Morgunblaðið - 08.08.1982, Qupperneq 19

18
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. ÁGÚST 1982
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. ÁGÚST 1982
19
fKm0tu Útgefandi ixliXntii^ hf. Árvakur, Reykjavik.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aóalstræti 6, simi 10100. Auglýsingar: Að-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 120 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 8 kr. eintakiö.
staðalíbúðar lánað úr hinu
almenna húsnæðiskerfi, en
út á íbúðarhúsnæði, sem
fellur undir „verkamanna-
bústaði" fæst 90% lánsfé.
Þessi mismunun er stjórn-
valdsstýring til breytingar
á eignarformi íbúðarhús-
næðis. Ekkert er sjálfsagð-
ara en að byggja sölu- og
leiguhúsnæði, með rými-
legum lánakjörum, innan
ramma verkamannabú-
staða, en hitt er bæði rangt
og hættulegt, að færa í
fjötra lánsfjárskorts það
framtak fólksins sjálfs,
Húsnæðisvandinn á
höfuðborgarsvæðinu
Gífurlegur samdráttur
hefur orðið í byggingu
íbúðarhúsnæðis. Á árinu
1978 voru veitt 1.883 frum-
lán til einstaklinga, sem
stóðu í íbúðabyggingum, en
samsvarandi lánaáætlun
iíðandi árs spannar 1.100
íbúðir. Árið 1979 varð 5%
magnsamdráttur í íbúðar-
byggingum, 1980 3% til við-
bótar en hvorki meira né
minna en 19% á sl. ári.
Almenna húsnæðislána-
kerfið (Byggingarsjóður
ríkisins) hefur verið svipt
öllum tekjustofnum, bygg-
ingarsjóðsgjaldi og launa-
skatti, en að óbreyttu hefðu
þessir tekjupóstar, sem nú
renna beint í ríkissjóð, gef-
ið 250 m.kr. 1982. í ljósi
þessa tekjumissis verður
fækkun frumlána, sem
nemur 800 íbúðum frá 1978,
skiljanlegri.
Þrátt fyrir þessa fækkun
frumlána niður í 1.100 í ár
er fyrirsjáanleg fjárvöntun
hjá húsnæðislánakerfinu,
nema til komi umtalsverð
lánsfjárútvegun, en Hús-
næðismálastjórn þurfti að
taka bráðabirgðalán í
Seðlabanka 1981, til að
standa við lánsloforð sín, í
fyrsta sinni á starfsferlin-
um.
Einstaklingar fá nú að-
eins 17,4% af kostnaði
sem undir merkjum sjálfs-
eignarstefnu hefur reist
um 90% af íbúðarhúsnæði
landsins. Afleiðingin er
þegar komin fram í miklum
samdrætti byggingar-
framkvæmda, slæmum at-
vinnuhorfum bygginga-
manna, t.d. á Akureyri, en
fyrst og fremst í verulega
minna húsnæðisframboði
en eftirspurn. Þetta er
meginorsök þess að hús-
næðisverð og húsaleiga
hefur hækkað verulega á
höfuðborgarsvæðinu — og
bitnar verst á þeim er sízt
skyldi.
Svavar Gestsson, for-
maður Alþýðubandalags-
ins, er húsnæðismálaráð-
herra. Sú kúvending í hús-
næðisstefnu, sem orðið hef-
ur í ráðherratíð hans, og
leitt hefur til þeirra erfið-
leika á húsnæðismarkaði,
sem íbúar höfuðborgar-
svæðisins þekkja gerst, er
einn alvarlegasti afleikur
stjórnvalda á síðari árum. í
stað þess að styðja ungt og
duglegt fólk til þess að
koma sjálft yfir sig eigin
húsnæði, eru steinar lagðir
í götu þess. Það fjármagn,
sem styðja átti þetta fólk,
rennur nú fram hjá hús-
næðiskerfinu í ríkishítina.
Þetta er hættuleg tilraun
til að kæfa þann hvata, sem
svo miklum árangri og
verðmætum hefur skilað í
íslenzka þjóðarbúið á liðn-
um áratugum — í formi
íbúðarhúsnæðis.
Að vera eða vera ekki, það er
spurning Alþýðubandalagsins!
ramsóknarráðherrar
hafa, að eigin sögn, lagt
fram formlegar tillögur í
ríkisstjórn, hvern veg við
skuli brugðizt aðsteðjandi
vanda í atvinnu- og efna-
hagslífi. Sérfræðinganefnd,
er starfað hefur á vegum
ríkisstjórnarinnar, hafði
áður eða samhliða lagt
fram umsagnir og ábend-
ingar, sem líkur benda til
að bæði dómsmálaráðherra
og landbúnaðarráðherra
aðhyllist.
Hinsvegar fara ekki sög-
ur af tillögum Alþýðu-
bandalagsins, ef nokkrar
eru, — og forsætisráðherra
sýnist hafa meiri áhuga á
því að tjasla stjórnarliðinu
saman en hinu, hvað það
sameinast um.
Hér skulu ekki leiddar
líkur að því, hvort stjórn-
arliðið nær saman um ein-
hvers konar útþynnta
málamiðlun eða steytir á
skeri óeiningar. En það er
ekki seinna vænna fyrir
ráðherrana að hrökkva eða
stökkva. Og Fréttabréf
framkvæmdanefndar Al-
þýðubandalagsins til trún-
aðaraðila í flokksapparat-
inu bendir til þess, að þar á
bæ sé — a.m.k. samhliða
öðrum leiðum — skoðaður
möguleikinn á að bjargast
á flótta frá vandanum og
samstarfsaðilunum.
Margt bendir til þess að
nú sé vík á milli vina á
stjórnarheimilinu. Fylgið
fjarar undan ríkisstjórn-
inni, bæði á Alþingi og út í
þjóðfélaginu. Og Alþýðu-
bandalagið, sem gekk til
þessa stjórnarsamstarfs til
að kljúfa höfuðandstæðing
sinn, Sjálfstæðisflokkinn,
sýnist sjálft vera að skipt-
ast upp í tvær andstæðar
fylkingar til spurningar-
innar: að vera eða vera
ekki!
Fatlaðir eru alltaf að berjast
gegn því að vera settir í eitthvert
hólf í lífinu. Við viljum fá okkar
rúm í tilverunni með öðrum og
aðstæður til þess. Eitthvað á
þessa leið voru efnislega orð
unga lamaða mannsins Hafþórs
L. Jónssonar, sem bárust úr bíl-
útvarpinu mínu á laugardegi.
Þetta viðhorf virðist æ oftar
heyrast, er líða tekur á átakaár
svokallaðra sérhópa, fatlaðra og
aldraðra. Margt þessa fólks
kann ekki frekar en við hin við
sig í litlum afmörkuðum kössum
nog allir eins“, en hafa illa kjark
til að streitast á móti allri þess-
ari góðvild að koma þeim þangað
í skjólið. Raunar ekki að furða,
því eins og Sigfús þjóðsagnarit-
ari Sigfússon sagði um nútíma-
menninguna, er honum fannst of
mikið gert af því að afmá sér-
einkenni einstaklingsins:
llún vill gera alla eins að öllu leyti.
Sérkenni þótt síðla þrjóti
sinn með hverju reynist móti.
Náttúran rímar nú einu sinni
ekki saman börnin sín eða skap-
ar þau öll eins. En það er vel
þekkt, að þegar fyrirfinnst ein-
hver minnihlutahópur í samfé-
laginu, sem á einhvern hátt má
greina frá, þá koma fljótt fram
nokkrar afgerandi fullyrðingar
um þá sem honum tilheyra. Eru
Gyðingarnir á nasistatímanum
hörmulegasta dæmið um slíkt.
En ekki þarf langt að leita í
okkar samfélagi eftir þess hátt-
ar dæmum. Þá bita menn sig í
einhverja sterkt dregna drætti,
sem eiga að vera einkennandi
fyrir þennan hóp. Og setja þá
eins og límmiða á alla einstakl-
inga í hópnum. Fyrir hvern ein-
stakling táknar það, að þess er
vænst að hann og hans lífsmáti
sé túlkaður út frá því sem hann
á að vera í samræmi við hópinn.
Verður oft æði ósanngjarnt í
hans garð. Út af fyrir sig getur
einstaklingur haft af því hag, ef
„hópurinn hans“ er sterkur og
vel metinn í samfélaginu, en
oftar er það öfugt.
Þetta kemur m.a. fram í
danskri bók um „Aldringens
Psykologi" eftir Jörgen Bruun
Petersen. En þar er farið ofan í
slíka límmiða, sem skellt er á
aldraða og við þekkjum vel. Að
þeir séu tortryggnir og þverir, að
þeir vilji bara lifa kyrrlátu og
hlutlausu lífi, hvíla sig og horfa
á sjónvarp, hætta að vinna og
losna við allt félagslíf o.s.frv.
Segir Petersen frá könnunum á
viðhorfum fólks á ýmsum aldri
til slíks. Þá kemur fram, að aldr-
aðir sjá getu sína og langanir
yfirleitt í allt öðru ljósi sjálfir.
Því eldri sem börnin verða, því
meira fjarlægjast þau þessa
sjálfsmynd af öldruðum. Þeir
yngstu líta til dæmis mjög líkt á
mikilvægi sjálfsákvörðunarrétt-
ar og sjálfstæðiskenndar og
gamla fólkið sjálft. Aldrað fólk
virðist hafa nokkuð samhljóða
sjálfsmynd, sem svo er frábrugð-
in mynd annarra aldurshópa af
því. Og það er fólkið á bilinu
34ra ára og fram yfir fertugt,
sem reynist hafa rangastar
skoðanir eða mest frávíkjandi
frá viðhorfi og lífssýn gamla
fólksins um sjálft sig. Verst er
svo, að þetta er einmitt fólkið
sem situr við stjórnvölinn víðast
í samfélaginu og sjónarmið þess
ræður mestu um allar pólitískar
ákvarðanir varðandi aðstöðu
aldraðra í lífinu og þar með
lífsstíl þess. í bókinni er gerð
grein fyrir könnunum á því
hvernig áhrif svona föst skoðun
á einhverjum þáttum hefur á
einstaklingana í viðkomandi
hópum. Var það m.a. gert með
því aö veita kennurum ákveðnar
skoðanamyndandi upplýsingar
um ákveðna nemendur. Kom þá
glöggt í ljós að það hafði ákaf-
lega mismunandi örvandi áhrif á
nemendur og árangur þeirra
hvers kennarinn vænti af þeim.
Sjálfsagt gildir það sama um
alla hópa, sem finna sig skv. al-
mennri skoðun veikari eða minni
máttar. Hópur aldraðra er eins
og aðrir minnihlutahópar í sam-
félaginu orðinn umluktur ein-
hliða væntingum og áliti. Ald-
ursmyndin, sem unga og mið-
aldra fólkið hefur gert sér af
þeim, er yfirleitt dregin heldur
neikvæðum þáttum — þótt í
góðu sé. Væntingarnar reynast í
mörgum tilfellum í engu sam-
ræmi við það hvernig aldraðir
sjá sig sjálfir, getu sína og óskir.
Spegla a.m.k. ekki þá miklu fjöl-
breytni á manneskjum, sem þar
er að finna. Þar sem aldraðir eru
í nútímaþjóðfélagi bæði efnalega
og pólitískt ekki sterkur hópur,
þá eru það þeir yngri sem
ákvarða lífsmöguleika þeirra og
lífsstíl. Og öldruðum hefur verið
ýtt út af stöðunum, þar sem
ákvarðanir eru teknar. Mannlíf-
ið er nefnilega býsna margbrot-
ið, eins og Karl Kristjánsson sá,
þegar hann leit yfir hópinn í
langferðabílnum:
AuÁlegAin er ekki smá
og ekki er smidurinn gleyminn
að láU sérsUkt andlit á
alla sem koma í heiminn.
Einn þessara dásamlegu fjöl-
breytilegu hópa eru einmitt fatl-
aðir. Við höfum öll einhverjar
þarfir og margir mismunandi
sérþarfir, til að geta „fúngerað" í
samfélaginu í heild, en ekki í út-
skoti. Sem betur fer er að koma
yfir okkur tölvutækni, sem getur
leyst býsna margt á einstakl-
ingsgrundvelli og gerbreytir öll-
um hjálpartækjum til að létta
lífsbaráttuna, auk þess sem verð
á öllum slíkum tækjum fer hrað-
lækkandi. Ég hefi þá trú að ör-
tölvubyltingin eigi eftir að koma
þeim mest til góða, sem vanhag-
ar um eitthvað sem flestir hafa,
til að geta verið jafngildir til
vinnu og náms. Með tölvum er
hægt að stilla svo margt eftir
aðstæðum.
Til dæmis sá ég í vor í Þýzka-
landi tæki við síma í listaverk-
stæði Oidtmans-bræðra í Linn-
ich, sniðið fyrir einn starfs-
manninn, heyrnarlausan teikn-
ara, sem eins og aðrir listamenn
vinnur mest heima hjá sér. Sím-
inn sá er útbúinn ljósakerfi jafn-
framt hringingunni. Þegar
teiknarinn svarar svo sjálfur
rauða ljósinu, þá getur samtalið
við vinnustaðinn hans farið
fram á tölvu, þannig að það sem
sagt er í verkstæðinu er skrifað
út með letri hjá honum. Þetta
tæki setja stjórnvöld upp ókeyp-
is á heimili hans og vinnustað,
að því tilskildu að þetta vinnu-
framlag hans skipti máli. Það er
ekki hugsað sem tæki handa
„aumingja fatlaða manninum",
heldur hjálpartæki til að gera
honum fært að vera veitandi til
samfélagsins. Norðurlönd munu
vera farin að koma upp slíkum
tækjum, og Félag heyrnarlausra
hér er að prófa eitt slíkt milli
herbergja í skrifstofum sínum.
Vonandi dettur nú engum í hug
að fara að skattleggja það til
ríkiskassans, ef það reynist vel. I
fyrra voru loks samþykkt á Al-
þingi lög um að fella tolla niður
af hjálpartækjum fyrir heyrn-
arlausa — en er víst varla komið
í gagnið sakir reglugerðarleysis.
Slíkan vanda einstaklings til að
gera honum fært að stunda
vinnu sína, ætti að sjálfsögðu að
vera hægt að leysa án þess að
honum sé þrengt í hólf. Ætti að
vera til þess svigrúm í almennri
heilbrigðislöggjöf, fræðslulög-
gjöf, vinnumálalöggjöf o.s.frv.
Alveg á sama hátt og nú hefur
það verið einfaldlega og hávaða-
laust leyst í borgarstjórn
Reykjavíkur að veita Vilhjálmi
G. Vilhjálmssyni, varaborgar-
fulltrúa Sjálfstæðismanna
starfsmöguleika í nefndum með
því að greiða aðstoðarmanni
fyrir að túlka fyrir hann jafnóð-
um á táknmál, þegar hann situr
í umhverfismálaráði og kemur
sem varamaður inn í félags-
málaráð og umferðarráð. Bygg-
ist þetta á því að fengur er að
hafa við afgreiðslu í þessum
málaflokkum mann með eigin
reynslu og þekkingu á þörfum
heyrnarlausra og fatlaðra yfir-
leitt. En það var einmitt þess-
vegna sem sóst var eftir honum
á framboðslistann. Sýnist mér
þetta marka á sinn látlausa hátt
tímamót, sem vonandi draga
dilk á eftir sér víðar.
Við, sem ekki vanhagar um
neitt, gerum okkur nefnilega
ekki alltaf grein fyrir áhrifum
slíks. Þegar við vorum t.d. að
undirbúa stefnuskrá fyrir borg-
arstjórnarkosningarnar í vor,
gerðum við sem áður höfðum
verið í forsvari fyrir málaflokka
á laugardagsfundi grein fyrir
stöðu hvers máls og þeir nýju á
listanum gátu svo spurt. Vildi
ekki betur til en svo að öryggi
fór í húsinu undir malanda und-
irritaðrar um umhverfismál.
Meðan úr var bætt, hélt ég
áfram með þeim orðum að ekki
þyrfti birtu til að tala. En þegar
ljós kviknuðu kom í ljós, að
Vilhjálmur hafði misst af allri
spekinni — sakir ljósleysis. Eða
eins og Bragi Ásgeirsson, list-
málari, orðaði það einhvern tíma
á námsárum sínum í Múnchen:
Kveikið þið ljósin, strákar. Ég
heyri ekki lengur hvað þið eruð
að segja!
!»♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦. Laugardagur 7. ágúst
Horfur í
Atlantshafs-
fiugi 1980
Á fyrstu sex mánuðum ársins
1980 var fjöldi viðkomufarþega á
Keflavíkurflugvelli tæplega
100.000 en hafði verið rúmlega
200.000 á sömu mánuðum 1979.
Þetta var talandi staðreynd um
það verkefna- og tekjuhrun, sem
Flugleiðir hf. máttu sæta í Atl-
antshafsfluginu, samhliða stór-
hækkun á eldsneytiskostnaði og
verðstríði á flugleiðum milli Evr-
ópu og Ameríku. Sigurður Helga-
son, forstjóri Flugleiða, líkti þessu
áfalli fyrir íslenzkt millilandaflug
við hrun Norðurlandssíldarinnar,
sem var ein meginauðlind þjóðar-
innar á fyrri helmingi þessarar
aldar.
Við þessar aðstæður þótti
stjórnendum fyrirtækisins
óhjákvæmilegt að stokka upp
rekstur þess og sníða honum stakk
í samræmi við markaðseftirspurn.
Enginn fjárhagslegur rekstrar-
grundvöllur sýndist lengur á
N-Atlantshafsleiðinni og stefndi
félagið að verulegum samdrætti
þar, sem óhjákvæmilega hlaut að
koma niður á starfsmannahaldi
þess.
Níunda september 1980 birtir
Mbl. frétt þess efnis, að tap Flug-
leiða fyrstu 6 mánuði ársins hafi
verið 5,5 milljarðar gkróna, að
stærstum hluta vegna Atlants-
hafsflugsins. Blaðið hefur eftir
forstjóra félagsins þennan dag:
„Reiknað er með tveimur ferðum á
viku í vetur milli íslands og New
York, en engu flugi til Luxemborg-
ar eftir 1. nóvember að öllu
óbreyttu...“
Steingrímur Hermannsson,
samgönguráðherra, sagði í sjón-
varpsþætti í byrjun september
1980 að Atlantshafsflugið væri
vonlaust. Engu að síður hefði rík-
isstjórnin óskað eftir viðræðum
við Luxemborgara sem þátt í því
að kanna möguleika á að halda
þessu flugi áfram. 10. september
segir ráðherrann í viðtali við Mbl.:
„Það er mín niðurstaða, að ríkið
eigi að gera töluvert til þess að
Atlantshafsfluginu megi halda
áfram ... Flugið er orðið svo stór
og margþætt atvinnugrein hjá
okkur, umfram það flug sem við
sjálfir nauðsynlega þurfum, að
það hefði vægast sagt mjög alvar-
legar afleiðingar á mörgum svið-
um, ef Atlantshafsflugið legðist
alveg niður."
Ríkisstjórnin
knýr á
Flugleiöir
Það er við þessar kringumstæð-
ur, er Flugleiðir hyggjast mæta
breyttum markaðshorfum með
samdrætti á N-Atlantshafsleið-
inni. Stjórnvöld knýja hinsvcgar á
um áframhald þess, vegna marg-
víslegrar þýðingar þess í þjóðar-
búskapnum. Steingrímur Her-
mannsson, samgönguráðherra,
segir í viðtali við Mbl. 16. sept-
ember 1980:
„Eftir þessar viðræður um helg-
ina við starfsmenn, stjórnarmenn
og stærstu hluthafa Flugleiða er
ég heldur fallinn frá þeirri hug-
mynd að stofnað verði sérstakt
flugfélag um Atlantshafsflugið, en
legg hinsvegar til að ríkið veiti
áframhaldandi Atlantshafsflugi
Flugleiða þriggja milljarða (gkr.)
baktryggingu á ári í þrjú ár. Þetta
er jafnvirði um eins og hálfs millj-
arðs (gkr.) á ári eða álíka og þær
beinu tekjur, sem ríkið myndi
missa, ef Atlantshafsflugið legðist
niður."
Þegar hlaupið er á fréttafrá-
sögnum af þessum atburðum 1980
er ljóst, að Flugleiðir hugðust
draga saman segl, til samræmis
við breyttar markaðsaðstæður.
Samgönguráðherra, f.h. ríkis-
stjórnar, knýr þá á um áframhald
Atlantshafsflugsins, og heitir
fjárstuðningi sem nemur „þeim
beinum tekjum, sem ríkið myndi
missa, ef Atlantshafsflugið legðist
niður".
í frétt í Mbl. 19. september kem-
ur og fram, að stjórnvöld í Lux-
emborg bjóða fram 90 m. franka
(3 m. dollara), sem komi m.a. fram
í niðurfellingu lendingargjalda og
tengdra gjalda, ef verða megi til
þess að þetta flug haldi áfram.
I Ijósi framangreinds verður sí-
bylja samgönguráðherra síðustu
vikur og mánuði, þess efnis, að
Flugleiðir séu styrkþegi, sem ekki
klæði að setja sig á háan hest
gagnvart ráðherravaldi og hátign-
arákvörðunum, heldur ósmekkleg
og lágreist.
Alþýdubanda-
lagið hefur
sig til flugs!
Það er við þessar aðstæður 1980,
sem Ólafur Ragnar Grímsson,
formaður þingflokks Alþýðu-
bandalagsins, hefur sig til flugs í
hinu háa Alþingi — í árásarræðu
á Flugleiðir hf., sem fræg varð að
endemum. Tilefnið var viðtal
Þjóðviljans við Baldur Óskarsson,
pólitískan mótleikara Ólafs Ragn-
ars allar götur frá framsóknarár-
um beggja, í Möðruvallahreyfingu,
Samtökum frjálslyndra og loks
Alþýðubandalagi. Um svipað leyti
berast fregnir af því að Arnmund-
ur Backmann, aðstoðarmaður fé-
lagsmálaráðherra, sem enginn
vissi til að fiugsamgöngur heyrðu
undir, stæði í viðræðum við ýmsa
aðila um „stofnun nýs flugfélags
og þá hugsanlega að ríki og sveit-
arfélög stæðu í forsvari fyrir".
Hér átti sýnilega að nýta lag, sem
utanaðkomandi aðstæður sköp-
uðu, fargjaldastríð og eldsneytis-
hækkun, til að ganga af íslenzku
einkaframtaki í flugrekstri dauðu
— og koma á sósíölsku rekstrar-
formi. Islenzka flugævintýrið, sem
dugnaður og áræði einstaklinga
gerði að veruleika, skyldi nú kistu-
lagt í opinberum rekstri.
Blöð og almenningur urðu
hvumsa við. Meira að segja mál-
gagn samgönguráðherra, Tíminn,
brást illa við þessu inngripi Al-
þýðubandalagsins í flugrekstr-
armál. í leiðara Tímans 12. sept-
ember 1980 segir orðrétt:
„Það er jafnan siður öngþveitis-
og niðurrifsafla að nýta sér alla
erfiðleika í atvinnulífinu til þess
að herða á áróðri sínum gegn und-
irstöðum lífskjara og velmegunar
í landinu ... Hann (áróðurinn)
snýst um það að auka á viðsjár í
þjóðfélaginu, ala á tortryggni og
úlfúð ... Aðförin að Flugleiðum og
forystumönnum þeirra um þessar
mundir er í raun og veru aðeins
Sigmund lýsir þróuninni í flugmálum landsmanna í september 1980.
liður í þessari langstæðu og
óhuggulegu áróðursherferð ...“
— Höfundur þessa leiðara var
Jón Sigurðsson, þáv. ritstjóri Tím-
ans, en ekki Þórarinn Þórarins-
son, sem raunar er óþarfi að taka
fram.
Þjóðnýtingarviðleitni Alþýðu-
bandalagsins rann út í sandinn, en
glöggt var það enn, hvað þeir vilja,
þrátt fyrir reynsluna af marxísku
hagkerfi í tugum þjóðríkja, sem
tekið hafa upp þjóðskipulag sósí-
alismans, og skila afgerandi minni
þjóðartekjum á einstakling en
samkeppnisþjóðfélög.
Samkeppni
og hagsmunir
neytenda
Morgunblaðið tók þá afstöðu
(sjá forystugrein 6. nóvember
1981), að skynsamlegt hafi verið
að „verða við beiðni Arnarflugs
um rétt til áætlunarflugs til út-
landa“. I þessari forystugrein var
það jafnframt áréttað, að upphaf
og saga íslenzka flugsins hafi ein-
kennzt af áræði og framtaki ein-
staklinga. Rök eru og leidd að því
að samkeppni Loftleiða og Flugfé-
lags íslands á sinni tíð hafi þjónað
hagsmunum almennings. Það hafi
hinsvegar verið ríkisvaldið (þ.á m.
samgönguráðherrarnir Hannibal
Valdimarsson og Halldór E. Sig-
urðsson) sem knúið hafi fram
sameiningu Loftleiða og Flugfé-
lags íslands í Flugleiðir, á þeim
forsendum, að hið sameinaða flug-
félag skyldi sitja að millilanda-
fluginu, sem að þeirra dómi var
ekki til skiptanna.
Morgunblaðið sagði í þessum
tilvitnaða leiðara að gera yrði
sömu kröfur til beggja flugfélag-
anna, Flugleiða og Arnarflugs,
sömu reglur að gilda um þau bæði,
og framvindan að ráðast af mati
viðskiptavina þeirra. í Reykjavík-
urbréfi 21. marz sl. er þessu sjón-
armiði enn fylgt fram. Þar segir
jafnframt:
„Það varpar líka skugga á þetta
fyrirhugaða áætlunarflug Arnar-
flugs, að Steingrímur Hermanns-
son hefur hvað eftir annað gefið í
skyn, að hann hyggist svipta
Flugleiðir flugleyfum á þeim
flugleiðum, sem Árnarflug hefur
nú fengið leyfi til að stunda áætl-
unarflug á. Taki samgönguráð-
herra slíka ákvörðun eru gjörsam-
lega brostnar allar forsendur fyrir
stuðningi margra einkafram-
taksmanna við áætlunarflug Arn-
arflugs, sem hugsað var til að
skapa nokkurt aðhald og sam-
keppni í fluginu milli íslands og
annarra landa, en ekki til að skapa
nýju fyrirtæki einokun á ákveðn-
um flugleiðum".
Steingrímur Hermannsson hef-
ur síðan einhliða ákveðið, eins og
mjög var í fréttum, að Flugleiðir
skuli sviptar flugleyfum til Hol-
lands og DUsseldorf, sem leitt hef-
ur til lokunar söluskrifstofa
þeirra á þessum stöðum og upp-
sagna á starfsliði, þó að Flugleiðir
hafi í raun byggt upp þennan
markað, m.a. með margra ára
kynningarstarfi á þessu evrópska
markaðssvæði.
Hér skai ekki fjallað um kaup
Arnarflugs á tilteknum eignum
íscargo (Kristins Finnbogasonar),
langt yfir sannvirði að ýmsra
dómi (sbr. þingræður og blaða-
greinar þar um), í tengslum við
afturköllun flugleyfa Flugleiða til
þessara staða. Hitt er ljóst, að þær
samkeppnisforsendur, sem ráð-
herra færði fram fyrir upphafleg-
um flugleyfum Arnarflugs til út-
landa, eru nú brostnar, þegar
hann hefur með ráðherravaldi
svipt Flugleiðir samkeppnisað-
stöðu á þessum flugleiðum. Eftir
stendur þessi ráðherra berskjald-
aður, án nokkurrar marktækrar
flugmálastefnu, í hlutverki póli-
tísks skömmtunarstjóra. í því
hlutverki er formaður Framsókn-
arflokksins svo sannarlega í sögu-
legu samhengi við bakgrunn og
feril flokks síns — og þá „kerfis-
galla", sem hvimleiðastir eru í ís-
lenzku þjóðlífi liðandi stundar.
Flugör-
yggismál
Flugsamgöngur skipta okkur ís-
lendinga mjög miklu. Eyland, víðs
fjarri meginlöndum, hefur fyrir
tilkomu flugsins færzt í hlaðvarpa
umheimsins. Hvers konar sam-
skipti við aðrar þjóðir og lönd,
viðskiptaleg, menningarleg og fé-
lagsleg, hafa eflzt og batnað, og
hinum almenna borgara hafa
skapazt ótal möguleikar til að
hleypa heimdraganum. Flugið
hefur og fært fólk og byggðir sam-
an í okkar stóra og strjálbýla
landi og haft jákvæð áhrif á
hverskonar innbyrðis samskipti.
Frumkvöðlar flugsins á tslandi
unnu með einkaframtaki sínu og
áræði afrek, sem kom þjóðinni
allri til góða, og mun skipa verð-
ugan sess í þjóðarsögunni. En
hver hefur orðið hlutur hins
opinbera, sem farið hefur með
flugvalla- og flugöryggismál?
Einnig þar hefur sitthvað áunnizt,
en staðreyndin er engu að síður
sú, að flugvöllum og flugöryggis-
málum er víðast ábótavant hér á
landi. Þetta á við um nær alla
strjálbýlisflugvelli — og aðflugs-
öryggi á Reykjavíkurflugvelli, sem
stærstu hlutverki gegnir í innan-
landsflugi, hefur til skamms tíma
a.m.k. verið minna en efni stóðu
til.
Á þessu sviði eru mörg verkin
óunnin. Fámenn þjóð getur að vísu
ekki gert alla hluti í einu, en flug-
örygg'smál hafa vaxandi vægi í
þjóðlífinu — og á þeim vettvangi
höfum við ekki efni á að láta
skeika að sköpuðu.