eða minna ólíkar
reglugerðir. Um lífeyrissjóði eru
ekki í gildi nein lög, en flestir
félagsmenn þeirra fá lífeyri frá
umsjónarnefnd eftirlauna, sem
starfar samkvæmt lögum nr. 68
frá 1971. I.ðg og reglur, sem um
þessi mál fjalla, eru mjög flókin og
segja fróðir menn, að aðeins séu
örfáir menn í landinu, sem skilji
þetta kerfi til hlítar og er það
einkum, þegar tekið er tillit til
laga um almannatryggingar. Er
það alls ekki á færi almennings að
geta gert sér grein fyrir því hvar
lífeyrisþegi eigi rétt á lífeyri og
hvort sú upphæð, sem hann fær sé
rétt. Vafalítið á fjöldi manna rétt
á lífeyri, sem hann nýtir sér ekki.
I skýrslu stjórnar Lífeyrissjóðs
verzlunarmanna er reynt að gera
grein fyrir þeim frumskógi reglna,
sem gilda um þessi mál. Sem dæmi
má nefna að Tryggingarstofnun
ríkisins greiðir nú hátt á þriðja
tug tegunda lífeyris. I skýrslunni
segir m.a., að launþegar geti vænzt
þess að fá lífeyri frá þremur
stofnunum, ef ákveðnum skilyrð-
um sé fullnægt. Þessar stofnanir
eru: Tryggingastofnun ríkisins,
lífeyrissjóður stéttarfélags, fyrir-
tækis, ríkis eða bæjar og frá
umsjónarnefnd eftirlauna. Aðrir
landsmenn geti vænzt þess að fá
lífeyri frá Tryggingastofnun ríkis-
ins og jafnvel frá lífeyrissjóði
stéttarfélags, fyrirtækis, ríkis eða
bæjar.
Helzti lífeyrir, sem Trygginga-
stofnun ríkisins greiðir, er ellilíf-
eyrir, sem þeir fá, er orðnir eru 67
ára, enda hafi þeir búið í landinu í
3 ár. Örorkulífeyri fá þeir, sem eru
öryrkjar til langframa og búið
hafa í landinu í 3 ár. Ekkjulífeyri
fá ekkjur, sem orðnar voru 50 ára
við lát mannsins og búið hafa í
landinu í 3 ár. Barnalífeyrir er
greiddur barni, ef foreldri er látið
eða er öryrki og barnið eða foreldri
hefur búið hér á landi í 3 ár.
Umsjónarnefnd eftirlauna veitir
ellilífeyri þeim, sem orðinn er 70
ára og hættur er að vinna eða er 75
ára. Auk þess þarf viðkomandi að
hafa verið 10 ár í starfi eftir 1955,
sem núna veitir aðild að lífeyris-
sjóði. Þá greiðir nefndin örorkulíf-
eyri þeim, sem varð minnst 40%
öryrki eftir 1971 og á rétt á
örorkulífeyri úr lífeyrissjóði.
Makalífeyri greiðir nefndin til
maka þess, sem féll frá eftir 1.
janúar 1970, enda hafi viðkomandi
verið 5 ár í starfi eftir 1955 — eða
eftir 55 ára aldur, sem núna veitir
aðild að lífeyrissjóði. Þá þarf
viðkomandi og að uppfylla það
skilyrði að vera félagi í stéttarfé-
lagi og vera fæddur 1914 eða fyrr.
Umsjónarnefnd eftirlauna var
stofnuð með samkomulagi, sem
gert var á árinu 1969, en þá voru
eftirlaun úr lífeyrissjóðum mjög
léleg. Var þá ákveðið að nefndin
skyldi greiða þeim uppbót á lífeyri,
sem gátu ekki öðlazt rétt hjá
hinum nýstofnuðu lífeyrissjóðum
og breyttist hann einu sinni á ári.
Hækkar hann hlutfallslega eins og
meðaltal launa síðustu 5 ára miðað
við 4. taxta Dagsbrúnar. A árinu
1976 var samþykkt að greiða upp-
bót á þennan lífeyri, þannig að
hann hækkar tvisvar á ári, í
byrjun hvers árs og um það mitt
eins og laun samkvæmt 4. taxta
Dagsbrúnar. Enn breyttist þetta á
árinu 1977, er samþykkt var að
breyta verðtryggingunni fjórum
sinnum á ári. Atvinnuleysistrygg-
ingasjóður greiðir % hluta lífeyris
umsjónarnefndar, en ríkissjóður
greiðir V\ hluta. A árinu 1976 var
ákveðið að lífeyrissjóðir landsins
skyldu greiða 4% af iðgjöldum
sínum í sameiginlegan sjóð, sem
færi síðan til greiðslu ofangreindr-
ar uppbótar. I fyrstu greiddi þessi
sameiginlegi sjóður um 70% upp-
bótarinnar, en það hlutfall mun nú
vera komið niður í um 50%.
Taki menn eitthvert meðaltals-
dæmi um greiðslur lífeyris, má
gera ráð fyrir að óverðtryggður
lífeyrir frá lífeyrissjóði geti verið
t.d. 11 þúsund krónur. Umsjónar-
nefndin myndi greiða 13 þúsund og
uppbótin úr sameiginlegum sjóði
lífeyrissjóðanna væri 29 þúsund
krónur eða samtals 53 þúsund. kr.
Ellilífeyrir og tekjutrygging gæti
að meðaltali verið um 100 þúsund
krónur, en þannig gæti lífeyrisþegi
náð 156 þúsund krónum á mánuði.
Ef um hjón væri að ræða gæti
greiðslan farið í um 209 þúsund
krónur á mánuði. Satt bezt að
segja, þá munu lífeyrisþegar aldrei
áður hafa haft jafnmikinn lífeyri
miðað við ráðstöfunarfé vinnandi
fólks og einmitt nú. Er það í sjálfu
sér vel, en hvað þá um sjóðina?
Miðað við núverandi kerfi,
stefna allir lífeyrissjóðir landsins í
hreint gjaldþrot og miðað við
sömu verðbólguþróun verða þeir
allir gjaldþrota um aldamótin eða
á næstu 50 árum eftir það. Fyrstir
falla í valinn þeir lífeyrissjóðir,
sem hafa þunga greiðslubyrði.
Einn lífeyrissjóður er nú mjög
nálægt gjaldþroti, Lífeyrissjóður
ljósmæðra, sem er lítill sjóður með
höfuðstól á árinu 1978, sem nam
um 3,6 milljónum króna. Sjóður-
inn hafði þá minnkað um 250
þúsund krónur frá árinu 1977. Á
árinu 1977 varð hins vegar eigna-
aukning hjá sjóðnum, sem nam um
100 þúsund krónum. Talið er lík-
legt, að þessi sjóður verði uppur-
inn og gjaldþrota eftir 4 til 5 ár og
greiðir hann þó engan verðtryggð-
an lífeyri. Gera má ráð fyrir að tap
sjóðsins verði um ein milljón þetta
ár.
Engar breytingar á lífeyrismál-
um hafa orðið upp á síðkastið eða
frá því á árinu 1977, er samkomu-
lagið um verðtryggingu lífeyris
hinna almennu lífeyrissjóða var
framlengt til tveggja ára. Á það nú
að renna út í lok þessa árs. Hvað
þá gerist, veit enginn í raun. Á
árinu 1978 gerði Guðmundur H.
Garðarsson varaþingmaður til-
raun til þess að þoka þessum
málum áfram. Endurflutti hann
frumvarp sitt um Lífeyrissjóð
íslands á Alþingi ásamt þing-
mönnunum Oddi Olafssyni, Eyjólfi
Konráð Jónssyni og Guðmundi
Karlssyni. Frumvarpið náði ekki
fram að ganga. I frumvarpinu var
gert ráð fyrir stofnun eins lífeyris-
sjóðs, sem leysa skyldi alla gömlu
sjóðina af hólmi, en þeir eru allir
uppsöfnunarsjóðir og því í óða-
verðbólgu mjög vafasamir eins og
áður er að vikið. Þessi lífeyrissjóð-
ur allra landsmanna var byggður
upp á allt annarri hugmynd, svo-
kölluðu gegnumstreymi, þ.e. að
iðgjöld hvers tíma yrðu notuð til
þess að greiða lífeyri beint til
lífeyrisþeganna. Höfuðmarkmið
sjóðsins samkvæmt greinargerð
með frumvarpinu var: að tryggja
öllum, sem komnir eru á ellilífeyr-
isaldur að lokinni starfsævi viðun-
andi og mannsæmandi lífsviður-
væri; að veita örorkulífeyrisþegum
öryggi og viðunandi tryggingabæt-
ur; að auka barnalífeyri og bæta
stöðu þeirra, sem verr eru settir í
þjóðfélaginu; að tryggja konum
fæðingarlaun og að einfalda lífeyr-
iskerfi þjóðarinnar og útrýma
misrétti.
I umræðu um frumvarpið kom
fram, að tryggingaráðherra lofaði
frumvarpi um eftirlaun til aldr-
aðra fyrir árslok 1978 og frum-
varpi um einn lífeyrissjóð fyrir
alla landsmenn fyrir þinglok. Ann-
að hefur ekki gerzt í þessum
málum.
Fjöldi lífeyrisþega, sem eru 67
ára og eldri, er nú 8,3% þjóðarinn-
ar eða um 18 þúsund manns. Segja
má að þeir sem yfirleitt fá lífeyri
séu sæmilega settir í þjóðfélaginu
í dag, a.m.k. betur settir en oft
áður. Hins vegar er fjöldi þjóðfé-
lagsþegna illa settur í dag, svo sem
margir öryrkjar sem hafa ekki enn
náð 67 ára aldri. Örorka þeirra er
kannski ekki nægilega mikil til
þess að þeir fái fullan lífeyri. Mun
talsvert vera af slíku fólki, einkum
konum sem hljóta að eiga þá ósk
heitasta að ná sem fyrst 67 ára
aldri — þá ættu fjárhagsáhyggjur
þessa fólks að minnka eitthvað. —
mf.
Helga Jónsdóttir ellilífeyrisþegi:
„Yæri ánægð, ef
allt væri ekki rifið
af mér aftur”
„ÉG ER í sjálfu sér ánægð með
þær lífeyrisgreiðslur, sem ég
fæ,“ sagði Helga Jónsdóttir
húsfrú, Holtsgötu 1, er
Morgunblaðið ræddi við hana
einn góðviðrisdaginn f vikunni.
Helga var þá að fara út í
garðinn sinn til þess að hefja
vorverkin, þótt hún sé 83ja ára
að aldri. „En þótt ég sé ánægð
með greiðslurnar sjálfar, er ég
mjög reið stjórnvöldum, sem
taka þetta allt aftur í sköttum
og skyldum,“ sagði Helga.
Helga hefur í lífeyri samtals
120 þúsund krónur á mánuði og
690 krónum betur. Hún á engin
réttindi í lífeyrissjóði, fær í
ellilífeyri 54.400 krónur, í tekju-
tryggingu 49.970 krónur og í
uppbót 16.320 krónur. Þetta
segist Helga vera ánægð með, en
hún segist jafnframt vera mjög
reið fjármálaráðherranum Tóm-
asi Árnasyni, sem sagt hefði, að
allir þyrftu að leggja hart að sér
— þá hafi verið um að gera að
hækka gjöldin á gamla fólkinu.
Eftir að lagður hafði verið á
hana 275.292 króna fasteigna-
skattur hækkaði ríkisstjórnin
eignaskattinn með sérstökum
eignaskattsauka um 50 þúsund
krónur. Helga sagðist hafa kært
og fengið 16 þúsund króna nið-
urfellingu. „Mér er ekki nokkur
leið að halda þessari fasteign
minni við. Á meðan maðurinn
minn lifði, tókst okkur að halda
húsinu nýmáluðu og halda eign-
inni við. Mér var nauðugur einn
kostur til þess að bjarga verð-
mætum að álklæða þakið í
fyrra. Ég skulda auðvitað enn
fyrir það verk og í sumar þyrfti
ég að láta mála húsið.“
Helga Jónsdóttir sagði að-
spurð er Morgunblaðið hafði
Helga Jónsdóttir
orð á því hvernig hún drægi
fram lífið: „Með hagsýni slæ ég í
gegn, en dýrtíðin er mikil. Að
mínu mati er hún heimatilbúin
og tel ég að veita þurfi skrif-
stofufólki bæði h’á borg og ríki
meira aðhald. Það ættu stjórn-
málamennirnir miklu fremur að
gera, heldur en segja við gamla
fólkið að það eigi bara að fara í
minna húsnæði. Hvað á ég þá
t.d. að gera við allt mitt dót?
Þetta er hvorki hagsýni né
mannúð og engin lausn á vanda-
málinu. Um það leyti sem fjár-
málaráðherrann lét einhver slík
orð falla til gamla fólksins, voru
launin hækkuð hjá ráðherrun-
um. Það er kannski þess vegna,
sem gamla fólkið getur ekki
fengið að vera og búa í eigin
eign.
Helga býr í húsinu sínu ásamt
dóttur sinni, sem átt hefur við
vanheilsu að stríða. „Vegna þess
að ég bý hér með dóttur minni,
fæ ég t.d. ekki heimilisuppbót.
Ef þetta væri ekki dóttir mín,
heldur einhver óviðkomandi
manneskja, sem hér byggi, fengi
ég þessa heimilisuppbót.“ Þá
sagði Helga okkur, að hún hefði
leigt verzlunarhæðina fyrir 25
þúsund krónur á mánuði. Þetta
væri ný leiga, en áður hefði hún
leigt húsnæðið á 7 til 8 þúsund
krónur. „Þessa trúðu yfirvöld
ekki og sögðu bara að ég væri að
svíkja undan skatti," sagði
Helga Jónsdóttir og bætti við:
„Já ráðherrar tala um dagheim-
ili fyrir aldraða. Þeir ættu held-
ur að gera því fólki kleift, sem á
fasteign, að halda henni. Gamla
fólkið á að fá að vera, þar sem
því líður bezt.“