Morgunblaðið - 24.06.1979, Blaðsíða 1

Sunnudagur
24. júní
Bls. 33 — 64
EINS og skýrt hefur verið frá í blaðinu eru þau Kristján Eldjárn forseti og frú hans nú komin til Manar í boði
landstjórnarinnar þar og er tilefnið að þúsund ár eru liðin frá stofnun allsherjar þings eyjar skeggja, Tynwald. Hér
segir nokkuð frá þessu forna eyríki.
Eyjan Mön er aðeins um
það bil 300 ferkíló-
metrar að stærð; henni
er stjórnað af Tynwald-
ráðinu og hundrað og
tuttugu manna lögregluliði.
Ibúarnir eru 63 þúsund talsins,
en af þeim mæla 165 á hina
fornu mönsku tungu. í ár halda
eyjarskeggjar hátíð eina mikla
til þess að minnast þess, að
þúsund ár eru liðin frá stofnun
lýðveldis þeirra. Elizabeth II,
bretadrottning mun sækja þá
heim hinn 5. júlí í tilefni hátíða-
haldanna.
Sagan geymir raunar engar
óyggjandi sannanir fyrir því,
hvaða ár og dag þingið á Mön
var stofnað, en það var fyrir
1000 árum, og hátíðahöldin, þar
sem minnst verður þúsund ára
þingbundins lýðræðis á eyjunni,
standa út allt þetta ár. Þegar
einmitt árið 1979 var kjörið til
hátíðahaldanna, þá voru það á
hinn bóginn hreinar getgátur,
sem réðu valinu. Sumir draga
réttmæti þessarar tímasetning-
ar mjög í efa, en vel flestir
fallast þó á, að þetta geti vel
verið hið rétta ártal þúsund ára
hátíðarinnar.
í sambandi við þessa þúsund
ára hátíð var árið 1977 skipuð
sérstök Tynwald-nefnd til þess
að gangast fyrir og sjá að öllu
leyti um framkvæmd ýmiss kon-
ar hátíðahalda á árinu. Það var
undirbúningsnefndin, sem
hreinlega ákvað, að hátíðahöldin
skyldu fara fram á þessu ári.
Manarbúar eru vissulega
hreyknir af þessu þúsund ára
tímabili, því allan þennan tíma
hefur ríkt þingræðislegt lýðræði
á eyjunni, og á þetta stjórnar-
form sér óslitna hefð í sögu
eyjarinnar allt fram á vora daga.
Norræn yfirrád
Þingið Tynwald var stofnað
einhvern tíma á tíundu öldinni
af hinum norrænu yfirdrottnur-
um Manar, sem kjörið höfðu
eyjuna sem aðalsetur konungs-
ríkisins Mann og nálægra eyja,
en ríki þetta náði yfir allar
eyjarnar úti fyrir vesturströnd
Skotlands.
Hinir norrænu víkingar kúg-
uðu Keltana, sem bjuggu fyrir á
eyjunum og gerðu þá að þegnum
sínum, en hin keltneska tunga
frumbyggjanna hélt velli í kon-
ungsríki víkinganna. Tynwald
eða allsherjarþingið starfaði
sem ríkisráð undir berum himni.
Lagafrumvörp voru lögð fram á
þinginu, rædd og samþykkt,
hlustað á kærumál og felldir
dómar á Tynwaldhæð, sem er í
alfarabraut á eyjunni miðri.
Þarna er Tynwalddagurinn
haldinn hátíðlegur ár hvert enn
þann dag í dag, og uppi á þessari
hæð mun bretadrottning ávarpa
hina tryggu þegna sína hinn 5.
júlí í sumar.
Tynwald-dagurinn hefur enn
þingræðislega þýðingu fyrir
Manarbúa, því Tynwald tryggir
íbúunum forn réttindi þeirra og
fornar hefðir eyríkisins og er
einnig tákn trúnaðar eyjar-
skeggja við æðstráðanda Manar,
Elízabethu II, bretadrottningu.
Fultrúi hennar er landsstjórinn
á Mön, sem um leið er forseti
Tynwalds. Landsstjórinn tekur
virkan þátt í málefnum eyjar-
skeggja og er í forsæti, þegar
Tynwald-þingið situr, en það
þingar nú í Douglas, höfuðborg
eyjarinnar. Landsstjórinn er í
senn fulltrúi drottningarinnar
og umboðsmaður Manarbúa,
þegar þeir halda fast við forn
réttindi sín gagnvart brezku
stjórninni í Lundúnum.
Hringlaga stallar úr grjóti
liggja upp alla Tynwald hæðina,
og nú í vor hefur verið unnið
kappsamlega við að tyrfa stall-
ana og lagfæra hleðsluna, þar
sem þörf er á. Manarbúar unna
þessum stað mjög og virða hann,
og meðal alls þess fólks erlendis,
sem úpprunnið er á Mön, svo og
afkomenda manskra útflytjenda,
er allsherjarþingiö á Tynwald
enn þann dag í dag mjög virt
stofnun og hefur raunverulegt
gildi í hugum þeirra sem löggjaf-
arþing þessa tiltölulega litla
þjóðlands. Tynwald samþykkir
sín eigin 1(% sem hinir 63.000
íbúar eyjarinnar verða að hlíta.
Hinir 24 þingmenn sem sitja í
House of Keys — en það sam-
svarar Neðri deild brezka þings-
ins — eru kjörnir til fimm ára í
senn. Við framboð til þingkosn-
inga á Mön býður hver fram-
bjóðandi sig fram fremur sem
einstakling en sem fulltrúa
einhvers stjórnmálaflokks.
Alþingishátíðin 1930
skapaði fordæmið
Þúsund ára hátíð Tynwald-
þingsins á Mön á vissulega
fullan rétt á sér og hefur mikið
gildi fyrir Manarbúa; þessi há-
tíðahöld eru ekki hugsuð sem
nein beita fyrir ferðamenn, enda
þótt allir séu velkomnir sem
gestir á hátíðina. Raunar á
svipað við um þessa þúsund ára
hátíð Tynwalds eins og um hátíð
þá, sem Englendingar efndu til
fyrir tveim árum til þess að
minnast 25 ára valdatíma Elíza-
bethar II bretadrottningar.
Frú Betty Hanson, formaður
undirbúningsnefndar þúsund
ára hátíðarinnar, leggur áherzlu
á þetta atriði: „Við viljum helzt,
að allir hérna á Mön leggi sitt af
mörkum við undirbúninginn.
Þetta eru hátíðahöld Manarbúa.
Aðeins ein þjóð hefur getað
haldið áþekka þúsund ára hátíö
þjóðþings síns á undan okkur, og
það eru Islendingar."
Hátíðadagskrár sveitarfélaga,
sem hlotið höfðu samþykki und-
irbúningsnefndarinnar, voru
styrktar með fjárframlögum,
sem gátu numið allt aö 3000
sterlingspundum (tæpl. tveim
milljónum ísl. kr.). Fé þetta gátu
sveitarfélögin notað til þess að
festa kaup á fornum, löngu
yfirgefnum byggingum eins og
t.d. gömlu járnbrautastöðinni í
Ballaugh, sem breytt var í hress-
ingarskála, þar sem boðið er upp
á alls konar veitingar á hátíðar-
árinu.
Sitthvað fleira hefur að sjálf-
sögðu verið gert, sem skiptir
máli fyrir alla Manarbúa í heild.
I sambandi við þúsund ára
hátíðina er t.d. efnt til listahá-
tíðar og keppni í hinum ýmsu
listgreinum, svo sem málaralist,
tónlist og bókmenntum og heitið
verðlaunum í hverri list^rein
fvrir beztu framlögin.
Hin ýmsu ríkisfyrirtæki
leggja og sitt af mörkum til
þátíðadagskrárinnar.
Síðast en ekki sí.st hefur rúm-
um 45 milljónum króna verið
varið til þess að láta smíða
nákvæma eftirlíkingu af
Gauksstaðaskipinu. Smíði þessa
50 feta langa víkingaskips fer
vitanlega fram í Noregi, og verða
Manarbúar og Norðmenn í áhöfn
skipsins, þegar því verður siglt
og róið úr Noregi til Manar. Er
áætlað, að langskipið skríði inn
á höfnina á „Þingvöllum“ á Mön
í byrjun júlímánaðar, þegar
Tynwald-vikan stendur sem
hæst.
Robert Waterhouse.