Morgunblaðið - 19.08.1979, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. ÁGÚST 1979
49
Hug-
sjón
og
veru-
leiki
miðað við upplýsingar frá banda-
riskum aðiium en um 8.5 milljarð-
ar, danskra króna sé miðað við
uppiýsingar frá evrópskum aðil-
um, en það eru um 530 milljarðar
íslenskra króna.
Fyrir einstakan notanda yrði
kostnaðurinn auk hins venjulega
sjónvarpstækis (varlega áætlað)
um 4500—6500 danskar krónur
(280.000-405.000 ísl. kr.) en
1000—3000 danskar krónur
(62.000-187.000 ísl kr.) fyrir
einstaklinga sem sameinast um
lítil sameignarloftnet.
„Tæpast stórfelld
áhrif á
menningarstarf“
Nefnd sú sem fjallaði um menn-
ingarþátt málsins hefur í stórum
dráttum kannað í fyrsta lagi áhrif
norræns sjónvarps um gervihnött
á notkunarhætti sjónvarpsáhorf-
enda og á menningarlífið í víðara
samhengi og í öðru lagi dagskrár-
lega framkvæmd þar á meðal
hugsanlegar samhæfingaraðgerð-
ir. í þessari nefnd eiga sæti af
99 Hlutur íslands hefði
að miklu leyti verið fyrir
borö borinn ef mennta-
málaráðuneytið hefði
ekki gengið inn á sviö
samgöngumálaráöu-
neytisins og sent
fulltrúa á Alpjóða fjar-
skiptaráðstefnuna í
Genf 1977. 66
Birgir Thorlacius
íslands hálfu þeir Árni Gunnars-
son, deildarstjóri, og Pétur Guð-
finnsson, framkvæmdastjóri.
Tveir norrænir sérfræðingar um
fjölmiðlarannsóknir, Pertti Her-
manns, prófessor í Tammerfors og
Helge östby lektor í Björgvin,
hafa að tilhlutan nefndarinnar
tekið saman skýrslu þar sem
fjallað er um ýmis atriði er lúta að
sennilegum áhrifum gervihnattar-
sjónvarps. Ályktanir um frambúð-
aráhrif eru að sjálfsögðu háðar
óvissu en höfð er meðal annars
hliðsjón af reynslu frá löndum og
svæðum þar sem menn hafa kost á
því að notfæra sér fleiri en eina
sjónvarpsdagskrá. Leiddar eru
líkur að því að tilkoma norræns
gervihnattarsjónvarps muni valda
nokkurri en tæpast ýkjamikilli
meðalaukningu á sjónvarpsnotkun
með ákveðnum fyrirvara varðandi
ísland, Færeyjar og Grænland.
Talað er um 10% eða kringum 20
mínútur á dag sem hugsanlega
meðalaukningu. Gert er ráð fyrir
að eftir sem áður muni menn
horfa langmest á sjónvarp síns
heimalands. Aukning á notkun
annars sjónvarpsefnis verði mest í
þeim löndum þar sem dagskrár-
framboð er nú minnst; en það er á
íslandi og í Noregi.
Talið er líklegt að val á dag-
skrárþáttum frá grannlöndum
muni talsvert beinast að ýmiss
konar skemmtiefni og þá nokkuð á
55 Andstaða rithöfunda
og annarra listamanna á
Norðurlöndunum byggir
fyrst og fremst á menn-
ingarlegum ástæðum.
Þaö er hægt aö efla
norræna útvarps- og
sjónvarpssamvinnu eftir
ódýrari leiðum en um
gervihnött. 66
Njörður P. Njarðvík
kostnað fræðslu- og menningar-
efnis á dagskrá heimalandsins.
Mjög er þó dregið úr líkum á því
að fólk muni þræða krákustíga
milli léttvægra afþreyingarþátta
eins og ýmsir hafa borið kvíðboga
fyrir. Nefndin hallast að því að
áhrif norræna gervihnattarsjón-
varpsins á menningarstarfsemi
verði tæpast stórfelld að minnsta
kosti í þeim löndum þar sem
sjónvarpsþjónusta er orðin um-
fangsmikil.
Þá hefur sérstök skýrsla verið
samin um áhrif gervihnattarsjón-
varpsins á gagnkvæman mála-
skilning Norðurlandaþjóða.
Skýrsluhöfundur er sænskur mál-
vísindamaður, Stig Örjan Ohlsson
að nafni. Hann telur sennilegt að
málskilningur milli skandinavisku
þjóðanna innbyrðist myndi aukast
þegar til lengdar léti. Einnig
myndi íslendingum fara fram í
þeim tungumálum, en tæpast auk-
ast skilningur á íslenskri tungu
eða finnsku annars staðar á Norð-
urlöndum.
Óvissa með við-
skiptakjör
sjónvarpsefnis
Að því er dagskrárframkvæmd-
ir varðar er lögð höfuðáhersla á að
sjálfstæði útvarpsstofnana verði
fyrir sem minnstri röskun. Jafnvel
þó norrænt gervitunglasjónvarp
komist á verði skyldur hverrar |
stofnunar eftir sem áður fyrst og
fremst við innlenda notendur. Við
það verði að miða hugsanlegar
samhæfingaraðgerðir og um til-
högun og inntak slíks samstarfs
eigi að fara eftir samkomulagi
útvarpsstofnananna sjalfra. í
álitsgerð nefndarinnar verður því
væntanlega næsta lítið um
ákveðnar tillögur um mótaða sam-
starfshætti. Þar kemur auk fram-
angreinds einnig til að raunveru-
leg samhæfing til dæmis á útsend-
ingartímum tiltekinna dagskrár-
þátta virðist við nánari athugun
gersamlega óframkvæmanleg í
svo víðtæku rásakerfi sem fyrir-
hugað er. Það svið sem helst
virðist koma til greina að freista
samhæfingar á, er innkaup og
útsending á erlendu efni frá þjóð-
um utan Norðurlanda.
Pétur Guðfinnsson, fram-
kvæmdastjóri Sjónvarpsins, sagði
í samtali við Morgunblaðið að
þessi atriði væru meðal þeirra sem
erfiðust yrðu úrlausnar fyrir ís-
lendinga ef af NORDSAT yrði.
„Við höfum getað haldið mjög
hagstæðu verði á erlendu efni
55 íslenska sjónvarpið
hefur getað haldið mjög
hagstæöu verði á er-
lendu efni vegna smæö-
ar íslenska markaðar-
ins, en hætt er við að
pað breytist og erfiðara
verði aö kaupa erlent
sjónvarpsefni pegar ís-
lenskt sjónvarp fer að
sjást í fleiri löndum. 66
vegna smæðar markaðarins hér á
landi sem væntanlega breytist ef
íslenska sjónvarpið sést í fleiri
löndum. Ég hefði haldið að eðlileg-
ast væri að vera með sameiginlega
innkaupastofnun en ég held að
aðrar norrænar sjónvarpsstöðvar
séu smeykar við slíkt. Þetta verð-
ur okkur því vandamál," sagði
Pétur Guðfinnsson.
Það ríkir því mikil óvissa um
það hvaða áhrif norrænt gervi-
hnattarsjónvarp muni hafa á við-
skiptakjör varðandi erlent sjón-
varpsefni bæði að því er snertir
verðþróun í heild og fyrir einstök
lönd í samanburði við núverandi
aðstæður.
Framkvæmd þýðinga
og textunar
Varðandi þýðingar á dagskrám
er lagt til í áliti starfshóps um það
mál, að sem aðalregla verði valin
svonefnd „takmörkuð þriggja
mála regla" („modiferat 3-spráks-
alternativ"). I henni felst að með
öllum dagskrám öðrum en finnsk-
um, verði finnskur texti ásamt
texta á einhverju málanna:
dönsku, norsku eða sænsku. ís-
lenskur teksti verði aðeins með
„útlendum" dagskrám sem sendar
eru út í sjónvarpinu um gervi-
hnött. Þannig er gert ráð fyrir að
íslendingar notist við skandinav-
iskan texta með því dagskrárefni
sem sent er frá sjónvarpsstöðvum
hinna landanna. Jafnframt er þó
gert ráð fyrir að sumt sjónvarps-
efni verði með texta á öllum
málunum fimm og í sumum tilfell-
um yrði notuð hljóðþýðing í stað
texta. Loks ber að geta þess að oft
verður textun ekki við komið
vegna tímaskorts þegar um er að
ræða beinar útsendingar.
Starfshópurinn um þýðingarnar
tekur fram í áliti sínu að tillagan
um „takmarkaða þriggja mála
reglu" sé sett fram með nokkru
hiki um afstöðu íslendinga enda
var giskað á að um 40% íslend-
inga skilji ekki skandinavisku. Til
þess að ekki verði um mikla
þjónustuskerðingu að ræða frá því
sem nú er yrði því að gera ráð
fyrir að allmikið norrænt efni yrði
endursýnt í íslenska sjónvarpinu
með íslenskum texta ekki síst
vegna tillitsins til barna og ungl-
inga.
I lokaáliti nefndarinnar verður
væntanlega gerð tillaga um að
framkvæmd þýðinga og textunar
verði með sveigjanlegum hætti
fyrst um sinn, ef gervihnattar-
sjónvarp kemst á. Jafnvel verði
9 9Samgöngumála-
ráðuneytið
vildi ekki taka
afstöðu til málsins
fyrr en pað lægi
Ijósar fyrir en pegar
pað kom til umræðu
í ríkisstjórninni. 66
Halldór E. Sigurðsson
tekið mið af núverandi sjónvarps-
samstarfi Norðurlanda, enda þótt
stefnt yrði að tilhögun í líkingu
við megintillögur þær, sem vinnu-
hópurinn um þýðingar gerði og
greint hefur verið frá hér að
framan.
Notkun gervihnatta felur í sér
möguleika til þess að senda sjón-
varpsefni um gervallt ísland; bæði
íslensku dagskrána og dagskrá
hinna Norðurlandanna. Mjög hef-
ur verð um það rætt hvort stefna
beri að því að íslendingar og aðrir
ættu að geta stillt tæki sín á
hvaða Norðurlandadagskrá sem er
eða hvort sjónvarpa ætti einni
dagskrá sem fæli í sér svokallað
úrval úr öllum sjónvarpsdag-
skránum. Um þetta hafa verið
skiptar skoðanir. Fulltrúar ís-
lands í þessum viðræðum hafa
haldið því fram að stefna bæri að
frjálsu vali hvers einstaklings á
sjónvarpsdagskrá. Pétur Guð-
finnsson sagði að annars yrði
hugsanlega um vannotkun hnatt-
arins að ræða. Rökin gegn því eru
þau að það er dýrara. Einnig hefur
þess gætt að sumar þjóðir telja
æskilegt að velja dagskrárefnið
heldur en láta ef til vill sjónvarpa
sama efni frá fleiri stöðvum.
Pétur Guðfinnsson telur að sú
stefna eigi litla möguleika á að
verða samþykkt. Inn í þessar
umræður blandast einnig að þegar
gervihnettir koma til sögunnar þá
næst sjónvarp frá ýmsum löndum
utan Norðurlanda og Norður-
landasjónvarp mun væntanlega
sjást í sumum nágrannalöndum.
Auglýsingar
í sjónvarpi
Þá er eitt það vandamál í þessu
sambandi sem varðar Finnland og
ísland sérstaklega, í sambandi við
dagskrár. Það eru auglýsingar í
sjónvarpi. Á íslandi og í Finnlandi
eru sjónvarpsauglýsingar heimil-
ar, en ekki í Danmörku, Noregi og
Svíþjóð. Þetta er þó leysanlegt að
því er ísland varðar, þar serrw
auðvelt er að fella þær út þegar
sjónvarpað er til annarra landa. í
Finnlandi er auglýsingunum aftur
á móti dreift meðal annars dag-
skrárefnis, eins og í Bandaríkjun-
um, og er því illmögulegt að nema
þær burt úr dagskránni. Þetta
vandamál var rætt á embættis-
mannafundi í Kaupmannahöfn
26.-27. apríl síðastliðinn og kom-
ust menn að þeirri niðurstöðu að
málið yrði að leysa í milliríkja-
samningi milli Norðurlandanna.
Finnska auglýsingamálið er einn-
ig að því leyti erfitt viðureignar að
þar er um afarmikla fjármálalega
hagsmuni fyrir Finna að ræða.
Auglýsingatekjur íslenska sjón-
varpsins nema þó ekki nema um
KS% af heildartekjum þess.
Sérstakur vinnuhópur hefur
starfað að fjármálaþætti málsins.
Hélt hann lokafund sinn 23.-26.
apríl s.l. í Danmörku. Af íslands
hálfu hafa unnið í þeirri nefnd
deildarstjórar í fjármálaráðuneyt-
inu þeir Árni Kolbeinsson og
Gunnlaugur Claessen og að
nokkru Þorsteinn Geirsson skrif-
stofustjóri.
Kostnaðarskipting
Nordsat-áætlunarinnar
Upphaflega var ríkjandi skoðun
í nefndinni að hinar einstöku
þjóðir ættu að bera allan þann
kostnað er tengdist þeirra hags-
munum og/eða landsvæði sérstak-
lega, en eins lítill hluti kostnaðar-
ins og frekast var unnt skyldi
teljast sameiginlegur. Þetta væri
vitaskuld Islendingum ákaflega
óhagstætt.
Niðurstaða í skýrslu nefndar-
innar hefur hins vegar orðið sú að
ákveðnir kostnaðarliðir sem upp-
haflega voru horfur á að hver þjóð
þyrfti að greiða verði sameiginleg-
ir. Um flesta aðra kostnaðarþætti,
sem á fyrri fundum nefndarinnar
voru taldir til kostnaðar hjá
hverri þjóð, varð niðurstaðan ann-
aðhvort sú að ekki var gerð bein
tillaga um hvort þeir teldust
sameiginlegir eða þá að kostnað-
arþættir væru að vísu taldir til-
heyra hverri þjóð en með sérstök-
um fyrirvara um dreifingu kostn-
aðar er einstakar þjóðir yrðu
fyrir. Þeim fyrirvörum var fyrst
og fremst ætlað að gagnast ís-
landi.
Um helstu kostnaðarliðina er
það að segja að gervitungl, eld-
flaugar, skotpallar og stjórnstöðv-
ar teljist til sameiginlegs kostnað-
ar. Jarðstöðvar verði taldar til
sameiginlegs kostnaðar en endur-
varpsstöðvar í hverju landi verði
greiddar af hverri þjóð fyrir sig.
Rekstrarkostnaður gervitungl-
anna, stjórnstöðvanna og sendi-
stöðvanna verði sameiginlegur.
Rekstrarkostnaður endurvarps-
stöðvanna lendi hjá hverri þjóð.
Aukin höfundarlaun vegna stækk-
unar móttökusvæðis leggur nefnd-
in til að hver þjóð beri varðandi
þær dagskrár er hún framleiðir.
Meginstefnan varðandi aukinn
kostnað vegna dýrari innkaupa á
sjónvarpsefni utan Norðurlanda
er að hver þjóð beri hann. Þó var
gerður sérstakur fyrirvari um
dreifingu kostnaðar í undantekn-
ingartilvikum. Um þýðingarkostn-
að urðu miklar umræður og var sú
skoðun lengstum í fyrirrúmi að
hver þjóð ætti að bera kostnað af
SJÁ NÆSTU SÍÐU