Morgunblaðið - 13.12.1981, Blaðsíða 14

62
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. DESEMBER 1981
Langur og
strangur vetur
í Póllandi
LANGUR vetur og strangur er genginn í garð í Póllandi. Lech Walesa, leiðtogi Samstöðu,
hefur beðið „verkamenn og verkalýðsfélög í VesturEvrópu“ um matvælaaðstoð til að afstýra
hættu á „þjóðfélagslegri spennu og almennri óánægju sem getur kallað fram sprengingar“.
Jan Kulaj, 24 ára gamall formaður samtaka sjálfseignarbænda (,,Sveita-Samstöðu“), segir að
Pólverjar kunni að standa andspænis hungursneyð á næstu mánuðum.“
Þótt það séu ugglaust ýkjur og
ekki muni eiga sér stað fjölda-
hungur í líkingu við það sem ger-
ist í Asíulöndum, sem verða fyrir
barðinu á fellibyljum og flóðum,
deyja ýmsir er hefðu haldið lífi
undir venjulegum kringumstæð-
um — gamalt fólk í húsum þar
sem upphitun er ábótavant vegna
skorts á eldsneyti, fólk sem neytir
lélegrar fæðu með þeim afleiðing-
um að viðnámsþróttur þess gegn
sjúkdómum minnkar, ungbörn
sem fá ekki mjólk eða mjólkur-
duft, mæður vegna skorts á réttu
mataræði.
Nú er þannig komið fyrir Pól-
verjum — einkum borgarbúum —
að þeir eru staddir á „þröskuldi
vannæringar" eins og komizt er að
orði. Utlendingur, sem heimsækir
landið á tveggja mánaða fresti,
sér greinilega hvernig ástandið
versnar: fólk lítur illa út, viðnáms-
þrek þess gegn fyrstu vetrarkuld-
unum er minna, því gengur verr
að sofna. Kolanámumenn segja að
þegar þeir komi heim af vakt verði
þeir að hvíla sig í tvo tíma og þeir
hafi ekki þrek til að gera nokkuð.
Pólk er skapverra en áður.
Fæstir hafa tíma til að standa í
biðröðum í fjóra eða fimm tíma á
dag — það er of mikil tímasóun og
auk þess þreytandi og óþægilegt.
Þess vegna sleppa margir einni
máltíð á dag eða lifa á brauði,
kartöflum, frystu, þurrkuðu eða
niðursoðnu grænmeti og fá sér
öðru hverju áleggspylsusneiðar og
niðursoðna síld, en þessu skola
þeir síðan niður með sterku jurta-
tei, sem þeir þamba í tíma og
ótíma. Lech Walesa hefur lýst al-
mennum ugg með því að vara við
því að reiði út í biðraðirnar geti
leitt til óeirða. Þær geti síðan leitt
til öngþveitis og kúgunar, sem að
lokum muni ríða baráttu Sam-
stöðu að fullu og binda enda á
hana.
Skömmtunarseðla reynist ekki
alltaf hægt að nota, því að vörur
eru ekki alltaf til vegna lélegs
dreifingarkerfis. Skipulagið er
sérstaklega slæmt í Varsjá. í
Poznan hefur hins vegar verið tek-
ið upp haldbetra skipulag. Þar er
borgarbúum sagt fyrirfram í
hvaða verzlunum birgðir verði fá-
anlegar og yfirleitt má treysta
skömmtunarkerfinu í Poznan.
Mestur skortur er á kjöti, mjólk,
fituefni, matarolíu, sykri og sæl-
gæti. Brauð er yfirleitt fáanlegt og
framboð hefur aukizt nokkuð á
vörum eins og hveiti og kæfu.
ERLEND AÐSTOÐ
Astandið væri vissulega verra
án þeirrar aðstoðar, sem Pólverj-
um berst erlendis frá. Rússar hafa
útvegað 30.000 lestir aukabirgða
af kjöti, þótt þeir búi við matvæla-
skort sjálfir, og Kínverjar hafa
lagt til 50.000 lestir. Þar við bæt-
ast birgðir frá Efnahagsbanda-
lagslöndunum og Bandaríkjunum.
Kaþólska kirkjan fær helztu neyð-
arbirgðirnar erlendis frá og dreif-
ir þeim á þá staði þar sem þeirra
er mest þörf. Matvælabögglar ber-
ast í flestum tilfellum á ákvörðun-
arstað, en miklar tafir eiga sér
stað, því að háir staflar hlaðast
upp í pósthúsum og starfslið
þeirra er fámennt. Þar bíða böggl-
arnir tollskoðunar (þetta kerfi
hefur nú verið einfaldað) og mikið
er um þjófnaði.
Vegna þessa ástands eru Pól-
verjar farnir að grípa til sinna
ráða, venjulega ólöglegra. Eins og
Hundruð hungraðra Pólverja í
einni stærstu matvöruverzlun-
inni í Varsjá, „Sezam“, þar sem
kjötbirgðir eru á þrotum.
á dögum hernámsstjórnar nazista
komast íbúar fjölbýlishúsa að
samkomulagi við ættingja, sem
eiga litlar jarðir. Margar verk-
smiðjur og jafnvel kolanámur
leggja til hliðar nokkurn hluta
framleiðslunnar til að skipta á
henni og kartöflum eða jafnvel
súkkulaði og sætindum. Þetta er
sambland af vöruskiptaverzlun og
svartamarkaðsviðskiptum og það
er þetta sambland fremur en er-
lend aðstoð sem heldur Póllandi
einhvern veginn á floti — því að
Pólland er auðugt landbúnaðar-
land og þar ætti að vera nóg til af
eru notaðir sem ólöglegur auka-
gjaldmiðiil.
Borgarbúi, sem kemur í pólskt
þorp með vasann fullan af dollur-
um, fær auðvitað eins mikið af
kjöti, pylsum, skinku og kannski
heimabrugguðu vodka og hann
kærir sig um. Á svörtum markaði
er gengið á dollaranum 13 sinnum
hærra en hið opinbera gengi. Smá-
bóndi nokkur kemst þannig að
orði: „Ég framleiði aðeins það sem
fjölskyldu mína vantar í vetur.
Það er ekkert hægt að fá fyrir
peninga nú orðið, ekki einu sinni
skó. Ríkisstjórnin vissi að kreppu-
ástand væri framundan og samt
prentaði hún fleiri verðlausa
seðla."
BIRGÐASKORTUR
Annar helzti vandinn er sá að
Lech Walesa.
matvælum ef allt væri með felldu.
Pólverjar geta brauðfætt sig
undir venjulegum kringumstæð-
um, en vandinn felst í því að fá
matvælin frá sjálfseignarbændum
og bændurnir eru í uppreisnarhug.
Rúmlega þrír fjórðu landbúnaðar
Póllands eru í höndum sjálfseign-
arbænda, sem oft eiga um fimm
hektara lands. En þessum smá-
bændum finnst þeir ekki fá nógu
mikla hvatningu, eða hafa nógu
ríka ástæðu, til að framleiða og
selja það kjöt, korn og grænmeti,'
sem borgarbúar þarfnast svo til-
finnanlega.
Ástæðan er í fyrsta lagi bágbor-
in staða gjaldmiðilsins, zloty, sem
væri sennilega hruninn ef ekki
væru stunduð svartamarkaðs-
viðskipti. Þessi viðskipti hafa
tryggt að zlotyinn er ennþá í um-
ferð, ekki sízt vegna ólöglegrar
kornspákaupmennsku, þótt verð-
gildi pólska gjaldmiðilsins hafi
rýrnað stöðugt. Ríkið kaupir af-
urðir bænda og selur þær á niður-
greiddu verði í verzlunum, þrátt
fyrir miklar verðhækkanir sem
hafa orðið. En ríkið getur ekki
keppt við miklu hærra verð, sem
stendur til boða á „frjálsum mark-
aði“ — kornverðið er t. d. þrisvar
sinnum hærra en það verð sem
ríkið býður — eða við sífellt meira
magn dollara, sem eru í umferð og
bændur geta ekki keypt það sem
þá vanhagar um fyrir peninga.
Vegna samdráttar í iðnaðarfram-
leiðslu eru birgðir af kolum og
áburði á þrotum. Sömu sögu er að
segja um birgðir af varahlutum í
landbúnaðarvélar. Meginkrafan á
bak við þá ólgu, sem hefur breiðzt
út meðal bænda í Póllandi og hef-
ur leitt til töku opinberra bygg-
inga í nokkrum bæjum, er sú að
tryggt verði að til séu nægar
birgðir til þess að það borgi sig
fyrir bændur að framleiða afurðir
umfram það sem þeir þurfa handa
fjölskyldum sínum og selja afurðir
til borga. Ríkisstjórninni hefur
ekki tekizt að leysa vandann og
bændur gera sér grein fyrir vax-
andi gremju borgarbúa í þeirra
garð.
Olgan í Póllandi er svo djúpstæð
að hún getur að lokum leitt til nýs
uppgjörs og styrkleikaprófs eins
og í Gdansk á sínum tíma, þegar
Samstaða fæddist. Sú barátta
mun annað hvort tortíma Póllandi
eða leiða til þess að Samstaða,
kommúnistastjórnin og önnur
þjóðfélagsöfl skipta með sér völd-
unum.
Bilið milli deiluaðila hefur ekki
minnkað. Flokkurinn er enn ai-
gerlega mótfallinn því að völdun-
um verði skipt og vill að aðeins
verði gert samkomulag um að
Sýnum í dag, sunnudag frá 10-17 I
1982 árg. Opel Kadett og Rekord I