Morgunblaðið - 03.04.1980, Blaðsíða 16

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3. APRÍL 1980
95
vegiö í sama knérunn. Víkingarnir
komu enn til Lindisfarne og lögöu í
rúst annaö klaustur á eynni. Eftir
þetta tóku víkingar aö færast mjög
í aukana og brátt var svo komiö aö
ekkert þorp viö strendur Englands
og Noröur-Frakklands var óhult
fyrir þessu ribböldum. í flestum
kirkjum var bætt í messugjörö
sérstökum bænakafla þar sem
drottinn allsherjar var beöinn sér-
stakrar verndar gegn þessu fári.
Til eru mörg trúarljóö frá þessum
tíma þar sem himnafööurnum er
sungiö lof og dýrö í trausti þess aö
hinir norrænu villimenn og heiö-
ingjar muni ekki fá grandaö hinum
kristnu.
Lengi framan af voru víkingarnir
ímynd hins illa í hugum kristinna
manna og þaö er ekki fyrr en á
síðari árum aö sagnfræöingar hafa
fariö aö líta þá öörum augum.
Þegar grannt er skoöaö áttu vík-
ingarnir menningu, sem hefur lagt
grundvöllinn aö mörgu hinu bezta í
vestrænni menningu nútímans.
Þeir stofnuöu ríki, þar sem þjóö-
skipulag var í fastari skoröum en
annars staöar haföi þekkzt. Þeir
réöu ráöum sínum meö lýöræöis-
legum kosningum, settu lög og
komu á fót stjórnkerfi, sem varö
undanfari þess lýöræöislega þjóö-
skipulags, sem enn er taliö til
fyrirmyndar. Konur víkinga nutu
réttinda, sem konur í fjölmörgum
löndum hafa ekki fengiö fyrr en á
þessari öld.
En hverjir voru þessir menn?
Taliö er aö forfeöur þeirra hafi
komiö frá Vestur-Asíu fyrir um þaö
bil tíu eöa tólf þúsund árum, þegar
ísöld var aö líöa undir lok á
noröurhveli jaröar. Taliö er aö
þjóðflokkar þessir hafi tekiö sér
bólfestu í Danmörku og hafi þaöan
dreifst um Skandinavíuskaga.
Menn þessir voru Ijósir yfirlitum aö
því er taliö er, en auk þess sem
þeir voru forfeöur danskra,
norskra og sænskra víkinga, voru
Englar, Saxar og Jótar, sem lögöu
undir sig England áöur en vík-
ingarnir komu þangað, afkomend-
ur þeirra. Sameiginlegur uppruni
vtkinganna og Engil-Saxa skipti
miklu máli fyrir sambúð þessara
þjóðflokka síöar meir. Þar sem
víkingarnir tóku sér bólfestu meöal
Engil-Saxa skáru þeir sig ekki úr
vegna útlits aö nokkru merki, og
án efa hefur þaö átt sinn þátt í því
aö Engil-Saxar áttu er tímar liöu
fram tiltölulega auövelt meö aö
sætta sig viö sambýli viö þá. Þar
sem víkingar settust aö í kristnum
löndum tóku þeir kristna trú, en
þessi aölögunarhæfni þeirra í
trúmálum var mikilvægur liöur í því
hversu vel þeim tókst aö semja sig
aö háttum þeirra þjóöa, sem þeir
tóku sér bólfestu hjá.
Væringjar
Þeir víkingar, sem mestar sagnir
fara af komu flestir frá Noregi og
Danmörku og létu einkum aö sér
kveða í Vestur-Evrópu og Noröur-
Ameríku. Sænsku víkingarnir eru
ekki síður merkilegur þjóöflokkur,
en þeir fóru í austurveg og voru
ekki síöur atkvæðamiklir en
frændur þeirra, sem fóru í vestur-
víking. Sænsku víkingarnir könn-
uöu víðáttumikil landsvæöi og
opnuöu nýjar samgönguleiöir alit
austur aö Kaspíahafi. Þeir voru
kallaöir Rúsar, en af því heiti tók
Rússland nafn sitt. Grikkir, sem
réöu fyrir Býzans, eöa Miklagaröi, í
þann tíö kölluöu þá hins vegar
Væringja. Hugrekki Væringja og
hollusta viö þá, sem þeir bundu
trúnaö viö, hefur lengi veriö í
minnum höfö. Viö hiröina í Býzans
eöa Rómaveldi eystra voru viösjár
miklar á dögum víkinganna, og
keisarinn mátti aldrei óhultur vera
um líf sitt. Rómverski vöröurinn,
sem keisarinn haföi til aö gæta sín,
var á þessum tíma oröinn spilltur
mjög og mútuþægur. Væringjar
voru farnir aö venja komur sínar í
Miklagarö. Þar seldu þeir varning,
sem þeir höföu meö sér aö
norðan, rostungstennur, grávöru
og þræla, en fengu í staöinn silki,
gull og aörar gersemar, sem eftir-
sótt var í Norðurálfu,' ekki sízt í
heimkynnum víkinganna sjálfra
þegar þeir fóru aö efnast aö ráöi.
Til Miklagarðs fóru austur-
víkingarnir fljótaleiöina yfir Garöa-
ríki, eins og Rússland var kallaö á
þessum tíma, en þaö dró nafn sitt
af Hólmgaröi og Kænugarði, þar
sem víkingar settu á stofn fyrstu
konungsveldi austur þar. Hetjuleg
feröalög víkinganna um fljótin
miklu hafa veriö aödáunarverö.
Þessar feröir voru bæöi erfiöar og
hættulegar. Helztu fljót, sem þeir
lögöu leiö sína eftir, er Dnjepr, sem
bar þá til Svartahafs, og Volga,
sem leiddi þá til Kaspíahafs, en um
Svartahafiö komust þeir í Mikla-
garö, og frá Kapsíahafi er taliö aö
þeir hafi farið til Bagdad, sem á
þessum tíma var mikilvægasti
verzlunarstaöur í þessum heims-
hluta.
Austurlenzkar heimildir um vík-
ingana eru athyglisveröar, því aö
ætla má aö Serkir hafi e.t.v. átt
hægast meö aö meta þá af
nokkurri hlutlægni. Á öndveröri
tíundu öld sendi kalífinn í Bagdad
trúnaöarmann sinn, Ibn Fadlan, til
víkingabyggöa á Volgubökkum, í
námunda viö Kazan. Þessi arabíski
sendiboöi lýsir víkingunum svo aö
aldrei hafi hann augum litiö fegurra
fólk, en sóöaskapur þeirra hafi
veriö meö ólíkindum. Ibn Fadlan
hefur þaö til marks um þennan
yfirgengilega sóöaskap, aö
víkingarnir hafi ekki einu sinni
boriö viö að þvo sér eftir kynmök.
Hann lýsir byggingum þeirra á
fljótsbakkanum, stórum timbur-
húsum, þar sem 10—20 bjuggu
konungs
Heiöabæjarhúsið á Jót-
landi, sem er nákvæm
eftirlíking af húsi, sem
fannst að heita má
óskemmt í uppgreftri.
Kljásteinavefstaður er til
vinstri á myndinni.
karlar jafnt sem konur, og gátu
þessi djásn orðiö nokkuö stórkost-
leg. Mikilfenglegasta hálsband,
sem vitað er um, fannst í Tisso í
Danmörku fyrir aöeins þremur
árum, en þaö er úr skíra gulli og
vegur um tvö kílógrömm. Sýnilega
hefur þessi gripur verið í eigu
karlmanns, og sá hefur veriö
svíramikill, ef marka má þvermál
hringsins, sem er 35 sentimetrar.
Auk slíkra djásna var algengt aö
karlar heföu spöng um höfuðið,
þ.e. þegar allt var meö felldu, en í
hernaöi báru þeir aö sjálfsögöu
hjálma. Einhver algengasta rang-
færslan um víkingana er aö hjálm-
ar þeirra hafi verið hyrndir — um
slíkt eru engar heimildir, þótt
myndir og brot úr hjálmum af
ýmsum gerðum séu til.
Vopn voru eins sjálfsagöur liöur
í búningi víkinga og kyrtlar þeirra
eöa brækur, því aö án þeirra
hreyföu þeir sig ekki fótmál. Helztu
vopn þeirra voru sverö, öxi og
spjót, en algengast var spjótiö,
sem þeir notuðu jöfnum höndum
viö veiöar og í hernaöi. Hringa-
brynjur og skildi notuöu víkingarn-
ir sér til hlífðar í hernaöi, en líklega
hafa ekki aörir en efnamenn getaö
eignazt brynjur.
Eitt af því sem víkingar fluttu með sér úr
austurvegi var manntafl. Þótt ekki sé það
vitað með fullri vissu hafa menn talið að taflið
væri upphaflega komið frá Indlandi. og hafi
þaðan borizt til Persíu, þar sem mikið var
teflt þegar á sjöttu og sjöundu öld. Orðin
skák og mát eru raunar úr persnesku, „shah-i
mat“, sem merkið einfaldlega „dauði kon-
ungs“.
I lok síðustu aldar fundust í fjöruborði
eyannar Lewis (Ljóðhús) í Suðureyja-klasan-
um taflmenn úr beini. Þeir eru skornir í bein
og er talið að þeir séu frá víkingaöld.
Mennirnir voru heillegir í bezta lagi og
sumir hafajeitt að því rök, að þeir hafi verið
búnir til á íslandi.
konar svuntu eða skokk, sem náöi
þeim í hnésbætur. Skokkurinn var
úr ullarefni, opinn í hliöunum, en
nældur í kjólinn aö framan. Næl-
urnar voru skrautlegar mjög, ýmist
sporöskjulagaöar, kringlóttar eöa
af annarrri lögun, stórar mjög, oft
10—15 sentimetrar í þvermál. Milli
þessara brjóstnála var algengt aö
konur bæru festar, sem oft voru
settar saman af glerperlum, silfur-
kúlum eöa ambri. í brjóstnálarnar
hengdu konur oft ýmsa persónu-
lega muni, sem þær þurftu oft aö
grípa til, svo sem kamba, nálarhús,
lykla, hnífa og skæri.
Yfirhafnir kvenna voru sjöl, sem
næld voru saman á brjóstinu, og til
þess var höfö þriöja nálin, sem
yfirleitt var löng og mjó.
Armhringi, fingurgull og háls-
bönd úr dýrum málmum báru
Dauði