Morgunblaðið - 29.11.1979, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 29. NÓVEMBER 1979
15
Að skrifa sig frá
uppvexti sínum
Sigurður A. Magnússon:
Undir kalastjörnu, uppvaxta-
saga.
Útgefandi: Mál og menning,
Reykjavík 1979.
UPPVAXTARSAGA - fyrstu níu
æviár Reykjavíkurdrengs upp úr
1930 — sérstætt uppeldi og örðug
bernskuár. Frá því er sagt hér.
Drengurinn Jakob er auðvitað
höfundurinn og má segja nafn-
breytingarnar amk. á honum
sjálfum komi stundum eilítið
óþægilega út. Þá segir það meðal
annars þá sögu, hversu afgerandi
tök höfundurinn hefur á lesanda
sínum, hversu persónuleg sagan
er, svo að það er bókstaflega
óhugsandi að kalla Jakob Jakob.
Foreldrar pilts eru hvort með
sínu móti — hann er drykkju-,
Bökmennllr
eftir JÓHÖNNU
KRISTJÓNSDÓTTUR
kvenna- og hestamaður eins og
þeir gerast kröftugastir. Bóhem
með margþætta og öfgafulla skap-
gerð. Móðirin er ljúfari og venju-
legri, alvörugefnari og unir ekki
lífsstíl föðurins, en er honum
bundin miklum tilfinningabönd-
um. Þau hlaða niður börnum á
örfáum árum, faðirinn er ekki
tiltakanlega duglegur að skaffa,
hann fer á fyllerí eða í útreiðar-
túra þegar honum býður svo við að
horfa. Þau hrekjast úr einu hús-
næðinu í annað og eiga sér hvergi
öruggt skjól þessi ár. Þetta segir
höfundur að drengurinn uppgötvi
þegar þau flytjast í þann alræmda
stað Pólana. „Það var ekki fyrren
við komum í Pólana, að ég fór að
renna grun í að þau vandræði sem
ég þóttist hafa skynjað frá fyrsta
fari voru ekki einungis bundin
fjölskyldunni og átökum innan
hennar, heldur lifðum við í þjóð-
félagslegu samhengi eða kannski
öllu heldur samhengisleysi: við
vorum utangarðs í þjóðfélaginu,
bónbjargarfólk sem gat ekki séð
sér farborða og var á opinberu
framfæri. Pabbi átti að vísu hesta
sem voru tímabundin tekjulind og
veittu honum takmarkað sjálf-
stæði, en þeir voru líka baggi sem
ásamt með öðru gerði það að
verkum að hann gat ekki staðið á
eigin fótum. Þessi þversögn, linnu-
laus sjálfstæðisviðleitni og algert
bjargarleysi, átti eftir að verða
honum ævilangt viðfangsefni og
þar var vitanlega óreglan þung á
metunum."
Aður en hér er þó komið sögu er
móðirin horfin af heimilinu vegna
berklaveiki. Yngri systir hennar
Marta tekur að sér heimilið. Hún
sinnir því erfiða verki af alúð að
því er virðist, en drengurinn
saknar móðurinnar og þessi miss-
ir sem skal þó tímabundinn, verð-
ur til að hann verður æ lausari við
heimili sitt. Faðirinn, sem um
ævina mun hafa verið skrifaður
fyrir tuttugu og þremur börnum,
Sigurður A. Magnússon.
gerir systurinni Mörtu snarlega
þarn eftir að hún er flutt inn til
þeirra. Áður hafði enn ein systirin
Sveina fætt huldusvein föðurnum,
en sá kemur lítt við sögu. Dreng-
urinn er uppátektarsamur með
afbrigðum, stöðugt á fleygiferð,
bæði í félagsskap fullorðinna og
jafnaldra, bráðþroska kjaftfor,
sem margir fullorðnir hafa gaman
af að skrafa við. Og þótt umhverfi
hans sé drungalegt og ömurleik-
inn sitji allt í kring er ímyndunar-
afl drengsins og athafnaþrá stöð-
ugt starfandi, í nöturlegri vetrar-
vistinni í Pólunum öðlast Öskju-
hlíðin ákveðið lokkandi aðdráttar-
afl og Landssmiðjan reynist
hreinasti ævintýraheimur.
Eftir að móðirin kemur heim af
sjúkrahúsinu, er eitthvað breytt.
Hún er breytt. Marta er breytt. Og
faðirinn kannski líka. Drengurinn
hefur þráð heimkomu móðurinn-
ar, en hánn skynjar fljótlega kvöl
hennar þótt hún sé honum ekki
skiljanleg með öllu. Á hvítasunn-
unni um vorið deyr móðirin snögg-
lega. Úr blóðspýtingi — eða
kannski einhverju öðru: „Ég held
ég hafi aldrei árætt að orða þá
spurningu sem kannski var á
sveimi einhversstaðar í hugar-
fylgsnunum. Framá þennan dag
hef ég stillt mig um að grafast
fyrir um raunverulega dánarorsök
móður minnar. Vísast er einhvers
staðar til opinber skýrsla um
banameinið, en mér ægir sú til-
hugsun að óljós grunur minn, sem
ég hef ekki orðað fyrren hér, kynni
að reynast á rökum reistur. Ef svo
væri má ganga að því vísu að
vitneskjan hefði í bernsku riðið
mér að fullu.“
Þessi saga er máttug frásögn af
fátækt, eymd og niðurlægingu
fjölskyldu á kreppuárunum. Ekk-
ert einsdæmi, en óvenjulegt að
lesa slíka frásögn frá hendi liðlega
fimmtugs manns. Flestar slíkar
frásagnir og lífsreynslusögur
seinni ára gerast æði löngu fyrr
og/eða kreppan kemur inn sem
lífshluti hjá fólki þá orðið full-
vaxta. Að því leyti meðal annars
er fróðlegt að lesa bók Sigurðar.
Undir kalstjörnu er frjórri og
bragðmeiri en það sem ég hef áður
lesið eftir Sigurð. Frásagnarmát-
inn er ekki ljóðrænn — enda gefur
efnið ekki tilefni til þess — en
hann er vandaður og skýr og
höfundur hefur ágæta góð tök á að
koma til skila því sem hann vill
sagt hafa. Mér finnst þessi upp-
vaxtarsaga myrk, en ekki beinlínis
bitur. Dálítið upphafin á köflum
og skrúfuð, og þótt hún láti
lesanda áreiðanlega ekki ósnort-
inn er svo spurning hvort rétt sé
að skrifa sig svona miskunnar-
laust og nakið frá uppvexti sínum.
Frá Barna- og f jöl-
skyldusíðunni:
Sendið ljóð,
sögur og
teikningar
Mörg börn og unglingar hafa
verið iðnir við að senda blaðinu
myndir, ljóð, sögur og annað efni
fyrir hátiðar. Við viljum minna
börn, foreldra og forráðamenn
barna á að senda efni í tæka tíð,
svo að það berist ekki of seint
eins og stundum vill verða.
Efni þetta má vera tengt að-
ventu, jólum, gamlárskvöldi, nýja
árinu o.s.frv. og geta menn bæði
sent teikningar, ljóð, sögur,
skemmtiefni, fróðleik, leiki eða
gátur og skrýtlur, og verður valið
úr því efni, sem berst, í jólalesbók
barnanna.
Utanáskriftin:
Jólalesbók barnanna,
Morgunblaðið,
Aðalstræti 6,
Reykjavík.
Frá Hlíðarhúsum til Bjarma-
lands er stórskemmtileg minn-
ingabók, létt og leikandi frá-
sögn, m.a. af nágrönnunum á
Vesturgötunni og lífinu í Reykja-
vík í upphafi aldarinnar, félög-
unum og brekum þeirra og
bernskuleikjum, námsárunum
í Menntaskólanum og kennara-
liöi skólans, stjórnmálaafskipt-
um og stofnun Alþýðusam-
bands íslands á heimili foreldr-
anna, aðdraganda að lausn
sambandsmálsins við Dani,
stofnun Jafnaðarmannafélags-
ins og átökum í Alþýðuflokkn-
um, sögulegri för höfundarins
og Brynjólfs Bjarnasonar á 2.
þing Alþjóðasambands Komm-
únista i Leningrad 1920 o.fl.
Auk þess að vera bráðskemmti-
leg, hefur þessi bók mikið
menningarsögulegt gildi.
-
'
jy.
. Hjj
II

Hér er skráð mikil saga löngu
liðinna tíma, — saga, sem nær
óslitið yfir tvær aldir og spann-
ar ágrip af sögu sex kynslóða.
í samanþjöppuðu formi er hér
sögð saga Eggerts Ólafssonar
í Hergilsey og barna hans,
rakin fjölmörg drög að ættum
þeim, er að honum stóðu, og
eins að konum hans. Og hér er
að finna staöalýsingar, sem
gera sögusviðiö og lífsbaráttu
fólksins Ijóslifandi. Þá mun
engum gleymast örlög systr-
anna Guðrúnar elstu og Stein-
unnar, en þær eru ættmæður
fjölmennra kynkvísla, svo
margir geta hér fræðst um upp-
runa sinn í sögu þeirra.
Sú þjóðlífsmynd, sem hér er
brugðið upp, má aldrei mást út
né falla t gleymsku.
JATVARÐUR J. JULIUSSON
1» 11JW i i
ÁGRIP ÆTTARSAGNA
HERGILSEYINGA

: /
:
; ; ■ :■
Þessi bók fjallar um efni, sem
lítt hefur verið aðgengilegt ís-
lenzkum lesendum til þessa.
Sagt er frá lífi og störfum heims-
kunnra vísindamanna, sem
með vísindaafrekum sínum
ruddu brautina og bægðu
hungri, sjúkdómum og fátækt
frá dyrum fjöldans. Þeir fórn-
uðu lífi sínu og starfskröftum í
þágu heildarinnar, sköpuðu
nýja möguleika, sem þeir, er á
eftir komu, gátu byggt á og
aukið við. Ævikjör þessara
frumherja vísindanna og hinar
stórstigu framfarir í lyfja- og
læknisfræði varðar okkur öll.
í bókinni eru 20 teikningar af
þessum kunnu vísindamönn-
um gerðar af Eiríki Smith, list-
málara.
m