Morgunblaðið - 13.09.1981, Síða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. SEPTEMBER 1981
ALEXANDER
Starf utanríkisráðherra er erilsamt og þreytandi ... Haig á leiðtogafundinum í Ottawa fyrir skömmu.
Eg held að staöa okkar nú sé
sterkari en nokkurn tíma
síðustu 30 árin. Sovétmönnum
veröur aö skiljast, aö hægt er aö
draga úr vígbúnaöarkapphlaupinu
og aö vestræn ríki geta aðstoöaö
þá viö aö leysa efnahagsvanda
sinn og vanda á sviöi landbúnaöar.
Auövitaö fylgir gjald, Sovétmenn
veröa aö láta af árásarstefnu
sinni.“ Harölínutónninn í rödd
Alexander Haigs, utanríkisráö-
herra Bandaríkjanna var enn til
staðar. Röddin sem undanfarna
mánuöi hefur varaö viö hernaöar-
yfirburöum Sovótríkjanna. Röddin
sem hefur ásakaö Sovétmenn um
aö styöja alþjóölega hermdar-
verkastarfsemi. En þar sem hann
sat á skyrtunni á skrifstofu sinni
var eins og önnur rödd væri aö
reyna aö brjótast fram, ekki sami
harölínutónninn, ekki eins ör, rödd
sem þokaöi sé.- nær miöju stjórn-
málanna, hinnar hefðbundnu
miöju sem bandarískir utanríkis-
ráöherrar hafa jafnan fylgt. Hin
nýja rödd var í takt viö breytta
framkomu Al Haigs undanfariö,
breytta háttu mannsins.
Alexander Haig hefur gjörbreytt
framkomu sinni gagnvart sam-
starfsmönnum í ríkisstjórn og
helstu aöstoöarmönnum Ronald
Reagans í Hvíta húsinu. (Fljótlega
eftir aö stjórn Reagans tók viö
völdum svaraði Haig fyrirspurn frá
John Block, landbúnaöarmálaráö-
herra: Ég sé enga ástæöu til aö
ræöa þetta mál viö þig, þetta er
mitt mál.) Starfsmenn Hvíta húss-
ins töldu, aö Haig væri aö reyna aö
skyggja á sjálfan forsetann, hann
væri aö reyna aö draga valda-
tauma úr höndum forsetans. Þetta
reyndist afdrifaríkt fyrir Haig.
Starfsmenn Hvíta hússins brugö-
ust viö meö því aö gagnrýna Haig
opinberlega. Bæöi Haig og gagn-
rýnendur hans segja nú aö tími
úlfúöar sé liöinn, innbyröis deilur
séu aö baki en í raun hefur
einungis verið samiö um vopnahlé
og aöstoöarmenn forsetans segja í
einkasamtölum, aö Haig sé nú til
„reynslu".
Haig hefur ekki átt gagnrýni aö
venjast. Sem yfirmaður her-
afla NATO var Haig nánast einráö-
ur og völd hans voru mikil þegar
hann var starfsmannastjóri Hvíta
hússins síöustu misserin í valdatíö
Richard Nixons.
Hvað rekst á annars horn varö-
andi stööu Haigs í dag.
Haig er staöfastur íhaldsmaö-
ur. Hann var studdur til ráöherra-
embættis af Jesse Helms, öld-
ungadeildarþingmanni frá N-Karó-
línu. Helms er þekktur íhaldsmaö-
ur vestanhafs. Þrátt fyrir aö Haig
sé „staöfastur íhaldsmaöur" þá er
hann greinilega til „vinstri" viö
flesta nánustu samstarfsmenn
Reagans. („ímyndiö ykkur mig
frjálslyndan í ríkisstjórn," hefur
Haig sagt.) Yfirlýsingar Haig hafa
aöeins orðiö til aö styggja miöju-
menn án þess nokkurn tíma aö
gera íhaldsöflum til hæfis. Haig
þarf stööugt aö svara gagnrýni frá
„hægri".
Haig getur átt von á í framtíð-
inni, stööu sinnar vegna, aö
styggja samstarfsmenn Reagans.
„Þaö er eöli stööu utanríkisráö-
herra aö veröa aö taka hagsmuni
annarra ríkja fram yfir pólitíska
hagsmuni heima fyrir hverju sinni.
Þetta kann aö valda deilum viö
Hvíta húsiö," sagöi einn aöstoö-
armanna Haigs fyrir skömmu.
Haig veröur aö njóta pólitísks
stuönings til aö ná fram
stefnumiöum sínum en hann hefur
enga „valdamiðstöö". Hann hefur
lítinn stuöning meöal þingmanna.
Hann hefur lítinn stuöning meðal
almennings. Sagt er aö Haig þiggi
iöulega ráö frá aöilum nátengdum
Henry Kissinger, fyrrum utanríkis-
ráöherra. (Sagt er aö Kissinger
hafi ráölagt Haig aö brýna ekki
raustina eins og honum var svo
tamt.) Vinsældir Kissingers meöal
samstarfsmanna Reagans eru
heldur litlar. „Viö eigum enga vlni,
en vina þörfnumst viö,“ sagöi
embættismaöur í utanríkisráöu-
neytinu fyrir skömmu.
Haig veröur aö móta stefnu í
utanríkismálum til langtíma.
Hingaö til hefur ríkisstjórn Ronald
Reagans tekiö mál fyrir eins og
þau hafa komiö hverju sinni og
breytt um afstööu eftir hentug-
leika. Meö þessu hefur Reagan-
stjórnin valdiö ringulreiö. Hnökrinn
er, aö stefnumótun í utanríkismál-
um þýddi hugsanlega deilur viö
íhaldssamari öfl í Repúblikana-
flokknum. Haig getur ekki tekist á
viö íhaldsöflin innan flokksins án
þess aö spilla fyrir pólitískri og
hugmyndafræðilegri samstööu
Hann á marga
óvini -
fáa vini - en
fjölda aðdáenda
innan flokksins. Hann gæti jafnvel
spillt fyrir sjálfum sér, spillt frama
sínum. Samstarfsmenn forsetans í
Hvíta húsinu hafa viöurkennt í
einkaviöræöum, aö þetta sé
vandamál, sem Reagan eigi viö aö
etja, ekki bara á sviöi utanríkis-
mála heldur almennt í stefnumótun
stjórnar sinnar.
Stefnumótun í utanríkismálum
hefur enn ekki litiö dagsins
Ijós og enn er tekist á um einstaka
þætti hennar. Sumir segja aö
barátta eigi sér staö frá „vinstri-
væng" Repúblikanaflokksins til
„íhaldsarmsins". Lengst til „vinstri"
eru sagöir Henry Kissinger og
skoöanabræöur hans en lengst til
hægri menn eins og Jesse Helms,
Jake Garner og S. Thurmond. Þeir
vilja engin samskipti víö Sovét-
menn og algera hernaöaryfirburði
Bandaríkjanna. Sagt er aö helsti
stuöningsmaöur þeirra innan Hvíta
hússins sé Lyn Nofziger, ráögjafi
Reagans um pólitísk málefni, og er
hann sagður fylgjast náiö meö
stöðuveitingum innan utanriVs-
ráöuneytisins. Sagt er aö hægri
menn sitji ekki víöa í æöstu
stólum, en nálægt þeim eru þeir.
Menn eins og John Lehman, flota-
málaráöherra og Richard Pipes,
fyrrum prófessor viö Harvard, en
hann á sæti í Öryggisráöinu.
Samkvæmt kenningunni um þrí-
þætta skiptingu, þá eru miöju-
menn menn á borö viö Richard
Perle, aöstoöarvarnarmálaráö-
herra og Elliot Abrahams, aöstoö-
arutanríkisráöherra. Þessir menn
vilja samskipti viö Sovétríkin en á
þeim grundvelli, aö Bandaríkin hafi
undirtökin.
Priðji hópurinn, samkvæmt
skilgreiningunni um þríþætta
skiptingu repúblikana, eru þeir til
„vinstri". Þeir telja sig óhrædda
geta átt samskipti viö Moskvu en
jafnframt vilja þeir byggja upp
hernaöarmátt Bandaríkjanna. Þeir
vilja semja um afvopnunarmál viö
Sovétmenn. Helstu málsvarar
þessa hóps eru Henry Kissinger,
fyrrum utanríkisráðherra, Alexand-
er Haig og nánustu samstarfs-
menn hans, en þeir eru sagöir eiga
fremur lítinn stuöning innan Penta-
gon og Öryggisráösins.
Þeir eru til, sem telja þessa
þríþættu skiptingu óraunhæfa og
beinlínis villandi. „Þaö er engin
þríþætt skipting. Menn eru mis-
jafnlega langt til hægri og misjafn-
lega langt til vinstri í afstööu sinni
til einstakra mála. Einn og sami
maöurinn styöur mismunandí mál.
Sumir sjá kölska í Sovétmönnum
og segja aö ekkert þýöi aö semja.
Hinir raunsæju taka veröldina eins
og hún er,“ sagöi embættismaöur.
Hann segir aö hinir „raunsæju" eigi
í vök aö verjast. Þeir njóti tak-
markaös stuönings í þinginu.
Stuöningur innan Hvíta hússins er
og lítill. Menn eins og Charles
Percy eru of frjálslyndir. Howard
Baker, leiötogi repúblikana í þing-
inu og George Bush, varaforseti,
viröast augljósir stuöningsmenn
raunsæismanna en þeir hafa kosiö
aö leiöa átök vinstri og hægri hjá
sér. Þeir vilja láta hægri öflin
takast á og þverra aö kröftum.
Stjórnir Jimmy Carters og
Ronald Reagans þykja um
margt ákaflega ólfkar en um eitt
eru menn sammála: Stjórn Jimmy
Carters mótaöi aldrei heilsteypta
utanríkisstefnu og stjórn Ronald
Reagans hefur enn ekki mótaö
heilsteypta utanríkisstefnu. Margar
yfirlýsingar og ákvaröanir viröast
hafa verið tilviljanakenndar. Tónn-
inn í garö Kremlverja hefur veriö
haröur en Reagan hefur þrátt fyrir
þaö aflétt kornsölubanni á Sovét-
ríkin og Bandaríkin hafa samiö um
enn frekari kornkaup Sovétmanna
vestanhafs. Stuðningur viö ísraels-
menn er einn helsti hornsteinn
stefnu stjórnar Reagans en engu
aö síöur ætla Bandaríkin aö selja
Saudi-Aröbum hinar háþróuöu
AWACS-ratsjárþotur og þaö þrátt
fyrir kröftug mótmæli Israela. Þaö
sem virtist algjör synjun á viöræö-
um um takmörkun kjarnorkuvíg-
búnaöar hefur oröiö aö samþykki
um viðræöur.
Þó hefur aö undanförnu mátt
merkja, aö Reagan og Haig séu aö
móta stefnu, þó ekki hafi öll atriöi
litiö dagsins Ijós. Stjórnvöld vest-
anhafs hafa mildaö tón sinn gagn-
vart Sovétmönnum og Reagan
lýsti því yfir, aö hann heföi skipst á
bréfum viö Leonid Brezhnev, for-
seta Sovétríkjanna og meöal ann-
ars stungiö upp á leiötogafundi,
meðal annars til aö ræöa afvopn-
unarmál. Alexander Haig flutti