Morgunblaðið - 03.04.1980, Blaðsíða 21

100
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3. APRÍL 1980
Ekki veröa víkingaöld
gerö skil svo ekki sé
minnzt á þá andlegu
reisn sem skáldskapur
norrænna manna á
þeim tíma ber vitni. Skáld voru í
hávegum höfö. Kveöskaþur þeirra
þótti gulli betri, eins og marka má
af því, aö Egill Skallagrímsson, eitt
mesta skáld er sögur fara af,
keypti sér griö meö Höfuðlausn.
Egill átti ekki langt aö rekja
skáldskapargáfuna, því aö faöir
hans var skáld gott, en bráöger

betra þá veröi snoturs (viturs)
manns hjarta sjaldan glatt. Heil-
lyndi er taliö flestu verðmætara.
Óðinn þykist hafa oröið þess
vísari aö valt sé aö treysta orðum
kvenna, en vekur athygli á því
jafnframt aö karlar beiti stundum
fláttskap til aö fleka konur.
Þótt Sólarljóö séu ekki ort fyrr
en eftir lok víkindaaldar minna bau
mjög á Hávamái, enda hefur veriö
taliö aö hinn íslenzki höfundur hafi
haft þau aö fyrirmynd, ekki sízt
hvaö varðar form og stíl, en bæöi
eru ort undir Ijóðahætti.
í Sólarljóöum blasir viö nokkuö
önnur mynd en í Hávamálum, þar
sem ekkert er taliö ódauölegt
nema „oröstírr hveim sér góöan
getr“. Fyrstu vísurnar hafa aö
geyma kristilegar dæmisögur og
siöferðiprédikanir, en síöan koma
heilræöi.
Kvæöiö er lagt í munn framliðn-
um manni, sem vitjar sonar síns til
aö miöla honum af því, sem hann
hefur oröiö vísari um þennan heim
og annan. Hann boðar fagnaöarer-
indi og segir syni sínum aö ekki sé
ástæða til aö kvíöa dauöanum.
Banastundinni er lýst, og í þeim
kafla eru sólarvísurnar fögru, sem
Ijóöin taka nafn af.
hefur sveinninn veriö því aö
þriggja ára gamall elti hann fööur
sinn í svallveizlu og kvaö, sigri
hrósandi, þegar hann haföi verið
settur andspænis honum:
„Kominn emk enn til arna
Yngvars, þess beö lyngva
hann vask fúss at finna,
fránþvengjar gefr drengjum.
Mun eigi þú, þægir,
þrévetran mér betra,
Ijósundinna landa
linns, óöar smiö finna.“
Ljóst er aö barniö hefur ætlazt
til aö fá skáldalaun, en efni
vísunnar er á þessa leiö: Enn
heimsæki ég Yngvar, sem gefur
drengjum leikföng. Mig langaði aö
finna hann. Ekki munt þú, örláti
maöur, finna betra þrevetra skáld
en mig.
Ekki brást gjafmildi Yngvars,
sem launaöi Agli vísuna meö
andareggjum og þremur kuöung-
um.
Aöra vísu kvaö Egill, barn aö
aldri, og veitir hún innsýn í fram-
tíöardrauma vaskra drengja á
þessum tíma:
„Þat mælti mín móóir
at mér skyldi kaupa
fley og fagrar árar,
fara á brott meö víkingum,
standa upp í stafni,
stýra dýrum knerri,
halda svá til hafnar,
höggva mann og annan.“
Þaö kvæöi Egils, sem þó heldur
nafni hans hæst á lofti er Sona-
torrek, sem Þorgeröur dóttir hans
fékk hann til aö yrkja, sér til
hugarhægöar, er hann haföi ekki
veriö mönnum sinnandi um skeið
eftir lát sona sinna, Böövars og
Gunnars.
Þegar hann má tungu hræra fer
hann óöar aö heitast viö náttúru-
öflin, og segir aö mætti hefna sín á
þeim meö sveröi þá væru dagar
Ægis taldir.
„Mik hefr marr
miklu ræntan.
Grimmt es fall
frænda at telja
síöans minn
á munvega
ættar skjöldr af
lífi hvarf.“
Hér er sorgin aö ná yfirhöndinni.
Egill er oröinn aldurhniginn og
einmana. „Ættarskjöldurinn" ei
horfinn að gleöinnar vegi áöur en
hann hafði fengið aö þroskazt svo
hann yröi röskur til víga. Síöan
koma heimspekilegar hugleiö-
ingar, — hann beinir máli sínu til
Óöins, minnir hann á aö þeir hafi
ævinlega átt góö samskipti og
lætur í þaö skína, aö hann ætlist til
þess aö goöið sýni gestrisni þeim
sem komnir séu í kynnisför í
Ásgarö. Eftir því sem á leið tók
Egill aö hressast og lýkur kvæöinu
með þessum orðum.
„ ... Skalk þó glaör
meö góöan vilja
ok óhryggr
heljar bíöa.“
Er hann haföí lokiö kvæöinu tók
hann gleöi sína, reis úr rekkju og
settist í öndvegi.
Erfitt hefur reynst aö ákveöa
aldur hins forna kveöskapar, sem
viö íslendingar teljum til dýrmæt-
ustu menningararfleiföar okkar.
Eins og nærri má geta hefur menn
greint á um þetta atriöi, sem
skiptir meginmáli þegar ætlunin er
aö slá því föstu hvaöa þjóö á
heiðurinn af slíkum ódauölegum
gersemum. Allt fram á nítjándu öld
var almennt taliö aö Eddukvæöin
talin ævaforn, frá því löngu áöur
en ísland byggöist, en þá komu
málvísindamenn aö raun um þaö
aö mikilhljóðbreyting heföi oröið á
norrænni tungu, aöallega meö
brottfalli áherzlulausra samhljóöa
og þar af leiöandi styttingu orða.
Hnigu rök aö því aö þessi breyting
heföi oröiö um aldamótin 800, eöa
um það bil sem víkingaferðir
hefjast. Þar af leiöandi gæti ekkert
Eddukvæði veriö eldra. Þessi
skoöun átti þó eftir aö breytast
þegar Eggjum-steinninn fannst í
Noregi áriö 1917 en samandregnar
orðmyndir á honum gefa til kynna
aö hljóðbreytingin hafi átt sér stað
fyrr en ætlað var, e.t.v. um 700 eöa
í síöasta fagi 750.
Slík gögn þurfa þó ekki aö
merkja að Eddukvæöin séu ekki
ort á íslandi, þau geta aöeins
merkt aö þau hafi getaö oröiö til
annars staöar. Þrætur um slík
atriöi geta veriö skemmtilegar, en
veröa léttvægar hjá þeirri staö-
reynd að altént voru þaö íslend-
ingar, sem færöu í letur og foröuöu
frá glötun þessum kvæöum, og því
teljast þau íslenzk bókmenntaverk.
Úrskuröað hefur veriö meö nokk-
urri vissu aö blómaskeiö Eddu-
kvæöanna hafi veriö á víkindaöld,
einkum þó um miöbik hennar, en
jarövegur þeirra allra og þeirra
kvæða og sagna, sem síöar bætt-
ust í fjársjóö íslenzkra fornbók-
mennta var sú norræna menning,
sem menning víkinganna grund-
vallaöist á.
Hávamál, einhver stórkostleg-
asti kveðskapur, sem um getur,
eru í rauninni safn Ijóöa, sem ýmist
hafa veriö talin ort á islandi eöa í
Noregi. Þau eru lögð í munn Óöni,
hinum „háva". Höfundarnir eru aö
líkindum fleiri en .einn, en í heild er
bálkurinn einhver merkasta heim-
ild, sem til er um hugsunarhátt
manna á víkingaöld. Margt úr
þeirri lífspeki, sem þar er fram
sett, á enn viö, og er erfitt aö sjá
aö hún muni nokkurn tíma glata
gildi sínu. í kvæöunum er víöa
boriö niöur, mönnum er ráölagt aö
gjalda lausung viö lygi, aö vera
árrisulir, mælt er meö hófsemd í
flestu, hefndum, varkárni, en minnt
er á aö þótt mannvit sé flestu
Nú, á ofanveröri tuttugustu öld,
hafa frásagnir, sem birzt hafa um
reynslu manna, sem hafa verið viö
dauöans dyr, aö mörgu leyti þótt
koma heim og saman á þessar
lýsingar höfundar Sólarljóöa á því
sem fyrir hann bar á banastund-
inni.
„Sól ek sá,
sanna dagstjörnu,
drúpa dynheimum f,
en Heljar grind
heyröak á annan veg
þjóta þungliga.
Sól ek sá
setta dreyrstöfum,
mjök var ek þá ór heimi hallr,
máttug hon leizk
á marga vegu,
frá því sem fyrri var.
Sól ek sá,
svá þótti mér
sem ek sæi göfgan guö,
henni ek laut
hinzta sinni
alda heimi í.“
Síöasta vísan í kaflanum er
þessi:
„Sól ek sá
síöan aldregi
eftir þann dapra dag,
því at fjalla vötn
luköusk mér saman
en ek hvarf kallaöur frá
kvölum.“