Morgunblaðið - 28.03.1981, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 28. MARZ 1981
Rauðavatnssvæðið ekki tilbúið til bygg-
ingar vegna ókannaðs sprungusvæðis
TILLÖGUM að skipulagi á austursvæðum í Reykja-
vík heíur ekki verið formlega vísað til Skipulags-
stofnunar höfuðborgarsvæðisins, sagði Gestur Ólafs-
son, forstöðumaður stofnunarinnar, en við höfum
samt sent grófa umsögn um þær til Skipulagsstjórnar
ríkisins og Borgarskipulags Reykjavíkur. Óg þá
einkum greinargerð frá Jóni Jónssyni, jarðfræðingi,
um jarðsprungubeltin á svæðinu.
Jón Jónsson, jarófræðingur, austan við Reykjavík og Hafn-
lengi hefur kannað
sprungur á Reykjanesskaga
segir svæðið ekki tilbúið undir
byggð vegna ókannaðra
sprungna. Bendir á, að þegar
jarðskjálftar verða, þá verði
hreyfingar fyrst og fremst um
sprungurnar í berginu, en á
milli þeirra séu landblokkir,
sem geti hreyfst á ýmsa vegu.
Þarna norðan við Rauðavatn sé
mikið u'm brot í berginu, sem
þarf að vara sig á. Hann bendir
á að nota verði sprungukortið,
sem hann hefur gert, með gát.
Staðreyndin sé sú, að þótt
sprungurnar sem þar eru
merktar séu vissulega þar, þá
sé ekki þar með sagt að þær
geti ekki verið fleiri og meira
að segja miklar líkur á að þær
séu það. Þar sem sé misgengi,
þar verði að gera ráð fyrir
fleiri sprungum út frá, svo sem
glögglega megi sjá á Þingvöll-
um. Því þurfi að leita og
afmarka nákvæmlega hverja
sprungu áður en svæðið er
tekið til skipulagningar. Hann
telji því Rauðavatnssvæðið alls
ekki tilbúið til ákvörðunar um
byggingar eins og er.
I greinargerð hans um
sprungusvæðið austan Reykja-
víkur kemur fram að mikið
bergsprungubelti með stefnu
norðaustur og suðvestur er
arfjörð. Til norðurs megi rekja
sprungurnar um Elliðavatn,
Vatnsendahlíð og Heiðmörk og
nyrsta áberandi misgengið sé
rétt vestan við Vatnsenda, liggi
um austanvert Skyggni, tak-
marki Selás að austan en
hverfi á kafla vestan Rauða-
vatns. Vestasta misgengið sem
þekkt er, er semsagt rétt aust-
an við Breiðholtsbyggðina.
Segir Jón, að líklega sé það
framhald þessa misgengis sem
liggi um Grafarholt þvert og
lindirnar Bullaugu virðist
tengdar því. Greinilegt mis-
gengi sé um Rauðavatn austan-
vert og líklegt að fleiri séu.
Sýnist ekki ólíklegt að þar séu
grágrýtisblokkir sem snarast
hafi til austurs rétt norðan
vatnsins milli sprungna í
berggrunninum. Ekki er hér
hægt að rekja rök hans nánar,
en Jón bendir á að nákvæmar
mælingar, sem sýnt geti allar
hreyfingar á þessum svæðum,
séu enn ekki fyrir hendi, og
þeirra sé vissulega þörf. Ut frá
þeim staðreyndum, sem nú
þegar eru þekktar, og hann
hefur rakið, sé fyllsta ástæða
til að gæta allrar varúðar í
sambandi við mannvirkjagerð
á sprungusvæðinu austan
Reykjavíkur. Nefnir hann það
að í sambandi við byggingar
bæði í Selási og Breiðholti hafi
fundist sprungur, sem án efa
tilheyri megin sprungubeltinu.
Hvort þar með séu fundnar
vestustu sprungurnar sé óvíst.
Vanti ekki aðeins nákvæmar
mælingar, heldur einnig tíma,
þ.e. langtíma reynslu. Einna
líklegast sé að hreyfingar verði
með tvennum hætti, annars
vegar hægfara en hins vegar í
rykkjum í sambandi við
jarðskjálfta. Þetta sé í sam-
ræmi við reynslu frá vestan-
verðu Reykjanesi 1967 og síðar.
Ef byggð er sett niður, verði
það að vera á flekunum milli
sprungna, að því er Jón segir.
Síst oí djúpt
í árinni tekið
Dr. Helgi Torfason, jarð-
fræðingur, hefur á vegum
Orkustofnunar verið að athuga
tengsl sprungna og hitasvæða
á Suðurlandi, svo og háhita-
svæðin og gosvirknina. Er Mbl.
ræddi við hann um aðvaranir
Jóns Jónsonar, sagði hann þar
síst tekið of djúpt í árinni. Ef
fylgt væri þessum umræddu
sprungum suður um, þá sæist
að þær væru hluti af Krísuvík-
ursprungusveiminum. En tak-
markað væri vitað um hreyf-
ingar þarna. Hreyfingar gætu
verið á löngu svæði, svo sem
reynslan við Kröflu sýndi, þar
sem hreyfingar á jarðskorp-
unni hefðu orðið allt frá Húsa-
vík og norður á Sléttu. Og þótt
engin hreyfing hefði orðið við
Kröflu síðan 1727, þá hefðu
þær hafist aftur nú. Þess vegna
væri nauðsynlegt að vita um
sprungur áður en byggðahverfi
væru skipulögð á svona stað.
Kort Jóns Jónssonar, sem sýnir sprungurnar sem liggja austan við
Reykjavík og Hafnarf jörð. Stóra vatnið á miðri myndinni er Elliðavatn,
en norðan við er Rauðavatn og má greina sprungurnar norður af þvi.
En Jón segir, að kortið verði að nota með gát, því þótt þessar
aðalsprungur séu þarna vissulega. þá geti þær verið fleiri og meira að
segja allar likur á að þær séu það.
Sveinn Indriðason:
„Bara gigtu — þjóðarsjúkdómur
Vanræktasti þáttur heilbrigðismálanna
Einkenni gigtar hafa fundist í 40
þúsund ára gömJum beinum frum-
manna, þannig að gigt er ekkert
nýtt fyrirbæri. En gigtin þykir ekki
fréttnæm. Hún er ekki forsíðuefni
eða sjónvarpsefni og hún hefur
ekki á sér skáldlegan blæ eins og
hjartað, en þó er hún algengasta
orsök fötlunar.
Hér áður fyrr hét það að vera
„slæmur í skrokknum" og börn
höfðu „vaxtarverki" og við því var
ekkert að gera, en nú ættu menn að
vita betur.
Óhætt mun að fullyrða að 20%
þjóðarinnar hafi einkenni um
gigtsjúkdóma. Alvarlegastar eru
hinar ýmsu tegundir liðagigtar,
sem hafa í för með sér þjáningu og
örkuml, ef ekkert er að gert.
Sá misskilningur er ennþá út-
breiddur, að við gigt sé iítið sem
ekkert að gera. Læknar telja þó að
nú sé hægt að gera aðgerðir á
öllum liðum og liðaðgerðir eru
taldar arðbærustu aðgerðir sem
gerðar eru, en það vantar sjúkra-
rúm. A bæklunardeild Landspítala,
sem þar er í fararbroddi, eru á
biðlista allt að 1000 sjúklingar, sem
bíða aðgerða, jafnvei um árabil.
Endurhæfing og þjálfun hjáipar
flestum liða- og vöðvasjúkum, en á
endurhæfingastóðvum eru líka
langir biðlistar og þegar fólk kemst
að verður árangurinn e.t.v. ekki
jafn góður og verið hefði, ef þjálfun
hefði fengist þegar hennar var
þörf.
Gigtin er dýr fyrir þjóðfélagið.
Norskar athuganir sýna að 25%
fjarvista frá vinnu eru vegna gigt-
ar og 20% örorkubóta vegna gigtar.
Sama athugun sýndi, að fjárhags-
legt tap í launum og sjúkrabótum
var um það bil 250 kr. á hvern íbúa
landsins.
Ef við heimfærum þessar tölur á
okkur Islendinga þá kostar gigtin
okkur í beinhörðum peningum 55
milljónir króna árlega. Þjáninguna
reiknar hinsvegar enginn. Önnur
hlið á þessu máli er sú að gigtsjúkir
verða sífellt tekjulægri í hlutfalli
við heilbrigða, þar sem þeir geta
ekki tekið þátt í yfirvinnu- og
ákvæðisvinnukapphlaupinu.
Stoínun Gigtar-
félags íslands
Félagar í Gigtsjúkdómafélagi ís-
lenskra lækna voru aðalhvatamenn
að stofnun Gigtarfélags íslands, en
þeirra félag hafði starfað frá 1963.
Gigtarfélag Islands var svo stofnað
9. okt. 1976. Formaður þess frá
upphafi til 1980 var Guðjón Hólm.
Stofnfélagar voru á fimmta hund-
rað, en núna eru félagar um 1400.
Islendingar voru óvenju seinir að
taka við sér í gigtarmálum, því í
nágrannalöndum voru þetta þá
orðin öflugustu félög sjúkra.
Erlent samstarí
Gigtarfélag Islands er félagi í
Evrópusambandi gigtarfélaga og
Alþjóðasambandi gigtarfélaga og
frá síðasta ári í Sambandi nor-
rænna gigtarfélaga. Fulltrúar fé-
lagsins hafa setið þing þessara
sambanda og hafa sótt þangað
mikinn fróðleik, því starfsemi gigt-
arfélaga víða erlendis er vil skipu-
lögð og á sér langa sögu. Félag
okkar fær frá þessum samböndum
tímarit og bæklinga, sem veita
mikla fræðslu.
Fræðsla um gigt
Gigtarfélag Islands hefur frá
upphafi haldið fræðslufundi og
fengið fólk úr heilbrigðisstéttum til
Sveinn Indriðason
að flytja erindi á þessum fundum.
Þetta hefur mælst vel fyrir.
Árið 1979 hófst útgáfa á Tímariti
Gigtarfélags íslands. Tímaritið
flyt.ur greinar sérfræðinga í heil-
brigðismálum og innlendar og er-
lendar fréttir af félagsmálum
gigtsjúkra. Tímaritið kemur út
fjórum sinnum á ári. Aukinnar
fræðslu er þörf og mun félagið
vinna að því máli.
Rannsókn gigtsjúkdóma
Þau ánægjulegu tíðindi hafa nú
gerst, að Helgi Valdimarsson hefur
verið skipaður prófessor í ónæmis-
fræði við Háskóla íslands. Helgi
Valdimarsson hefur um árabil
unnið að ónæmisfræðirannsóknum
í Bretlandi og er orðinn vel þekktur
meðal vísindamanna á þessu sviði.
Nóbelsverðlaunin í læknisfræði
1980 voru veitt fyrir vísindaafrek í
ónæmisfræði og það er álit margra
að í ónæmisfræðinni sé helsti
vaxtarbroddurinn í læknisfræðinni
í dag.
Gigtarfélag Islands hefur keypt
tvö tæki til þessara rannsókna.
Annað er þegar í gangi, en hitt
bíður rannsóknarstofu, sem Helgi
Valdimarsson mun veita forstöðu.
Það bendir margt til þess, að við
íslendingar gætum orðið í farar-
broddi á þessu sviði. Þar hjálpar
okkur fámennið og ættfræðiþekk-
ing íslendinga, því vitað er að gigt
fylgir ættum.
Gigtsjúkdóma- og
endurhæfingamiðstöð
Gigtarfélag íslands leitar nú að
húsnæði fyrir slíka starfsemi. Þar
þarf að vera aðstaða til skoðunar
og greiningar strax og einkenni
gigtsjúkdóma gera vart við sig og
síðan þarf meðferð og endurhæfing
að fylgja strax að greiningu lok-
inni. Rétt meðferð og þjálfun
gigtsjúkra fyrir og eftir skurðað-
gerðir er talin nauðsynleg, en á það
skortir nú þar sem aðstöðu vantar
og langir biðlistar á endurhæf-
ingastöðvum.
Leitarstöð þarf ennfremur að
starfrækja til að fyrirbyggja
gigtsjúkdóma eftir því sem mögu-
legt er.
Heilsugæsla og
mannréttindi
Það hljóta að teljast grundvall-
armannréttindi að geta haldið
þeirri heilsu sem kostur er. Lækna
skortir okkur ekki og þeir eru
menntaðir á bestu menntastofnun-
um víða um heim og standa
jafnfætis því sem best gerist er-
lendis, en þeir þurfa vinnuaðstöðu
og hana skortir á sviði gigtar- og
mörgum fleiri heilbrigðissviðum.
Málefni aldrað i eru nátengd gigt,
því þegar 20% þjóðarinnar eru
alvarlega gigtsjúkir, þá er það
miklu hærra hlutfall hjá öldruðum.
Athuganir erlendis hafa sýnt að
stór hluti gigtsjúkra leitar aldrei
læknis og vafalaust á það fremur
við um aldraða, því sú trú er
ótrúlega útbreidd að við gigt sé
ekkert að gera.
Þeir sem best þekkja til heil-
brigðismála eru margir þeirrar
skoðunar að hinn almenni borgari
þurfi að taka meiri þátt í sinni
eigin heilsugæslu. Það þarf að
gerast með fræðslu um heilbrigð-
ismál og þátttöku almennings í
uppbyggingu heilsugæslu, sem hef-
ur orðið útundan í kerfinu.
Við Islendingar stærum okkur af
því að hér séu allir læsir og
skrifandi og því ætti að vera hægt
að ná til fólks í sjónvarpi og öðrum
fjölmiðlum. Ríkisfjölmiðlar eiga
hinsvegar svo fjárhagslega bágt, að
þeir hafa vafalaust ekki efni á að
upplýsa fólk eins og skyldi um að
halda heilsu. Á sama tíma hellist
yfir þjóðina auglýsingaskrum um
vannæringarefni, sem við kaupum
svo dýru verði, að nægja myndi
fyrir mörgum heilbrigðisstofnun-
um árlega.
Til dæmis um stærð þessa
vandamáls er könnun, sem Banda-
ríkjamenn gerðu. Þar kom í ljós, að
helmingur þjóðarinnar var vah-
nærður, en ofalinn á næringar-
snauðu góðgæti.
Við eigum marga hugsjónar-
menn í læknastétt. Þeir hafa gert
marga stóra hluti með hjálp al-
mennings og nægir þar að nefna
Reykjalund og Náttúrulækningafé-
lagið.
Við, þessir venjulegu borgarar,
sem til þeirra leitum um heilsubót,
eigum að leggja hönd á plóginn og
framkvæma það sem á vantar til að
þeir geti unnið sín verk.
Gigtsjúkir hafa verið alltof þol-
inmóðir og hafa alltof lengi verið
aftarlega í biðröðinni í heilbrigð-
ismálum.
Það er tími til kominn að breyta
því.