Morgunblaðið - 27.09.1981, Blaðsíða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. SEPTEMBER 1981
19-20 sierpnia 1901
DNI BEZ
DOSC KLAMSTW
QGÓLNOPQLSKI PROTEST
— PRZECIW MANIPULACJOM —
érodkami masowego przekazu
%SIZ „Snf((/nrno/('><
ÆAH Æ/%11 H14,IO\1J
Mlfalepofclia"
Rætt við
Arnór Hannibalsson
um ástandið
í Póllandi.
Seinni hluti
vallarbreytingum á réttarfarinu í
landinu.
Kirkjan og
friðurinn
Það er nýtt í verkalýðssögunni,
að verkalýðsforysta tengist nán-
um böndum við eitthvert ákveðið
trúfélag. En í Póllandi liggja sögu-
legar rætur til þess. Kaþólska
kirkjan er þjóðarstofnun í Pól-
landi og á 19du öld þegar Pólland
hafði verið þurrkað útaf landa-
kortinu og pólsk tunga og menn-
ing í spennitreyju, að minnsta
kosti í rússneska hlutanum og að
verulegu leyti í þýska hlutanum
einnig, þá var það kirkjan sem
hélt uppi málstað þjóðernis og
Hungur, kuldi, myrkur. Sá verður
vetur Pólverja, ef stjórnvöld taka
ekki höndum saman við verkafólk-
ið um að koma atvinnulífinu í
landinu aftur í gang. Uppskeran í
haust var frekar góð, en þegar
torgsölu bænda lýkur, er að litlu
að hverfa. Það er hreinlega ekki
hægt að ímynda sér ástandið í
Póllandi á hörðum vetri — ef ekk-
ert verður gert. Efnahagskerfið í
landinu er hrunið og vöruskipta-
verslun tekin upp í stað peninga.
Bændur keyra með kjöt og kæfu á
vagni til næstu dráttarvélaverk-
smiðju og aka á traktor heim aft-
ur. Vanti bændur áhöld labba þeir
sig með matarkörfu inní næstu
áhaldaverslun og skipta — ef ein-
hver áhöld eru þá fáanleg. Pen-
ingaskipti eru öll í molum. Allar
ríkisverslanir eru tómar. Það er
gífurlegur matarskortur og fólk
með hvítvoðunga á í erfiðleikum,
það vantar barnamat, hreinlætis-
vörur skortir mjög, þvottaefni,
sápu, tannkrem. Mikill hluti allrar
verslunar fer fram á svörtum
markaði, og þar ráða kraftar og
aðstaða, og ástandið bitnar þvi
fyrst á þeim sem síst skyldi, gaml-
ingjum, einstæðingum og um-
komulausum fátæklingum. Á
svarta markaðnum þarf tíma og
krafta, finna rétta manninn
o.s.frv. og menn verða að geta
borgað, annað hvort með vinnu
sinni og öðrum vörum, eða með

Frelsi handa pólitískum föngum — stendur þarna letrað á
horðann. sem er festur á byggingu iandbúnaðarháskólans í
Varsjá. Aðalstöðvar polsku öryggisþjónustunnar (UB) stendur
á móti þessu húsi í Rakowiecka-stræti.
í Samstöðu eru sem áður segir
rúmar ellefu milljónir manna og
mörg sjónarmiðin eru í þeim hópi.
Sumir krefjast þess að stjórnvöld
gangi að öllum kröfum samtak-
anna og sumir sjá ekki útyfir stað-
bundna hagsmuni og setja barátt-
una ekki í samhengi við þjóðfélag-
ið í heild. Eins og kom fram á
síðasta þingi Samstöðu, er harka
að færast í leikinn og þá er hætta
á að varkárni og skynsemi missi
sín. Lech Walesa hefur sýnt ótrú-
lega hæfni til að miðla málum.
Hann er snjall ræðumaður án þess
nokkurn tíma að vera lýðskrum-
ari. Hans stefna er að halda sig
við raunhæf markmið og ekki
spenna bogann of hátt. Á rúmu ári
hefur þessi maður verið akkeri
allsherjarhreyfingar verkamanna
í Póllandi og ekki sjáanlegt, að
nokkur geti tekið við af honum.
Það er vonandi að honum takist
enn að halda róseminni meðal
verkamanna, en samþykktir síð-
asta þings Samstöðu sýna, að
margar hendur eru á lofti.
Þó uggvænlega horfi, getur
Samstaða ekki hopað. Hún hlýtur
að standa vörð um þann árangur
sem hún hefur náð. Verkamenn
fara fram á að lýðræðislegur rétt-
ur þeirra verði virtur. Þeir vilja
hafa hönd í bagga með stjórn
fyrirtækjanna, koma á eins konar
atvinnulýðræði, svipuðu og þekk-
ist í Vestur-Þýskalandi og Júgó-
slavíu. Þá krefst Samstaða mál-
frelsis, ritfrelsis og aðgangs að
fjölmiðlum. Samstaða gefur nú út
sitt eigið blað í 500 þúsund eintök-
um, og margir Samstöðumanna
hafa talað í útvarp, en sjónvarpið
er þeim að heita má lokað.
Fyrir nokkrum vikum greip
Samstaða til verkfallsvopnsins til
að leggja áherslu á kröfuna um
eigin dagsrkrár í ríkisfjölmiðlun-
um, og einnig að árétta að
fjölmiðlar flyttu réttar, sannar og
heiðarlegar fréttir, að ekki væri
blandað saman illkynjuðum áróðri
og fréttum og að vitneskju sem
skipti almenning máli væri ekki
stungið undir stól. Starfsfólk í
prentiðnaði fór í tveggja daga
verkfall og voru nær allar
prentsmiðjur landsins ekki í gangi
þessa tvo daga. Erí árangurinn
reyndist rýr. Stjórnvöld sitja við
sinn keip og meina Samstöðu enn
aðgang að sjónvarpi.
Samstaða berst fyrir frelsun
pólitískra fanga og krefst þess að
Valdið viðurkenni rétt manna til
skoðanamyndunar. En ríkis-
stjórnin Ijær ekki máls á grund-
þjóðmenningar. Kirkjan batt
þjóðina saman. í skjóli hennar
uxu pólskar bókmenntir og listir.
Og víða var það svo, þegar Pól-
verjar voru spurðir um þjóðerni,
að menn svöruðu, ja, ég er kaþ-
ólskur og ég er orthodox. Það varð
eitt og hið sama, að vera pólskur
og kaþólskur.
Frá fornu fari hefur kirkjan
haft ákveðna kenningu um hlut-
verk sitt gagnvart ríkinu, þess
efnis, að þegar veraldleg yfirvöld
bregðast af einhverjum ástæðum,
þá er það æðsta manns kirkjunnar
að halda á málum og sjá um ríkið
meðan á því stendur, þar til
réttkjörin stjórnvöld taka aftur
við völdum. Þessi kenning hefur
vaknað upp núna, þegar ríki og
flokkurinn standa völtum fótum.
Það er óhjákvæmilegt að hlutverk
kirkjunnar við slíkar aðstæður
vaxi og menn horfa til hennar sem
leið útúr vandanum. Wyszynski
kardináli tók á þessu verkefni af
mikilli alvöru, og gerðist nokkurs
konar milligöngumaður milli
verkalýðsins og ríkisvaldsins.
Hann lagði áherslu á að halda
friðinni. — Hvað sem á gengur,
sagði hann, skulum við ekki slíta
friðinn. Annars stefnir allt í voða.
Að þessu leytinu hefur kirkjan
haft gífurlegu hlutverki að gegna í
öllum þessum þrengingum Pól-
verja. Þeir sækja ákaft til hennar
sálarstyrk og leiðsögn — en aðeins
að vissu marki samt. Kirkjan er
ekki stjórnmálaflokkur og hún
getur ekki sett fram beina stefnu-
skrá í efnahagsmálum, stjórnmál-
um eða verkalýðsmálum. Og þó
núverandi páfi og fyrrverandi páf-
ar hafi lýst skoðunum sínum á
þeim málum, þá getur kirkjan
ekki tekið að sér það hlutverk að
berjast á opinberum vettvangi
fyrir ákveðnum pólitiskum lausn-
um á þjóðfélagslegum vandamál-
um. Ef kirkjan færi útá þá braut,
yrði hún ekki lengur andlegt sam-
einingarafl með þjóðinni, heldur
aðeins ein hagsmunasamtökin enn
og það getur kirkjan ekki verið. Og
einmitt þess vegna getur hún ekki
brúað það Ginnungagap sem er á
milli verkalýðsins og stjórnvalda.
En hún getur ef til vill treyst frið-
inn.
Hungur, kuldi,
myrkur
Á þessum haustdögum spyrja
Pólverjar sjálfa sig: Ætla menn-
irnir að svelta okkur til hlýðni.
Umferðin í Póllandi. Frá breiðgötu i Worzlaw um miðjan virkan dag.
Það er engu líkara en stjórnvöld
séu að bíða eftir því að verkamenn
gefist upp. Jarúselskí hershöfðingi
naut mikils trausts þegar hann
varð forsætisráðherra, því hann
var varnarmálaráðherra fyrir og
hafði mikil völd, og menn bjugg-
ust við að hann myndi taka til
hendi.
í ágúst síðastliðnum kallaði
hann saman ráðstefnu forstjóra í
ýmsum fyrirtækjum. Þar skiptust
menn í tvo hópa. Annars vegar
vildu menn endurreisa gamla
kerfið, lifandi eða dauðir; að for-
stjórar fengju ótvírætt allt vald í
sínar hendur á vinnustöðum og
gætu skipað fyrir. Hins vegar voru
raunsærri menn sem vildu semja
strax við verkafólkið, svo hjól at-
vinnulífsins gætu farið að snúast
á nýjan leik, og ógilda heilu bunk-
ana af mótsagnakenndum fyrir-
mælum, svo hægt yrði að skipu-
AÖgerðarleysi
stjórnvalda
Það er mjög erfitt að komast yfir blöð í Póllandi og sendir
Samstaða iðulega frá sér dreifibréf, sem berast eins og eldur í
sinu um landið. Þessi miði var gefinn út 19.—20. ágúst sl. í
tilefni allsherjarverkfalls í prentsmiðjum landsins, og á honum
stendur: Dagur án blaða ... Nóg komið af lygum ... Allir
Pólverjar mótntæla misnotkun fjölmiðlanna ... Samstaða í
Suður-Póllandi.
dollurum. Dollarinn gengur á 300
zloty, sem er vitfirring, meðal
mánaðarkaup er um 3000—5000
zloty. Ástandið er samt bærilegt
meðan torgsala bændanna stend-
ur yfir, þar fæst grænmeti margs-
konar og kartöflur. Þá tína menn
og sér ber og sveppi í skógum.
Fólk er með allar klær úti að afla
sér fanga fyrir harðan vetur. Góð
uppskera bendir til þess að vænt-
anlega verður ekki brauðhallæri.
Það er ótrúlega lítil umferð í
pólskum borgum. Almennings-
vagnakerfi eru í lamasessi, og
lestarferðir hafa verið stórlega
dregnar saman til orkusparnaðar.
Ástandið versnar með hverjum
deginum sem líður. Kreppan er
alls staðar. Hún er í heilbrigðis-
kerfinu; þrátt fyrir hetjulega bar-
áttu lækna og hjúkrunarfólks hef-
ur ekki tekist að halda í horfinu.
Enginn veit hvað gerist næst.
Fólkið vonar, en óttinn býr i
brjóstum þess. Ég átti samræðu
við fjölda fólks, almenning, vís-
indamenn, fræðimenn, stjórnar-
sinna, stjórnarandstæðinga,
kommúnista og kaþólikka. Allir
gera sér grein fyrir ástandinu. í
landinu er kreppa sem hvenær
sem er getur orðið að þjóðfélags-
legu hruni. Menn loka hreinlega
augunum fyrir því, hvernig
ástandið verður í vetur, ef engar
ráðstafanir verða gerðar. Það
verður „óskemmtilegt", sögðu
menn, og forðast að hugsa þá
skelfilegu hugsun til enda, hvernig
þá mundi fara.
Á Pólland
i