Morgunblaðið - 12.02.1981, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 12. FEBRÚAR 1981
Bæjarútgerð Hafnarfjarðar 50 ára:
í dag, 12. febrúar, eru liðin 50 ár
frá því að Bæjarútgerð Hafnar-
fjarðar var stofnuð. Hugmyndinni
um bæjarútgerð var fyrst hreyft á
fundi í Verkamannafélaginu Hlíf í
ársbyrjun 1916 og aftur á sama
vettvangi 1923—24. Fyrsti vísir að
Bæjarútgerð Hafnarfjarðar var á
vetrarvertíð 1927, er bæjarsjóður
og Akurgerði sf. tóku á leigu
togarann Clementinu og gerðu
hann út í sameiningu til að reyna
að draga úr því gífurlega atvinnu-
leysi, sem þá var í bænum. Útgerðin
á Clementinu gekk vel og skilaði
nokkrum hagnaði, sem var varið til
að kaupa eitt herbergi fyrir Hafn-
arfjörð í Stúdentagarðinum við
Hringbraut.
Um áramótin 1930—31 var mikið
atvinnuleysi víða um land af völd-
um kreppunnar, og fór Hafnar-
fjörður ekki varhluta af því. Um
þetta leyti urðu tvö útgerðarfyrir-
tæki í bænum að hætta starfsemi
sinni, og árið 1929 hafði Hellyer
Bros. Ltd. hætt togaraútgerð frá
Hafnarfirði. Eitthvað varð því að
taka til bragðs til að koma í veg
fyrir stórfellt atvinnuleysi í bæn-
um. Hinn 12. febrúar 1931 ákvað
bæjarstjórn Hafnarfjarðar að
kaupa togarann Maí og Edinborg-
arstöðina, sem svo var nefnd, og þar
með var Bæjarútgerð Hafnarfjarð-
ar stofnuð. Jafnframt kaus bæjar-
stjórn fimm manna útgerðarráð til
að hafa umsjón með fyrirtækinu, og
áttu sæti í því Emil Jónsson, Björn
Jóhannesson, Björn Þorsteinsson,
Kjartan Ólafsson og Þorleifur
Jónsson. Fyrsti fundur útgerðar-
ráðs var haldinn 18. febrúar og var
Ásgeir G. Stefánsson trésmíða-
meistari þá formlega ráðinn fram-
kvæmdastjóri Bæjarútgerðar
Hafnarfjarðar. Maí hélt á veiðar 13.
febrúar og var Benedikt Ögmunds-
son skipstjóri. Aflinn var saltaður
Ásgeir G. Stefánsson, forstjóri BÚH í 24 ár — frá stofnun til
1954, og Emil Jónsson, fyrsti formaður útgerðarráðs.
Hafnfirðingar fjölmenntu að skoða Maí — fyrsta togara BÚH
þegar hann kom til landsins i febrúar 1931.
um borð. Togarinn aflaði vel, en
markaður var óhagstæður og af-
koman því ekki að sama skapi góð.
Rekstri Bæjarútgerðarinnar var
fyrst um sinn hagað þannig, að
vinnunni í landi var skipt á milli
manna, svo að allir báru eitthvað úr
býtum og höfðu nokkurn veginn í
sig og á. Brátt kom í ljós, að ekki
var nægilegt að gera út aðeins einn
togara, því að fiskverkunarstöð
Bæjarútgerðarinnar, sem gekk und-
ir nafninu Bæjarstöðin, var þá ekki
fullnýtt. Það varð því að ráði, að
snemma árs 1934 keypti Bæjarút-
gerðin togara frá Frakklandi, og
hlaut hann nafnið Júní.
Frá því að Bæjarútgerðin var
stofnuð og fram að styrjaldarárun-
um voru skip hennar ýmist gerð út
á þorskveiðar í ís og salt eða til
síldveiða. Rekstur fyrirtækisins var
mjög erfiður á þessum árum, enda
var kreppan í algleymingi. En þrátt
fyrir alla erfiðleika tókst að halda
togurunum gangandi, og er óhætt
að fullyrða, að útgerðin kom í veg
fyrir algert hrun í bænum á þessum
erfiðleikaárum. Á stríðsárunum
gjörbreyttist hagur Bæjarútgerðar-
innar, og á 10 ára afmæli fyrirtæk-
isins gaf það stórfé til ýmissa
menningar- og atvinnumála. Mestu
munaði þó um framlag Bæjarút-
gerðarinnar til styrktar og eflingar
atvinnulifinu í bænum í stríðslok,
er hún lagði fram eina milljón
króna til að smíða vélbáta gegn
jafnháu framlagi annars staðar frá.
Árangurinn af þessu varð sá, að
átta stórir vélbátar bættust í fiski-
skipaflota Hafnfirðinga. Þá gerðist
Bæjarútgerðin hluthafi í Lýsi og
Mjöl hf. 1945 og tveimur árum síðar
veitti hún 1.250.000,- krónum til
framkvæmda á vegum bæjarins í
Krísuvík.
Að styrjöldinni lokinni var skipa-
kostur Bæjarútgerðar Hafnarfjarð-
ar orðinn úreltur, og varð megin-
verkefnið á næstu árum að endur-
nýja hann. Fyrsti nýsköpunartogari
fyrirtækisins kom til Hafnarfjarð-
ar í nóvember 1947, og hlaut hann
nafnið Júlí. Skipstjóri á honum var
Benedikt Ögmundsson. Útgerð
gömlu togaranna var haldið áfram
um sinn, en í desember 1948
strandaði Júní við Vestfirði. Mann-
björg varð. í mars 1951 eignaðist
Bæjarútgerðin annan nýsköpunar-
togara, Júní. Síðla árs 1953 keypti
fyrirtækið togara frá Vestmanna-
eyjum, sem hlaut nafnið Ágúst. Um
svipað leyti var hætt að gera Maí
út, og var hann seldur úr landi 1955.
Sama ár bættist nýr togari í flota
Bæjarútgerðarinnar, Apríl. í árs-
byrjun 1959 varð Bæjarútgerðin
fyrir því áfalli að togarinn Júlí
fórst með allri áhöfn í ofsaveðri á
Nýfundnalandsmiðum. Árið eftir
kom til landsins nýr togari, sem
hafði verið smíðaður í Þýskalandi,
og hlaut hann nafnið Maí. Fyrstu
árin var Benedikt Ögmundsson
skipstjóri á Maí, en síðan tók
Halldór Halldórsson við honum.
Maí var alla tíð mikið aflaskip.
Bæjarútgerðin rak frá upphafi
fiskverkun í Edinborgarstöðinni og
var fiskurinn verkaður í saltfisk og
skreið. Eftir stríðið fór sífellt
stærri hlutur sjávaraflans til
vinnslu í frystihúsum, og var þá
óhjákvæmilegt, að Bæjarútgerðin
eignaðist frystihús. Smíði þess
hófst 1955 og var það tekið í notkun
í ágúst 1957. Fiskiðjuver Bæjarút-
gerðarinnar hefur verið þungamiðj-
an í rekstri fyrirtækisins frá því að
það var tekið í notkun. Haustið 1977
voru gerðar gagngerar breytingar á
hraðfrystihúsinu, og jókst þá af-
kastageta þess um meira en helm-
ing. Tilgangurinn með þessum
breytingum var einkum sá að auka
fjölbreytni í vinnslunni með tilliti
til þess, fyrir hvaða markað fiskur-
inn var unninn og auka nýtinguna.
Jafnframt var hafist handa um að
endurnýja vélakost hraðfrystihúss-
ins. Á síðasta ári var hafin endur-
nýjun á frystitækjum í fiskiðjuver-
inu og komið fyrir tveimur frysti-
skápum sem samsvöruðu sex frysti-
tækjum af þeirri gerð, sem fyrir
voru. Skreiðar- og saltfiskverkun
hefur einnig verið snar þáttur í
starfsemi Bæjarútgerðarinnar, og á
síðasta ári voru reistir nýir skreið-
arhjallar á svæði upp með Krísu-
víkurvegi. Við það þrefaidaðist af-
kastageta fyrirtækisins í skreiðar-
verkun, enda var sú verkun arðbær-
ust af allri starfsemi Bæjarútgerð-
arinnar 1979 og 1980.
Þegar styrjöldinni lauk, varð
rekstur Bæjarútgerðarinnar erfið-
ur, en þó ekkert í líkingu við það,
sem var á kreppuárunum. Afkoma
fyrirtækisins versnaði að mun á
árunum eftir 1960. Á þessu tímabili
var við almenna erfiðleika að etja í
útgerðarmálum, og fór Bæjarút-
gerðin ekki varhluta af þeim. Árið
1964 voru togararnir Júní og Ágúst
seldir úr landi og Apríl árið eftir.
Erfiðleikar Bæjarútgerðarinnar á
þessum árum stöfuðu fyrst og
fremst af taprekstri á gömlu togur-
unum, en einnig skorti mikið á, að
fiskiðjuverið hefði nægilegt hráefni
til vinnslu eftir að togararnir þrír
voru seldir. Árið 1969 tókst að rétta
rekstur fyrirtækisins við, og næstu
ár var það rekið með hagnaði. Um
þetta leyti var það brýnasta hags-
munamál Bæjarútgerðarinnar að
eignast nýtísku togara, sem gætu
séð fiskiðjuverinu fyrir nægu hrá-
efni. Árið 1973 kom til landsins stór
skuttogari, sem var smíðaður fyrir
Bæjarútgerðina á Spáni, og hlaut
hann nafnið Júní. Sama ár gerðist
Bæjarútgerðin hluthafi í útgerðar-
félaginu Samherja, sem eignaðist
skuttogara 1974 og annan 1976.
Bæjarútgerðin fékk afla skipanna í
samræmi við eignarhluta sinn, og
Aðsetur Bæjarútgerðar Hafnarfjarðar við Vesturgötu í Hf.
LjÓNin. Árni Stefán StefánnHon.