Morgunblaðið - 08.08.1982, Síða 35

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. ÁGÚST 1982
35
l>e8HÍ þverskurður er af
flaki „Mary Rose“, sem kafarar
fundu á 15 metra djpi. Skipið var stolt enska
herskipa flotans. Það hafði að jafnaði 415 manna
áhöfn. Á því voru 91 fallbyssa og það var 700 tonn að st*rð.
Þessi skipsfundur segir mikla sögu um lífsvenjur manna á Tudor-
timanum. í eldaklefanum, sem var úr múrsteinum og á neðsta þilfari skipsins,
fannst máltið sú, sem ætluð var áhöfninni fyrir 400 árum — fiskur og baunir. A
'*þilfari skipsins er að finna ásUeðuna fyrir því, hve „Mary Rose“ var öflugt herskip en
1 sjóskip. Skipið var sennilega fyrsta skip sinnar tegundar, sem smíðað var sem fullbúið
'nig ekki bara fallbyssur á efsta þilfari heldur einnig á miðþilfari. Á hliðum skipsins var
að jafnaði var lokað fyrir, en opnað, þegar skipið lagði til orrustu og skotið skyldi úr
völdum hvassviðris, að sjór náði að streyma inn um þessi op, er skipið sökk í júlí
fljótt í sundur, þegar hann
kæmist í snertingu við and-
rúmsloftið. — Við verðum að
koma skipinu strax í umhverfi
sem líkist því sem það hefur
búið við í 400 ár, segir Margaret
Rule. — Þannig verður að halda
viðnum í „Mary Rose“ blautum.
Úr því að ekki verður unnt að
koma í veg fyrir, að skips-
skrokkurinn komist í snertingu
við andrúmsloftið, verður að
bera á hann sérstök efni til þess
að koma í veg fyrir, að mygla
og fúasveppir setjist á viðinn. Á
þennan hátt verður skipið
þurrkað smám saman á löngum
tíma, ef til vill allt að 30 árum.
I stað sjávarvatnsins, sem á
eftir að fara úr því, verður að
setja önnur efni. Fyrst verða
allir þeir hlutar skipsins, sem
eru úr viði, mettaðir með sér-
stöku efni (polyethylenglykol)
og síðan frystir í frystiklefa og
loks komið fyrir í lofttæmdri
geymslu, þar sem sjávarvatn
það, sem síazt hefur inn í viði
skipsins á fjórum öldum, getur
gufað upp.
Björgun „Mary Rose“ hefur
kallað að hundruð kafara úr
öllum heimshornum og hafa
þeir farið meira en 25.000 köf-
unarferðir niður í skipið. Mikið
af leir hefur verið fjarlægt úr
skipinu eða sem nemur 200 bíl-
förmum. En fara verður var-
lega og haft er eftir John
Brannam höfuðsmanni, sem
stjórnar hópi kafara úr hernum
við björgun skipsins: — Þarna
niðri er skipsskrokkur, sem er
ekki sterkari en eggskurn og
verður því að flytja burt með
ýtrustu varúð.
En það er ekki eftir neinu að
bíða varðandi björgun „Mary
Rose“. Eftir að búið er að losa
skipið við allan leir og sand, er
það ofurselt sjávarstraumnum,
ef ekki er strax hafizt handa. —
Því fyrr sem við komum skip-
inu á öruggan stað, því betra,
eru orð Wendels Lewis, yfir-
manns björgunaraðgerðanna.
Það er líka nógu miklum erf-
iðleikum háð að koma skipinu
upp á yfirborðið. Byrjað verður
með því að sökkva ferhyrndum
stálramma yfir skipið. Síðan
verða innviðir þess styrktir
með grind, sem tengd er stál-
rammanum að utan á þann
hátt, að skipið á ekki að geta
brotnað. Undir kili skipsins
munu kafarar koma fyrir
breiðu nylonbelti, sem ætlað er
að bera mestan þunga skipsins,
er því verður lyft upp. Með
„Sleipni", risavöxnum sjókrana,
sem notaður var þegar fyrir 20
árum til þess að draga á land í
Stokkhólmi flak sænska her-
skipsins „Wasa“, verður flakinu
af „Mary Rose“ lyft alveg upp
undir yfirborð sjávar. Þar verð-
ur skrokkur skipsins settur í
stórt stálhulstur, sem fellur al-
veg að honum og þannig verður
skipið dregið í þurrkví í
Portsmouth, þar sem unnt
verður að byrja á aðgerðum til
varðveizlu á skipinu. Síðan er
þess að vænta að einn góðan
veðurdag, þó að mörg ár séu
þangað til, þá verði unnt að
sýna „Mary Rose“ og alla dýr-
mætu muni og minjar, sem í
skipinu er að finna, á safni, sem
reist verður sérstaklega fyrir
skipið og á að bera nafnið „Tud-
or Ship Museum".
— Fyrir þessa borg er björg-
un „Mary Rose“ stórkostlegt
mál, segir Frank yfirborgar-
stjóri í Portsmouth. — Við
hlökkum til þess að fá hingað
þúsundir gesta, sem koma með
þá ósk í huga að fá að skoða
þetta virðulega skip í öllum
þess glæsileik.
En Alexander McKee, sá
ssem fann flakið af „Mary
Rose“, horfir þunglyndislegum
augum út á hafið á þann stað,
þar sem „Mary Rose“ hvílir enn
á hafsbotni. — Bara að skipið
bjargist heilu og höldnu, segir
hann og andvarpar. — Ef skipið
eyðilegðist, myndi ég aldrei
fyrirgefa það.
Strax sem b»rn nri
nfilMinguniin Alex-
aader McKee gagntekinn
11 mátverki af hinu tigu-
lega herskipi „Mary
Roae". Árið 1967 fann
hann lolu leifar þessa
konunglega flaggskips úti
fyrir suóurströnd Eng-
lands og um leid uppgötv-
aði hann, hve vel skipió
befúr varóveitzL Búið er
al hreinsa burt af því all-
an leir og óhreinindi. Yfir
10.000 munir hafa fundizt
I skipinu, þar á meðal
skipsapótekió meó
sprautu og lyfjadósum,
sem höfðu varðveitt
flngraför skipslæknisins.
Leikborð með teningum,
flauta, veski og peninga-
mynt eru á meðal þeirra
muna, sem fundizt hafa.
Búið er að fjarlægja alla
lausa muni úr skipinu, svo
að skipsskrokkurinn einn
er eftir á botni hafsins.
Áhyggjufullur horflr
McKee út á haflð á björg-
unarstaðinn: — Ef skipið
eyðilegðist, myndi ég
aldrei fyrirgefa það, segir
hann.
þeir skapað fornleifafræðing-
um einstakt tækifæri til þess að
skyggnast inn í líf Englendinga
á 16. öld, er Tudor-ættin var
þar við völd. Þarna má finna
kistur með vandlega saman-
brotnum fötum, framhleypu
með ferköntuðu hlaupi og full-
komið skipsapótek. Þarna hefur
fundizt skipsáttaviti, sem
sennilega er sá elzti á Vestur-
löndum, er varðveitzt hefur og
bendir hann til þess ásamt öðr-
um tækjum, sem þarna hafa
geymzt, að notkun sjókorta hef-
ur á þessum tíma verið sjálf-
sagður hlutur og miklu algeng-
ari en talið hefur verið til
þessa.
Neðansjávar er undirbúningi
svo að segja lokið, en framund-
an er ævintýrakenndasti þáttur
alls fyrirtækisins, það er að
lyfta skipinu upp á yfirborðið.
Búið er að hreinsa skipið með
öllu af leir og óhreinindum. En
án sérstakra ráðstafana myndi
viður skipsins, sem orðinn er
meira en 400 ára gamall, grotna
10.000 munir
fundnir
Meira en 10.000 munir hafa
varðveitzt með skipinu og hafa
hún skapar einstæða möguleika
á fornleifarannsóknum. Hér er
ekki um fáeinar fallbyssur eða
bjálka úr skipinu að ræða, sem
varðveitzt hafa heldur skipið í
heild. Þess má geta, að á þeim
36 árum, sem skipið var í notk-
un, var stöðugt verið að breyta
ýmsu um borð. Við getum
greint þessar breytingar í smá-
atriðum og á þann hátt fundið
út, hvernig framfarir áttu sér
stað í skipasmíði á þessum
tíma. Með „Mary Rose“ hefur
nefnilega geymzt á sérstæðan
hátt visst tímaskeið í sögunni.