Morgunblaðið - 02.06.1979, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 2. JÚNÍ 1979
63
Fyrstu landnemarnir taka land við Víðines eða Willow Point, í
ónumdu landi rétt undir veturinn. Þar voru engin hús og engin þorp
til að sækja í vistir og engin mjólk handa börnum.
Málverk eftir Jón Árnason.
Svo lágt var í Rauðánni að alltaf
voru bátarnir að stranda og víða var
komið við. En til Winnipeg var
komið 11. október.
Winnipeg var þá 3000 manna
landnemabær og Islendingarnir
vöktu athygli. Segir sagan, að maður
einn hafi ekki viljað trúa að þetta
væru þeir. „Við vitum vel hvernig
íslendingar eru,“ sagði hann. „Þeir
eru stuttir, þreknir með sítt svart
hár, líkir eskimóum. Þetta eru ekki
íslendingar. Þetta eru hvítir menn.“
En bæjarblaðið lýsti íslenzku land-
nemunum vel, sagði þá glaða,
skínandi fólk og mikinn feng að
þeim. Þeir litu út fyrir að geta
sigrast á erfiðleikunum.
Erfiðleikarnir létu ekki á sér
standa. Veturinn var að koma,
ekkert hafði verið heyjað og því ekki
um neinar kýr að ræða. Stungið var
upp á því að konur og börn yrðu eftir
í innflytjendabúðunum, meðan karl-
menn hrófluðu upp húsum, en þar
var ekki hægt að hafa vetursetu og
siglingaleiðin mundi brátt lokast af
ísi. Innflytjendurnir vildu halda
hópinn. Sex flatbytnur voru keyptar
til ferðarinnar norður í óbyggðirnar,
hlaðnar farangri og skyldi dráttar-
bátur draga þær norður eftir Rauð-
ánni og Winnipegvatni (sjókort).
Þannig lagði þessi 285 manna hópur
upp. Þar voru 60 fjölskyldur. Um 50
manns mest einstaklingar, urðu þó
eftir í Winnipeg og urðu þar fyrstu
íslenzku íbúarnir. Ferðin gekk erfið-
lega. Bátarnir strönduðu, en þar
kom að gufubátur tók flatbytturnar
í tog og skildi þá eftir á stað sem
nefndist Willow Point, eða Víðines.
Það er nes sem skagar út í vatnið.
Þar fæddist fyrsta barnið í nýlend-
unni undir steini. Skipið sneri hið
hraðasta við til baka, enda veturinn í
nánd með ísi lögðu vatninu. Þann
dag var fagurt haustveður, en dag-
inn eftir var komið frost. Engan
tíma mátti missa.
Þarna voru landnemunum dempt
á land 21. október, nálægt þeim stað,
sem síðar varð bærinn Gimli. Þeir
voru komnir, án nokkurs húsaskjóls,
ekkert þorp í nánd sem hægt var að
sækja til nauðsynjar og engin mjólk
handa börnunum. Þeir fáu dagar,
sem voru til stefnu áður en vetur
gengi í garð, voru notaðir til að
b.vggja nokkur bjálkahús og koma
upp tjöldum. Samt sem áður voru
ekki liðnir nema þrír mánuðir, þegar
drifinn var upp skóli fyrir börnin, og
suma fullorðna, mest til að kenna
þeim ensku. Og strax á fyrsta vetri
var gefið út fyrsta handritaða
fréttabréfið sem Jón Guðmundsson
gekk með hús úr húsi og las upphátt.
Fararstjórinn, skoski trúboðinn
John Taylor, flutti messur, sem
Friðjón Friðriksson þýddi jafnóðum.
Á þremur árum — frá 21. október
1875 til 14. janúar 1878 — komu
íslendingar í Kanada upp eigin
landnámi, sem sýndi þrautseigju
þeirra og ótrúlegan dugnað. Vetur-
inn 1875—1876 var einn sá kaldasti í
Manitoba. Vistir voru litlar og veiði
gekk illa í vatninu. Sumarið eftir
komu 1200 nýir landnemar frá
íslandi. Flestir héldu áfram til Nýja
Íslands og gengu þeir undir nafninu
stóri hópurinn. Ferðin frá íslandi
tók sex vikur; og margir komu sjúkir
og með skyrbjúg úr þessari erfiðu
ferð án hvíldar. Um haustið dundi
yfir íslenzka landnámið enn ein
hremmingin, þegar bólusótt kom þar
upp. Herjaði sjúkdómurinn á hvert
heimili í íslenzku nýlendunni. Um
þriðjungur fólksins veiktist og um
100 manns dóu. Læknir var sendur á
staðinn meðan bólan herjaöi. En
Winnipegbúar óttuðust smit og Nýja
ísland var sett í sóttkví. Það olli
miklum erfiðleikum meö aðdrætti og
ekki gat fólkið leitað vinnu annað.
Var sóttkvínni ekki létt af fyrr en í
júnílok.
En íslendingarnir seigluðust, tóku
að gefa út fyrsta prentaða blaðið,
Framfara, strax 1877. Og þeir komu
á sínu eigin sveitarstjórnarkerfi
innan landnámsins sem byggðist á
sömu lýðræðisreglum og heima á
íslandi. Og þeir lentu ekki í neinum
útistöðum við Indjána, þvert á móti
eignuðust þeir vini i þeirra hópi.
Landnemarnir í Nýja íslandi kom-
ust fljótlega að raun um að þetta
ónumda, frumstæða land var ekki
blítt, aðeins yrði hægt að lifa þar við
ómælt erfiði. Engar vélar voru til í
þá daga. Áður en mörg ár voru liðin
fór fólk að sækja í burtu, inn til
Winnipegborgar eða lengra út um
Kanada. Það sem hafði fyrst og
fremst dregið þetta fólk vestur, var
sá ásetningur, að fá þar jarðnæði, að
rækta með erfiði sínu landið og geta
veitt börnum sínum menntun og
betri framtíðarhorfur en heima í
gamla landinu. Mörg barnanna sett-
ust að í sveitinni í Nýja Islandi,
aðrir sköpuðu sér líf annars staðar.
Um 200 af hópnum, sem kom 1896,
settist að í Winnipeg. Stúlkurnar
fengu vinnu við heimilisstörf, en
karlmennirnir við að ferma gufubát-
ana, járnbrautarlagnir, skolprör eða
við að höggva við fyrir heimilin. Það
var þrælavinna í fyrstu. En um 1879
voru fyrstu Islendingarnir þar
b.vrjaðir að færa út kvíarnar hvað
vinnu snertir, nokkrir farnir að
vinna í verzlunum, og brauðhúsum,
veitingahúsum og þvottahusum. Þeir
bjuggu í kofahverfi skammt frá
ármótum Rauðár og Assiniboineár-
innar, þar sem hét „Shanties" enda
hrófluðu menn yfir sig’ húsum, En
smám saman færðu íslendingarnir
sig norður eftir borginni, að Aðal-
stræti. Verðbólgan um 1880—81
hjálpaði sumum til að koma undir
sig fótunum, er þeir keyptu og seldu
lóðir. íslendingafélag var stofnað
1877, og brátt voru íslendingar
farnir að láta til sín taka á ýmsum
sviöum í þessari ört vaxandi borg.
Það eru afkomendur þessa fólks,
sem segir frá í kvikmyndinni í
sjónvarpinu. Ekki var hlaðið undir
þá í upphafi og fróðlegt að he.vra
viðhorf þess og sögur.
Þarna fáum við væntanlega fram-
haldið af sögunni um Vesturfarana
frá íslandi og afkomendur þeirra,
hvernig þeim vegnaði í nýja iandinu,
þar sem margir urðu vel metnir og
margir hafa lagt mikið fram til
menningar og framfara í sínu nýja
landi. Sú saga er öllu þekktari og
verður ekki hér rakin frekar.
( —E.Pá. tók saman.)
Hér er eitt af fyrstu landnemahúsunum frá 1875. Myndin er tekin er
50 ár voru liðin frá landnáminu eða 1925.
Afgreiðsla sími 83033 — Auglýsngar sími 22480 — Ritstjórn sími 10100
RÖRSTEYPAN »
Sveitafélög — Verktakar — Húsbyggjendur.
Framleiöum allar gerðir af rörum til skólplagna,
dreinlagna og ræsalagna. Ennfremur holræsabrunna og
keilur.
Gúmíþéttingar á rör upp á 12“
Viðurkennd framleiðsla úr bestu fáanlegum efnum.
Athugið með verð og greiðsluskilmála.
RÖRSTEYPAN H/F
Fífuhvammsvegi 30
202 Kópavogur
Sími 91-40930
*UX
B0R(^
KOPAVOGUR
rcy
Nreyi-AV£ou«
D-*t0REKk4
AUO BPEKKA
bANGABREKKA
ALPhÓl svecur
- ■ -8 5 ° £
^HA-ttVEGUR * S'6'MRnhÓl^ STiCUH
Kopavogsstcfö dÍgpanpc ^ *- GW
DIGRANESVEGUR ■<
V T> O Q
■ r. BPÆORAT. ®
V \ M"‘U"TUN0''
*
51 V SsS&i tv
A\ X&—u' 1 •- X
1
£ FURUGRUNO
® CRENlOAUWO
HJALLABREKKA ^
LTVCBREKKa ^’sélbrekka
■Þróttavöllur
•Rörsteypan