Morgunblaðið - 27.09.1981, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. SEPTEMBER 1981
23
Barist um völdin
Framan af byggð norrænna
manna á íslandi var hér tiltölu-
lega friðsamt, og var goðaveldið
og Alþingi eftir 930 undirstaða
innanlandsfriðar, þar sem land-
inu var skipt upp í áhrifasvæði
hina einstöku ætta. Innan-
landsdeilur færast hins vegar
mjög í aukana er frá líður, og er
kemur fram undir 1200 eru veð-
ur öll orðin válynd. Stöðugleiki
stjórnarfarsins var þá ekki eins
mikill og verið hafði fyrr á þjóð-
veldistímanum, meðal annars
vegna þess að með venslum ætt-
anna og stórpólitískum hjóna-
böndum, raskaðist mjög valda-
hlutfallið, sem verið hafði í
föstum skorðum áður. Mögu-
leiki varð jafnvel á því að einn
maður eða ein ætt gæti náð
völdum á öllu landinu, og sumir
höfðingjanna munu jafnvel ekki
hafa getað alveg varist þeirri
hugsun, að þeir gætu orðið kon-
ungar á íslandi. Upplausnarást-
andið notfærði Noregskonungur
svo auðvitað, þar sem hann
taldi ekki nema eðlilegt að hann
væri einnig konungur yfir Is-
landi, og talin var hin mesta
ósvinna að íslendingar hefðu
ekki yfir sér konung eins og aðr-
ar þjóðir. Er leið á Sturlungaöld
var því svo komið að flestir
hinna innlendu höfðingja voru
orðnir konungi handgengnir og
gengu erinda hans hér, þótt í
mismiklum mæli væri, og þótt
hann væri misjafnlega ánægður
með framgöngu þeirra.
Á Sturlungaöldinni kvað
mest að fjórum höfðingjaættum
í landinu, sem þá deildu og
drottnuðu og áttu í innbyrðis
deilum sín á milli, þrátt fyrir
margháttuð innbyrðis tengsl.
Oddaverjar voru kenndir við
ættaróðalið Odda á Rangárvöll-
um, og á Rangárvöllum stóð
veldi þeirra traustustum fótum.
Ættfaðirinn var Sæmundur
fróði Sigfússon, en voldugastur
Oddaverja fyrr og síðar var son-
arsonur hans, Jón Loftsson.
Var hann svo valdamikill um
tíma, að honum tókst að veru-
legu leyti að koma í veg fyrir
stórfelldar innanlandsdeilur.
Haukdælir réðu í Árnesþingi,
en síðar jókst veldi þeirra, og
um síðir varð laukur ættarinn-
ar, Gizur Þorvaldsson, jarl yfir
öllu íslandi. Ættfeðurnir voru
hins vegar hinir fyrstu biskupar
í Skálholti, Gizur ísleifsson og
ísleifur Gizurarson.
Ásbirningar höfðu manna-
forráð í Skagafirði, og var Kol-
beinn Tumason höfðingi ættar-
innar um 1200. Bróðursonur
hans var Kolbeinn ungi,
tengdasonur Snorra Sturluson-
ar um hríð, en bandamaður Giz-
Sighvatur Sturluson
Snorri Sturluson
urar Þorvaldssonar á örlagarík-
ustu tímum Sturlunga.
Sturlunga er áður getið, af-
komenda Hvamm-Sturlu. Marg-
ar ættir fleiri mætti telja upp
frá Sturlungaöld, en fæstar
þeirra koma þó hér við sögu,
nema þá í litlum mæli. Þó er
skylt að nefna Vatnsfirðinga,
sem komu allmjög við sögu í
fyrri hluta kvikmyndarinnar.
En allar þessar ættir börðust
um völdin í landinu, með þátt-
töku flestra annarra ætta
landsins, stórra sem smárra, og
lauk þeim deilum í rauninni
ekki fyrr en Noregskonungur
hafði náð hér völdum, en inn-
lendir höfðingjar ýmist fallnir
eða þá undirmenn hans orðnir.
Kolbeinn ungi
Sauðafellsför
og víg
Þorvaldssona
Ekki er alltaf auðvelt að
finna beint orsakasamhengi frá
einum atburði í íslendingasögu
Sturlu Þórðarsonar til annars,
en þó mun mála sannast að þar
tengist flest hvað öðru.
í fyrri hluta kvikmyndarinn-
ar var sýnt er Sturla Sighvats-
son lét drepa Þorvaldssyni.
Upphaf þess máls má rekja til
þess, að þeir Þorvaldur Snorra-
son Vatnsfirðingur og Hrafn
Sveinbjarnarson á Eyri í Arn-
arfirði, áttu í illdeilum. Þeim
lauk með því að Þorvaldur lét
taka Hrafn af lífi. Synir Hrafns
komu fram hefndum og brenndu
Þorvald inni þar sem hann var
um nætursakir að Gillastöðum í
Heykhólasveit. Til þessa nutu
^rafnssynir stuðnings Sturlu
Sturlungar B
Stur/a Þórðarson v 2. Ouðný Böðvarsdóttir
Þórdr djákn á Stað (d. 1237)
v 1. Helga Aradóttir (15. ætt-
skrá), barnlaus. v 2. Ouðriin
Bjarnadóttir
Sighvatr1 á Orund
(d. 1238) v Halldóra
Tumadóttir
Snorri í Reykjaholti
(d. 1241) v Herdís
Bersadóttir
Helga Vigdís
Tunii Stur/a (d. 1238)
(d. 1222) v Solveig Sæmundar
dóttir
I
Jón Hallbera °lUrlLo l> l.Árnióreiða (d. 1231) (3 æitskrá) v 2. Kolbeinn ungi Órjckja (laung., d. 1245) v Arnbjörg Arnórsdóttir Ingihjörg (laung.) o Gizurr Þor- valdsson Þórdís (laung.) v Þorvaldr Vatnsfirðingr
Kolbeinn Þórðr Markús Þt'irðr Tiinii Stein-
(d. 123S) kakali (d. 1238) krókr (d.1244) vör
(d. 1256) (d. 123S) v Þuríðr v Hálf-
Jón Ouðný Þuríðr luguun Þuríðr Jón
(d. v Vigfúss v Hrafn v Sæmundr (laung.) v kárin
1254) Ounnsteinss. Oddsson Ormsson Eyjólfr ofsi
____________________ dan
t'Jrðr ÚIÍ7Stvrmir Hall- (4-*,ts') Sa‘‘ .
dóra 1 ,
Sighvatr arson
Böóvarr á Stað Halla v Tómas Óskilgetin með Þóru: Óláfr hvíta- Quttormr Sturla lögm. Þórðr Valgerðr Ciuðrún
v Sigríðr Arnórs- 1> irarinsson skáld súbdjákn djákn (d. 1284) vHelga tiggi
dóttir , (d. 1259) (d. 1255) Þórðardóttir
Þorgi/s
skarði
(d. 1258)
Steinunn
Sig Guð- Helga v Aldís Hallbera Guö- Vigdís Ingi- Snorri Þórðr Ingibjörg
hvatr mundr (d. 1. Páll v Þórðr v Gunn- rún nnmdr (d. prestr v 1. Hallr
(d. 1266) 1275) v Sámsson Hítnes- laugr Hall- (laung.) 1306) (d. Oizurarson
Þrúðr 2. Þjóð-ingr freðarson 1283) v 2. Þórðr
Bjarnard. ólfr kot- Þorvarðsson
karl
Guðný
v Kálfr
Brands-
son
Brandr
1 Luimdætur Siglivuts voru Vulgerðr, kon
Búrúur Þorkelssonur, og Sigríðr, kona Styrmis Þórissonar
Sighvatssonar og Sighvats, föð-
ur hans.
Þorvaldar vildu hefna synir
hans, þeir Þórður og Snorri.
Fóru þeir í þeim tilgangi að
Sauðafelli í Dölum, þar sem
þeir ætluðu að drepa Sturlu.
Þar gripu þeir í tómt, en Sturla
var að heiman. Ekki létu þeir
það þó koma í veg fyrir að þeir
dræpu og limlestu marga heima
menn, og hótuðu Solveigu, konu
Sturlu, sem þá lá á sæng. Er
Sauðafellsför talin einn ljótasti
atburður Sturlungaaldar, og er
þó af nógu að taka. Snorri
Sturluson kom á sáttum með
Þorvaldssonum og Sturlu Sig-
hvatssyni, en þá sætt hélt
Sturla ekki og lét taka þá báða
af lífi. Grunar marga að Snorra
hafi í rauninni ekki verið það
svo leitt, því að þeim Snorra og
Þórði föllnum var fimm vetra
dóttursonur hans, Einar, höfð-
ingi fyrir Vatnsfirðingum. En
vegna æsku hans kom það í hlut
afa hans að fara með mannafor-
ráð fyrir hann.
Sturla Sighvatsson
Apavatnsfundur
Sturlu og Gizurar
Sturla og Sighvatur faðir
hans áttu í deilum við Hóla-
biskup og var þeim af þeim sök-
um stefnt utan til að standa
fyrir máli sínu, en Sturla fór
einn. Fór hann allt suður til
Rómar, þar sem hann var hýdd-
ur fyrir öllum höfuðkirkjum, en
leiddur berfættur milli þeirra.
Var til þess tekið í Róm, að fólk
harmaði örlög svo föngulegs
manns er Sturla var, og gat
mannfjöldinn ekki varist gráti
er hann var húðstrýktur.
En á heimleiðinni hitti Sturla
Noregskonung, og tekur að sér
að leggja landið undir hann.
Brýndi konungur það mjög fyrir
honum að drepa menn ekki,
heldur láta þá sverja trúnaðar-
eiða, eða senda þá utan. Er
Sturla svo kom heim lét hann
það verða eitt sitt fyrsta verk að
boða Gizur Þorvaldsson, er þá
var orðinn höfðingi Haukdæla,
til fundar við sig hjá Apavatni í
Grímsnesi. Hafði þá frekar ver-
ið vinátta með þeim en hitt, og
var fundur þeirra friðsamlegur
í fyrstu. Skyndilega lætur
Sturla þó taka Gizur höndum,
og þröngvar honum til að vinna
sér trúnaðareiða og lofa utan-
för. Gerði Gizur það, en datt
sennilega aldrei í hug að halda
þau loforð, sem kannsi var varla
von.
Sjá niðurlag greinarinn-
ar á bls. 26.
Gizur Þorvaldsson
Þórður Sturluson
UnniÖ að kálfaslátrun og skinnaverkun fyrir Snorra i Reykhoiti.