Morgunblaðið - 12.01.1982, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 12. JANUAR 1982
17
Fiskveiðimál
- fyrri hluti
Eftir Helga Kríst-
jánsson viðskipta-
frœðing og fisktækni
Efnahagsstarfsemi íslendinga
byggist að meginhluta á fiskveið-
um og fiskframleiðslu. Þetta er
staðreynd sem menn verða að
hafa í huga og ekki er hægt að
loka augunum fyrir. Samdráttur í
þessari atvinnugrein, hvort sem
hann stafar af aflabresti eða
lækkun á útflutningsafurðum,
teygir klær sínar í allar aðrar
atvinnugreinar, hvort sem hún
heitir þjónusta, verslun eða
eitthvað annað. Öll efnhagsstarf-
semi dregst saman, kaupgeta fóiks
minnkar, og stöðnunar gætir
hvarvetna.
Eftir útfærslu landhelginnar í
byrjun liðins áratugar blasti hér
við björt framtíð. íslendingar
urðu einráðir yfir fiskauðlindinni
og gátu með skynsamlegri nýtingu
hennar skapað almenna og örugga
velferð allra þegna þjóðarinnar.
Sem dæmi um hina miklu afla-
aukningu á síðasta áratug má
nefna að árið 1972 var þorskafli
íslendinga 228.591 tonn en árið
1980 var þorskaflinn orðinn
428.287 tonn eða um 200 þús. tonn-
um meiri en í upphafi áratugarins.
Efnahagsleg velferð þegnanna
hefur ekki aukist eins og skyldi, sé
þessi mikla aflaaukning höfð í
huga. Hvað hefur orðið af öllu því
fé sem hin mikla aukning fiskafla
átti að færa okkur?
Strax eftir útfærslu landhelg-
innar var hafist handa um upp-
byggingu sjávarútvegsins. Ný
fiskiskip voru smíðuð og fisk-
vinnslufyrirtæki bætt og endur-
nýjuð. Fiskvinnslan varð þó að
sumu leyti undir í kapphlaupinu
um lánsfé til þessarar uppbygg-
ingar sjávarútvegsins. Þetta stökk
í uppbyggingu togaraflotans í
byrjun áratugarins var nauðsyn-
leg til að tryggja skynsamlega
nýtingu fiskauðlindarinnar innan
lögsögu íslands. Aðrar þjóðir gátu
því ekki gert kröfu um aðgang að
miðunum því fiskauðlindin var að
fullu nýtt af Islendingum sjálfum.
Engin samkeppni var því um veið-
arnar við aðrar þjóðir, Islendingar
einir áttu þessa auðlind fyrir
sjálfa sig.
Um miðjan áratuginn 1970—
1980, eða í árslok 1974 áttu íslend-
ingar 53 skuttogveiðiskip og hefði
þá mátt að ósekju halda í taumana
á aukningu flotans. En sökum
vanmáttugrar stjórnar á þessum
atvinnuvegi var taumhaldið slakt,
svo tilburðir í þá átt að draga úr
fjölgun skipa báru ekki árangur
og bera lítinn sem engan árangur
enn þann dag í dag.
fjöldi
ár skuttogara
1975 58
1976 61
1977 76
1978 79
1979 82
1980 86
Miðað við 15. des. ár hvert.
Enn er verið að kaupa ný skip
til landsins til að nýta fiskauð-
lindina sem þegar er fullnýtt og
sumar fisktegundir ofnýttar. All-
ar tilraunir í þá átt að draga úr
þessari þróun hafa engan árangur
borið ennþá. Hver er sú orsök sem
liggur að baki? Er það hræðsla
stjórnvalda við að takast á við
þetta vandamál, eða er þeim ekki
ljóst hvert stefnir? Sjá menn ekki
að aukning flota leiðir til minni
afla á hvert skip, eykur tilkostnað
við að ná sama aflamagni, veldur
lakari afkomu sjómanna og út-
gerðar?
Sú skýring, sem tiltækust er á
þessari þróun, er samkeppnin sem
Islendingar eiga nú í við sjálfa sig.
Áður en farið er út í að lýsa þess-
ari samkeppni er vert að hafa í
huga að hún er með öllu óþörf,
leiðir til óþarfa kostnaðarauka,
leiðir til offjárfestingar í veiði-
flota og rányrkju.
burdar magn
Burðarmagn sklpa sem stunduðu
loónuveióar árln 1970 — 1979.
áföngum, tveimur til þremur, eða
jafnvel fleiri. Þannig er í sumum
tilvikum lítið eftir af uppruna-
legum tækjabúnaði og sum skipin
hafa gjörbreytt um útlit.
Jafnframt kemur fram í þessari
grein að heildarburðargeta loðnu-
flotans hefur vaxið verulega á um-
ræddu tímabili. Eftirfarandi línu-
rit sýnir heildarburðarmagn og
fjölda skipa, sem stunduðu loðnu-
veiðar árin 1971—1979. Rétt er að
taka fram að burðarmagn ein-
stakra skipa er byggt á meðaltali
nokkurra stærstu landana þeirra.
Allar þessar breytingar á loðnu-
flotanum gáfu tilefni til meiri
veiða, enda fór veiði vaxandi ár
frá ári. Lengra var sótt eftir því
sem skipin stækkuðu. Þegar ljóst
varð að óheftar veiðar loðnuflot-
ans stofnuðu loðnustofninum í
hættu, kom til veiðitakmarkana,
til að halda aftur af loðnuflotan-
um. Vert er að líta á loðnuafla
íslendinga 1977—1979, þ.e. síðustu
þrjú árin sem samkeppni var
óheft.
Loðnuveiðar íslendinga 1971 —1979 (tonn)
Mán. 1977 1978 1979
Januar 114.041 65.595 109.773
Febrúar 256.899 195.559 236.707
Mars 176.922 206.279 175.265
April 18.060 38 0
Maí 0 0 0
Júni *3.394 •360 0
Júlí 10.959 28.448 0
Ágúst 74.371 98.636 34.513
September 57.520 90.878 134.924
Október 68.645 164.410 227.185
Nóvember 6.241 69.751 45.229
Desember 41.868 44.756 0
812.667 966.079 963.557
‘ Veiðar viö Nýfundnaland
Fjárfesting í nýrri veiðitækni
eða nýju skipi og harðari sókn get-
ur aukið aflamagn um stundar-
sakir hjá þeim aðilum sem fyrstir
eru til að fjárfesta, en aðrir koma
á eftir með sömu tækni svo niður-
staðan verður sú að flestir sitja
uppi með sama aflamagn eftir sem
áður. Þeir fá áfram þann hluta
heildarafla, sem ráðlegt er að
veiða hverju sinni. Þeir eru fljót-
ari að ná aflanum, en til að koma í
veg fyrir ofveiði koma strangari
veiðitakmarkanir, fleiri banndag-
ar.
Samkeppni í loðnuveidum
Gott dæmi um samkeppni af
þessu tagi og afleiðingar hennar
eru loðnuveiðar Islendinga á liðn-
um áratug. Samkeppni í veiðunum
leiddi til mikilla breytinga á skip-
um og upptöku nýs tæknibúnaðar
til að gera skipin hæfari til veiða,
auka burðargetu þeirra og sigling-
arhraða. Sóknargeta loðnuflotans
óx því verulega þó í raun hafi
Samkcppni í fiskveiðum
Sóknartakmarkanir hafa sífellt
orðið umfangsmeiri og náð til
fleiri og fleiri fiskstofna. Margs-
konar leiðir hafa verið reyndar til
að stýra sókn í einstaka fisk-
stofna, bæði með beinni og óbeinni
stjórnun. Sem dæmi um óbeina
stjórnun má nefna verðbætur á
vannýttar fisktegundir, svo sem
ufsa og karfa. Bein stjórnun hefur
tekið á sig nokkuð nýja mynd hin
síðari ár. Til viðbótar þeim að-
gerðum að banna viss veiðarfæri,
lokunum ákveðinna svæða og regl-
um um möskvastærð, svo nokkuð
sé nefnt, koma nú til sóknartak-
markanir í formi tímabundinna
veiðibanna. Einhvern tíma ársins
er bannað að veiða vissar fiskteg-
undir með tilgreindum veiðarfær-
um, eða ákveðnum skipaflota gert
að láta af veiðum ákveðna daga
ársins. Sem dæmi um þetta má
nefna 150 daga þorskveiðibann
togara, bann við netaveiðum eftir
vertíðarlok o.fl. Tímabundin veiði-
bönn geta leitt til óeðlilegrar sam-
keppni og skapað tilhneigingu til
enn frekari fjárfestinga, ekki að-
eins með fjölgun skipa, heldur
einnig endurnýjun tæknibúnaðar,
aukningu vélarafls, skiptum á
gömlum skipum fyrir ný. Fjárfest-
ing, sem gefur von um aukinn afla
til einstakra skipa á þeim tímum
sem veiðar eru óheftar, er nauð-
synleg til að halda velli í grein-
inni, því nú þarf að ná aflanum á
„Hver útgerðarstaður
fyrir sig vill tryggja sér
hráefni úr sjónum til að
halda uppi stöðugri at-
vinnu í bæjar- eða sveit-
arfélaginu. Til að halda
hlutdeild sinni í fiskauð-
lindinni eru þeir til-
neyddir til að fjárfesta í
nýjum fiskiskipum.
skemmri tíma en áður. Útgerð-
armenn undirbúa því skip sín vel
til að tryggja að þau nái sem
mestum afla áður en kemur til
takmarkana eða stöðvunar veiða.
Fjárfesting, sem leiðir til minni
kostnaðar við að ná sama afla-
magni, er eftirsóknarverð. Fjár-
festing til að auka aflamagn á skip
leiðir ekki til aukins afla til þjóð-
arbúsins, heldur eykur afla til
þess, er fjárfestir, til skamms
tíma.
Einnig getur slík samkeppni
stuðlað að mjög óhagkvæmu sókn-
armunstri, sem felst í því að sókn
verður harðari þegar veiðar eru
leyfðar en dettur niður á tímum
veiðibanna, þ.e. að sótt er stíft í
öllum veðrum þegar náttúrulegar
aðstæður eru kannski slæmar en
verkefnaskorts gætir þegar aðj
stæður til sjósóknar eru góðar.
skipum ekki fjölgað, heldur fækk-
að (sbr. mynd 1).
í tímariti Verkfræðingafélags
íslands, tbl. 2—6 1979; 64. árg.
hirtist grein um gerð og búnað
fiskiskipa. Þar er yfirlit um breyt-
ingar á nótaveiðiskipum frá árinu
1971—1979. Eftirfarandi yfirlit er
tekið þaðan og sýnir nokkrar
helstu breytingar nótaveiðiflot-
ans: >kip
Lenging 35
Yfirbygging 43
Vélaskipti 18
Hlióarskrúfur 29
Þar segir ennfremur: Þess má
geta að fimm skipanna höfðu áður
verið lengd. í hliðarskrúfubreyt-
ingum er í nokkrum tilvikum um
að ræða skipti á hliðarskrúfum og
settar stærri. Ef tekin eru þau
skip sem bæði hafa verið lengd og
yfirbyggð á umræddu tímabili,
samtals 29 skip, kemur í ljós að
meðalfarmaukning er um 85%. í
þeim tilvikum, þar sem skipt hef-
ur verið um aðalvél, hefur að með-
altali verið skipt í 65—70% afl-
meiri vél, og þar sem skipt hefur
verið um hliðarskrúfur, hafa verið
settar um þrefalt aflmeiri skrúfur
í skipin. Af öðrum breytingum má
nefna, að stýrishúsi hefur verið
lyft eða byggt nýtt, breytingar
gerðar á hvalbak og lestarrúms-
fyrirkomulagi (sett m.a. stálþil),
skipt um vindur og kraftblakkir,
hjálparvélasamstæður, stýrisvélar
o.fl. í mörgum tilvikum hafa
breytingar þessar verið gerðar í
Aflatakmarkanir á loðnuveiðum
voru meiri 1979 en nokkru sinni
áður vegna lélegrar viðkomu
stofnsins. Veiðar á vetrarvertíð
hófust í janúar, en voru stöðvaðar
í mars. Skipunum var aftur hleypt
af stað í ágúst en síðan stöðvuð í
nóvember. Árið 1980 var ljóst að
veiðiþol loðnustofnsins var mun
minna en áætlanir fyrri ára bentu
til. Þá var horfið frá þeirri stefnu
við stjórnun loðnuveiða sem ríkt
hafði og tekin upp sú aðferð að
setja kvóta á hvert skip. í upphafi
árs var ljóst hver hlutur hvers
skips yrði og var því hægt að haga
seglum eftir vindi við veiðar þess
afla. Þessi aðferð, „kvóti á skip“,
hefur tvímælalaust dregið úr sam-
keppni, svo kapphlaup milli loðnu-
veiðiskipa um að ná sem mestu í
sinn hlut áður en kæmi til stöðv-
unar veiða varð minni.
Samkeppni í þorskveiðum
Samkeppni í þorskveiðum er að
sumu leyti nokkuð svipuð og hún
var í loðnuveiðunum, en að nokkru
leyti frábrugðin. Þar eiga ekki að-
eins einstök skip í samkeppni
heldur keppast útgerðarstaðir og
landshlutar um að ná til sín „lifi-
brauði“ úr sameiginlegri fiskauð-
lind. Hver útgerðarstaður fyrir sig
vill tryggja sér hráefni úr sjónum
til að halda uppi stöðugri atvinnu
í bæjar- eða sveitarfélaginu. Til að
halda hlutdeild sinni í fiskauð-
lindinni eru þeir tilneyddir til að
fjárfesta í nýjum fiskiskipum.
Lánafyrirgreiðsla og fyrir-
greiðslupólitík til þeirra staða sem
þykja hafa orðið undir í sam-
keppninni er í algleymingi. Þetta á
sér stað þrátt fyrir að vitað sé að
heildarafli Islendinga kemur ekki
til með að aukast með stækkun
flota.
Með því að stuðla að skipakaup-
um fyrir einstaka útgerðarstaði,
er verið að jafna afla og atvinnu
milli byggðarlaga og landssvæða
með þeirri dýrustu aðferð sem
finnanleg er. Með því að auka af-
kastagetu fiskveiðiflotans gerist
það að afli á hvert skip minnkar,
hættara er við rányrkju og lífs-
kjör landans versna. Þann óhæfu-
veg, sem stefnu- og aðhaldslaus
sjávarútvegur hefur gengið hin
síðari ár, má ekki ganga á enda.