Morgunblaðið - 15.08.1982, Blaðsíða 14

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. AGUST 1982
„I myndinni er ég að stíga nýtt skref," segir Hrafn Gunnlaugsson sem hér sést við myndatöku.
Okkar
á milli

o 8T
Kvikmvnd Hrafns (iunnlaugssonar „Okkar á milli, i hita og
þunga dagsins“ var frumsýnd í ga'r og verður sá atburður vafalaust
talinn til hinna merkari í sögu kvikmyndagerðar á Islandi. Myndin
ber vitni miklum framförum í þessari ungu listgrein hér á landi og
vonandi eru þau vinniihrögð, sem hún endurspeglar, ekki bundin
við Hrafn Gunnlaugsson einan. Hún er þó augljóslega skilgetið
afkvæmi hans og ber hans sérstæða svip enda ekki við öðru að
búast. <)g það er vissulega margt sent gerir þessa mynd eftirminni-
lega.
Vrkisefnið er sótt í daglegt líf nútímamannsins og sennilega
finna flestir eitthvað af sjálfum sér í því, sem fyrir augu og eyru ber
í myndinni. Tónlist og leikhljóð eru notuð á sérstæðan og skemmti-
legan hátt til að undirstrika þann hávaðaheim og síbylju sem við
nútímamenn lifum við frá degi til dags og hið sama má segja um
myndatöku og klippingu, sem áhrifamikil tæki til að leggja áherslu
á boðskapinn. Frammistaða leikara í aðalhlutverkum er með mikl-
um ágætum, þótt þar beri Benedikt Árnason af og sjálfsagt verður
afburða góð túlkun hans á Benjamín Kiríkssyni verkfræðingi minn-
isstæð.
Hér var þó aldrei ætlunin að skrifa gagnrýni um þessa nýju
kvikmynd enda skortir undirritaðan til þess alla sérfræðiþekkingu.
í þessum pistli verður aðeins um að ra*ða leikmannsþanka út frá
ýmsum sjónarhólum, þar sem sum atriði eru borin undir Hrafn
sjálfan og í annan stað vitnað til blaðaskrifa og umræðna um
myndina að undanförnu. I>að eitt er athyglisvert að jafnvel áður en
myndin var frumsýnd var hún farin að vekja deilur og segir það ef
til vill sína sögu.
Verkfræðingur
á tímamótum
Myndin gerist. í Reykjavík í dag
og fjallar í stuttu máli um mið-
aldra verkfræðing og fjölskyldu
hans. Raunar snýst atburðarásin
að mestu um uppgjör verkfræð-
ingsins, Benjamíns Eiríkssonar,
við líf sitt og tilraun hans til að
staðsetja sjálfan sig í tilverunni.
Benjamín hefur verið afkastamik-
ill á sviði virkjanaframkvæmda og
í upphafi myndarinnar sjáum við
hann í veislu í ráðherrabústaðnum
með iðnaðarráðherra og öðru
merku fólki. Allt er þetta mjög
slétt og fellt og svo virðist einnig
með fjölskyldu hans, sem er
dæmigerð velmegandi fjölskylda í
Reykjavík.
Börnin tvö eru á þeim aldri þeg-
ar ungarnir fara að „fljúga úr
hreiðrinu" og í upphafi myndar-
innar er sonurinn á leiðinni til
Ameríku til að feta í fótspor föð-
urins, læra verkfræði. Hann er
dæmigerður pabbadrengur með
mikinn metnað, sem hann hefur
meðtekið gagnrýnislaust frá fjöl-
skyldunni. Yngra barnið, dóttirin,
er í menntaskóla og ef til vill hef-
ur athyglin ekki beinst eins að
henni, enda kemur það eins og
reiðarslag yfir foreldrana þegar
hún fer að leita inn á sínar eigin
lífsbrautir.
Fyrsta áfallið, sem verður til að
hrista upp í hinni reglubundnu til-
veru Benjamíns, er að besti vinur
hans og vinnufélagi deyr. Þeir eru
tveir í gufubaði á Laugarvatni og
Benjamín fer út að viðra sig, en
þegar hann kemur inn aftur er
Sigurður vinur hans dáinn. „Af-
skaplega órómantískur dauðdagi,"
segir Hrafn um þetta atriði.
„Benjamín kemur inn og það eina
sem eftir er af vininum er dauður,
sleipur líkami í gufubaði." Um
svipað leyti verður Benjamín, og
raunar kona hans líka, fyrir því
„sjokki" að horfa upp á dótturina
berhátta sig í skólaleikriti. Fyrir
Benjamín er það ef til vill mesta
reiðarslagið að uppgötva að dóttir
hans er orðin kona og þetta ásamt
samskiptum við dóttur Sigurðar
heitins verður til að „grái fiðring-
urinn" fer að gera vart við sig.
Allt í einu finnst honum að lífinu
sé lokið, — og þó.
Atburðarásin snýst síðan um
endurmat Benjamíns á lífsvið-
horfum sínum. Er lífinu lokið þeg-
ar börnin fara að heiman og
vinnufélagarnir fara að deyja í
kringum mann, — eða getur lífs-
viljinn yfirstigið allar breytingar?
Benjamín fer að þreifa fyrir sér á
nýjum slóðum og lendir meðal
annars inn á pönkklúbb í Reykja-
vík. Þar er vinnufélagi hans, hinn
ungi verkfræðingur Valgarður,
söngvari í pönkhljómsveit. Um
þetta atriði segir Hrafn: „Benja-
mín kemur inn á þennan konsert
og upplifir hann bara sem ærandi
hávaða. Hann sér þessa unglinga,
sem eru bara að skemmta sér og
eiga góða kvöldstund, sem stór-
hættulegt fólk. Hegðan þess virk-
ar sem fullkomin árás á allt hans
verðmætamat og allt sem hann
stendur fyrir."
Undir lok myndarinnar upplifa
þeir Benjamín og Valgarður
stórbrotið náttúruundur, Geysir
gýs rétt við nefið á þeim og þessi
viðburður er fyrir Benjamín tákn
um endurfæðingu, samkvæmt
skilningi höfundarins, Hrafns
Gunnlaugssonar. „Það eina sem ég
hafði skrifað í handriti um iok
myndarinnar var þetta: Myndin
endar á því að Benjamín upplifir
náttúruundur, sem er alveg ein-
stætt í sinni röð. Gerist bara einu
sinni og er tákn um endurfæð-
ingu.“
Hér hefur lauslega verið rakin
atburðarás myndarinnar, sem
auðvitað segir ekki nema hálfa
söguna. Sjón er sögu ríkari og
svona kvikmynd verða menn að
upplifa hver fyrir sig. Skal nú vik-
ið að öðrum þáttum þessa máls.
Viljinn til
ad lifa
Sú spurning hlýtur að vakna
hver sé boðskapur myndarinnar.
Hvað er Hrafn að sýna okkur með
þessari mynd og hvers vegna velur
hann einmitt þetta, uppgjör hins
miðaldra manns við jíf sitt, en
ekki eitthvað annað? I myndinni
segir Benjamín a.m.k. í tvígang:
„Það eina sem okkar kynslóð skil-
ur eftir sig er steinsteypa, milljón
tonn af steinsteypu." — Er þetta
niðurstaðan, — er þetta boðskap-
ur myndarinnar í hnotskurn? Eða
er það ef til vili niðurstaða tölv-
unnar, „lífið er til að lifa því“? Við
spurðum Hrafn um þetta atriði:
„Það eru fjórar eða fimm lykil-
setningar í myndinni. Ein er þessi
með steinsteypuna og Benjamín
leggur dýpri skilning í það undir
lokin. Hann hefur á orði að Geysir
hafi hlaðið utan á sig svo miklum
kísli, að hann sé að kafna og hann
sér þetta í samhengi þegar nátt-
úruundrið verður og hverinn
sprengir þetta utan af sér. Annars
kemur lokaniðurstaðan fram í því
sem kórinn er látinn syngja:
„Aldrei of seint að halda áfram að
lifa.“ Þetta er spurning um viljann
til að lifa.
Varðandi það hvers vegna ég vel
endilega þetta yrkisefni má segja,
að hér er ég að fjalla um fólk eins
og sjálfan mig. Þetta er fólk á
svipuðu reki og ég og á svipuðu
reki og foreldrar mínir. í fyrri
myndum mínum hef ég fjallað um
hluti sem gætu alveg eins verið á
annarri breiddargráðu. í „Blóð-
rauðu sólarlagi" eru það tveir
bisnessmenn sem verða vitlausir
þegar þeir losna undan stressi
hins daglega lífs. í „Óðali feðr-
anna“ var það fólk í sveit. Þannig
séð er „Okkar á milli" persónu-
legri. Ekki að ég sé að elta uppi
ákveðnar persónur, heldur er ég
að elta uppi ástand sem er kannski
partur af því lífi sem maður hefur
búið sér sjálfur."
„Benedikt gefur
sig allan“
Benedikt Árnason er eini at-
vinnuleikarinn í myndinni og að
mínum dómi fer hann á kostum í
hlutverki Benjamíns. Benedikt
hefur lítið leikið í íslenskum verk- |
um en skyndilega skýtur honum
upp í sjónvarpskvikmynd Hrafns
„Vandarhöggi" og svo aftur nú í
„Okkar á milli". Hvers vegna leit-
ar Hrafn til Benedikts í þetta
hlutverk, en ekki einhvers annars?
„Mér fellur afskaplega vel að
vinna með Benedikt og það er
margt sem þar kemur til. Hann
hefur sjálfur mikla reynslu af
leikstjórn og skilur því þau vanda-
mál sem leikstjóri þarf að glíma
við. Hann er alveg búinn að taka
út þá hugsun að treysta leikstjóra,
en vera ekki á einhverju einka-
„flippi" og hann sýndi mér það í
„Vandarhöggi" að hann gat tekið
ábendingum, nýtt sér þær og farið
eftir þeim, án þess að láta auka-
atriði þvælast fyrir sér. Hann
framkvæmdi allt sem ég bað hann
um og bætti um betur.
Annars var það tilviljun að við
Benedikt fórum að vinna saman.
Eg var að leita að manni á þessum
aldri í þetta ákveðna hlutverk í
„Vandarhöggi" og það gekk erfið-
lega. Þetta var um hávetur og
mikið að gera hjá leikurum svo að
útilokað var að fá mann lausan
hjá leikhúsunum. Þar er reyndar
skipulagsleysið svo mikið og allt
leyndarmál hvað hver á að gera,
en það er önnur saga. Þá hitti ég
Benedikt fyrir tilviljun niðri í bæ.
Við vorum að fá okkur pylsu og
mér datt í hug að færa þetta í tal
við hann. Hann var laus á þessum
tíma, en sagðist reyndar ekki hafa
leikið mikið sjálfur, enda hefur
hann aðallega fengist við leik-
stjórn. En hann var til í að reyna
og það þurfti ekki nema eina æf-
ingu til að ég sannfærðist um að
ég var búinn að finna rétta mann-
inn í þetta."
Hafðir þú kannski Benedikt sér-
staklega í huga þegar hugmyndin
að persónu Benjamíns Eiríkssonar
verkfræðings var að fæðast?
„Já, það má segja það. Vegna
þess að ég var með þetta yrkisefni
í huga og mér féll feikilega vel að
vinna með Benedikt, þá sneið ég
beinlínis hlutverkið utan um
hann. Túlkun hans á hlutverkinu
er líka fullkomlega í samræmi við
þær hugmyndir sem ég gerði mér
um Benjamín Eiríksson í upphafi.
Ég er sannfærður um að Benedikt
gæti orðið á heimsmælikvarða og
kannski er hann það nú þegar.
Hann gefur sig allan, sem er mik-
ill kostur við leikara."
Af ödrum leikurum
í öðrum hlutverkum er fólk sem
ekki hefur atvinnu af leiklist og
það er ekki nýtt í kvikmyndum
Hrafns. „Ástæðan er sú,“ segir
hann, „að leikarastéttin er mjög
fámenn hér á landi og í mörgum
tilfellum finn ég ekki réttu týp-
urnar i þeirra hópi. Maður byrjar
auðvitað að leita hjá þeim. Fyrr
mætti nú vera, það er auðveldast.
En segjum svo, að ég sé að leita að
manni um fimmtugt, þá er aðeins
um örfáa að ræða og þeir eru
venjulega svo uppteknir að það er
vonlaust að fá þá í verkefni eins og
þetta. í „Okkar á milli" eru nokkr-
ar persónur sem eiga að vera um
og undir tvítugu. Fólk á þessum
aldri er ekki til í félagi íslenskra
leikara."
Valgarður Guðjónsson, verk-
fræðinemi og söngvari í Fræbbbl-
unum, leikur unga verkfræðinginn
Valgarð. Um það hvernig þeirra
samstarf hófst segir Hrafn: „Ég
frétti að maður, sem var fram-
kvæmdastjóri í Fjalakettinum,
væri pönksöngvari og að læra
verkfræði. Mér fannst þetta
eitthvað svo stórbrotinn kokteill,
— að svona gæti blandast saman í
einum manni, að ég hugsaði með
mér að hann hlyti sjálfur að vera
stórbrotinn persónuleiki. Flestir
menn eru einlitir, en þarna bland-
ast saman hinar ólíkustu mann-
gerðir. Ég bauð honum starf að-
stoðarleikstjóra í „Óðali feðranna"
og þar reyndist hann mér feikilega
vel og allt sem hann gerði var vel
út fært. Hann sýndi mikinn skiln-
ing á því, sem ég var að gera og ég
var sannfærður um að hann gæti
sjálfur leikið. Ég hafði Valgarð
beinlínis í huga þegar ég var að
semja hlutverkið í „Okkar á milli".
Hann hefur líka þann kost að vera
hann sjálfur og spekúlerar ekki í