Morgunblaðið - 01.05.1979, Blaðsíða 30

78 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 1. MAÍ 1979
VERKAMENN GEGN GULAGINU
Yladimir A. Klebanov
Frjálst verkalýðssamband sovézkra verkamanna
eru fyrstu sjálfstæðu verkamannasamtökin í Rúss-
landi síðan á árunum fyrir 1930. Félagar þess eru
hundeltir af útsendurum sovézku skrifstofustjórnar-
innar. Leiðtogi hreyfingarinnar er Vladimir Alex-
androvich Klebanov, námuverkfræðingur frá Úkra-
ínu. Svipmynd af honum, sem birtist hér með, er eftir
Olgu Semyonova, sem nýlega sendi frá sér bók um
stjórnarandstæðinga í Sovétríkjunum („Workers
against the Gulag“).
Klebanov hefur orðið að þola
margt. Síðan 1968 hefur honum
verið drrtslað úr fangelsi í geð-
sjúkrahús og úr geðsjúkrahús-
um í fangelsi. Honum er nú
haldið öðru sinni í hinu ill-
ræmda, „Sérlega geðsjúkrahúsi
Dnepropetrovsk". Leonid
Piyushch var þar 1973— 76:
„Flestir íbúar Sérlega geð-
sjúkrahússins Dnepropetrovsk
eru andlega brenglaðir — morð-
ingjar, nauðgarar, skríll. Þar
eru um 60 pólitískir fangar,
aðallega andlega heilbrigt
fólk... Viðurstyggð vitlausra-
sjntalans heltók mig frá byrjun.
A göngunum voru fleiri sjúkl-
ingar en rúm. Mér var komið
fyrir sem þriðja manni á tveim-
ur rúmum sem hafði verið ýtt
saman. Einn maður var með
tunguna lafandi út úr sér, annar
iðnaði og stjórninni — að endir
yrði bundinn á mútur, rangar
úthlutanir úr húsnæðissjóðum
og svo framvegis. í tíu ár stóð ég
fyrir sameiginlegum kvörtunum
og safnaði undirskriftum verka-
manna."
Ritið „Kol Úkraínu" opinbert
málgagn námumálaráðuneytis
Úkraínu, styður fullyrðingar
Klebanovs mörgum dæmum.
Ráðherrarnir og flokksstarfs-
mennirnir viðurkenna sjálfir að
vélvæðing sé skammt komin og
öryggisráðstafanir ónægar. A
ráðstefnu 1968 viðurkenndi að-
stoðarráðherra að „það væru
margar námur í Úkraínu þar
sem slakað hefði verið á barátt-
unni gegn vinnuslysum", þar
sem „látið væri hjá líða að fara
eftir öryggislögunum", þar sem
„vélar væru settar í gang í
sem Rússar hræðast
ranghvolfdi augunum, sá þriðji
gekk um gólf óeðlilega hokinn.
Sumir lágu og veinuðu af sárs-
auka — þeir höfðu fengið súlfúr-
innspýtingu. Þeir útskýrðu fyrir
mér að þeim hefði verið refsað
fyrir slæma framkomu."
Plyushch var þarna fyrir and-
ófsskoðanir. En Klebanov var
ekki menntamaður, ekki and-
stæðingur sovézku stjórnarinn-
ar. Hann var þar fyrir að vera
verkalýðsleiðtogi sem tók starf
sitt alvarlega.
Klebanov er námumaður.
Hann er frá Donbas í Suð-
ur-Úkraínu. Donbaskolasvæðið
er það mikilvægasta sem um
getur í Sovétríkjunum: 300,000
námamenn starfa þar. I heima-
bæ Klebanovs, Makeyevka, eru
15 námur, sem framleiða 15
milljónir lesta af kolum á ári.
Fyrstu stóru námurnar, Sofia og
Ivan, voru nýttar á árunum eftir
1880; fyrsta mikla verkfallið
hófst 1892. Árið 1905 börðust
námamennirnir í Makeyevka við
Kósakkahermenn með hökum og
sveðjum. Árið 1917 var þetta
einn fyrsti staðurinn þar sem
kosið var verkamannaráð.
Klebanoy var því að halda
áfram langri hefð verkalýðsbar-
áttu þegar hann fór að mótmæla
„grófum brotum á vinnulöggjöf-
inni“ í Makeyevka-námunum
1958 sem verkalýðsleiðtogi og
seinna sem verkstjóri. Hann
segir:
„Ég krafðist þess að laun
væru rétt greidd og sérstaklega
krafðist ég þess, að hætt yrði að
fela vinnuslys í opinberum
skýrslum, að slys og örkuml
væru rétt flokkuð og að námu-
menn fengju viðeigandi skaða-
bætur fyrir slys sem stöfuðu af
mistökum stjórnar námanna.
Ég krafðist þess, að mál væri
höfðað gegn glæpamönnum sem
ræna mikilvægu efni — mönn-
um í mikilvægúm embættum í
hættulegu ásigkomulagi". Yfir-
lit, sem var gert 1978, leiddi í
ljós að 65% dýpri námanna í
Donbas væru „stórhættulegar"
og þar var mælt með því að
tekin yrði upp tækni til að draga
úr gaseitrun sem var tekin upp á
Vesturlöndum 1943.
Allan síðasta áratug og allan
þennan áratug var skorað á
verkamenn á ráðstefnum að
eiga frumkvæðið að því að
hvetja til bættra vinnuskilyrða.
Þetta gerði Klebanov og komst
að raun um að viðleitni hans féll
ekki í kramið hjá forstjórunum,
sem hugsuðu um hagnað. Frá
1958 „hundeltu þeir mig skipu-
lagsbundið — þeir reyndu að
svipta mig starfi nokkrum
sinnum af ástæðulausu, þeir
rituðu rógskýrslur um mig til
KGB. í nóvember 1969 meiddist
hann í andliti. „Stjórn fyrirtæk-
isins lét sem þetta væri óheppi-
legt slys sem væri ekki henni að
kenna. Þótt sjón mín skaðaðist
verulega var ég neyddur til að
vinna neðanjarðar." Hann hélt
áfram að kvarta yfir misferli í
námunum. Árið 1965 sannaði
þungaiðnaðarráðuneytið kvart-
anir hans, en ekkert var gert. Á
meðan hafði stjórnin orðið sér
úti um dómsúrskurð:
„Klebanov er með geðsjúkdóm
sem tekur á sig mynd
ofsóknarbrjálæðis... Þess vegna
hefur hann sem verkamaður í
námunum staðið fyrir kvörtun-
um alveg síðan 1958 og sagt að
stjórnin hafi svikið verkamenn-
ina um kaup.“
I janúar 1965 var hann rekinn.
Hann var atvinnulaus í næstum
þrjú ár. í marz 1967 fékk hann
geðlækni til að ógilda sjúkdóms-
greininguna um ofsóknarbrjál-
æði og í desember fékk hann
starf ofanjarðar.
Eftir Olga
Semyonova
Klebanov hafði unnið fyrstu
lotu. En 1968 kom aftur til
vandræða í námunni.
Makeyevka-námurnar höfðu
þrjú ár í röð unnið „Leníns-
borðann" fyrir mikinn arð, sem
þær höfðu skilað. Þetta tókst
með „samstilltu og auknu vinnu-
átaki" — með því að forðast öll
útgjöld og reka vinnuaflið
óspart áfram. Á sama tíma var
tekið upp „nýtt kerfi skipulagn-
ingar og efnahagsörvunar" og
ný aðferð við að verðleggja kol,
sem hafði áreiðanlega áhrif á
útreikning á kaupi verkamanna
(allir sovézkir verkamenn starfa
eftir verðlagsvísitölu). Afleið-
ingin var hálfgerð uppreisn í
námunni, þar sem Klebanov
virðist hafa gegnt forystuhlut-
verki. Hann var handtekinn 12.
september, ákærður fyrir að
„rægja sovézka ríkið" og fluttur
í Donetskfangelsið. Kúgunin,
sem fylgdi í kjölfarið, varð
meðal annars til þess að mörg
hundruð námamenn voru fluttir
í aðrar námur; sumir voru
neyddir til að vinna við svo
hræðileg skilyrði að þeir neydd-
ust til að hætta námamanns-
starfinu.
Klebanov var í átta fangeisum
og geðsjúkrahúsum á árunum
1968—73. Daginn sem hann var
handtekinn gerði hann hungur-
verkfall. Hann var fluttur í
einangrunarklefa í kjallaranum.
Ábreiða hans og dýna voru
fjarlægð. „Það voru engar gler-
rúður á klefaglugganum. Það
var rakt inni... kaldur septem-
bervindurinn næddi inn. Annan
daginn var ég barinn... af lágt
settum yfirmanni í MVD (inn-
anríkisráðuneytinu), sem
hlekkjaði mig á höndum og
fótum, henti mér síðan á gólfið
og fór að sparka í mig.“ Þeir
reyndu að fá hann til að borða
með því að setja með honum í
klefa þjóf, sem hafði verið í
löngu hungurverkfalli. „Hann
leit hræðilega út. Eins og
beinagrind... svona menn sjá-
um við aðeins á kvikmyndum
um þýzku fangabúðirnar."
Tuttugu dögum síðar var
Klebanov hlekkjaður og matað-
ur með gúmmíslöngu, sem olli
varanlegum nefskemmdum.
Loks hætti hann hungurverk-
fallinu af því „enginn vissi um
það“.- í febrúar 1969 var hann
færður í Sérlega geðsjúkrahúsið
Dnepropetrovsk. Á leiðinni
rændu sjúkraliðar hann. Þeir
sögðu honum að hann hefði
ekkert með eigur sínar að gera
úr þessu: „Þú sleppur ekki þaðan
lifandi." „Starf geðlæknanna
var að lemja úr höfðinu á mér
það sem var þjóðfélagslega
hættulegt... sem verkalýðsleið-
togi hafði ég gagnrýnt stjórn-
ina. Þetta var að „grafa undan
valdi þeirra“.“
I Dnepropetrovsk hætti Kleb-
anov ekki að berjast. Hann
krafðist framfærslueyris fyrir
fjölskyldu sína. Konu hans var
sagt að hún gæti fengið hann
með einu skilyrði; ef hún viður-
kenndi að eiginmaður hennar
væri andlega vanheill, annarz
yrði hún að svelta og þola algera
örbirgð. Loks í janúar 1973
úrskurðaði Hæstiréttur Úkra-
ínu að Klebanov skyldi látinn
laus. En þar með var erfiðleik-
um hans síður en svo lokið.
Þegar hann reyndi að fá atvinnu
var annaðhvort við hann sagt
„þú ert brjálaður" eða „það er
engin staða laus“. „Ekki eitt
einasta fyrirtæki vildi ráða mig
af því að í Vinnubókinni mir.ni
stóð „rekinn í sambandi við
handtöku". „Að lokum tókst
honum 1975 að fá takmarkaðar
skaðabætur frá fyrirtækis-
stjórninni, en honum var enn
neitað um vinnu og hann fór til
Moskvu til að bera mál sitt upp
þar.
Þar vildi enginn hlusta á
hann. En í biðstofum æðstu
stofnana ríkisins og flokksins
komst Klebanov að því, að hann
var ekki einn. I hinum löngu
biðröðum stóðu „heiðarlegir
verkamenn sovézks þjóðfélags",
sem eins og honum hafði verið
„hent út fyrir verksmiðjuhliðin"
fyrir að dirfast að kvarta. Að
frumkvæði hans tóku þeir sig
saman og skipulögðu sameigin-
legar bænaskrár:
Við erum sovézkir borgarar
frá ýmsum bæjum Sovétríkj-
anna — sameinaðir í beiskju.
Við höfum verið reknir og okkur
hefur verið meinað að sjá okkur
farborða... fyrir að mótmæla
þeim sem sólunda sósíalistísk-
um eignum, lélegri vinnuað-
stöðu, lágum launum, tíðum
vinnuslysum, auknum og hrað-
ari vinnuafköstum... stöðugri
hækkun á verði undirstöðu lífs-
nauðsynja og matvæla... eina
svarið sem við fáum við tilmæl-
um okkar eru stöðugar
ofsóknir... hundur hefði ekki
þolað þá auðmýkingu og þann
aðhlátur sem við höfum orðið að
þola.“
1. febrúar 1978 gáfu þeir út
reglur hins Frjálsa verkalýðs-
sambands sovézkra verka-
manna. Það stóð opið öllum
verkamaönnum, iðnlærðum eða
ólærðum, úr öllum greinum