Morgunblaðið - 04.09.1982, Side 9

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 4. SEPTEMBER 1982
Umsjénarmaður Gísli Jónsson ;____________162. þáttur
Nú skal taka fyrir mikið
vandamál sem ég hef verið
beðinn að leysa. Það get ég þó
ekki, aðeins reynt að nálgast
hugsanlega lausn með einstak-
lega góðri hjálp og ýtarlegum
upplýsingum frá Orðabók Há-
skólans.
Orðið, sem vandanum veld-
ur, er transeiði, svo aðeins ein
mynd þess sé hér í upphafi
skráð. Vandinn er margþætt-
ur, því að stundum er höfð
myndin ranseiði. Auk þess eru
báðar þessar orðmyndir ýmist
skrifaðar með einföldu, eins og
hér hefur verið gert, eða tvö-
földu (transeyði/ranseyði).
Vakna nú margar spurn-
ingar. 1) Á að skrifa þessar
orðmyndir með i eða y, og hver
er þá uppruninn? 2) Hvað um t
eða ekki t í upphafinu? 3) Er
s-ið eignarfallsending, eða er
seinni hluti orðsins -seiði
(seyði)?
Áður en reynt verður að
leggja drög að svörum, er þó
rétt að athuga hvað transeiði
er.
Byrjum á Blöndalsorðabók.
Þar eru þessar orðmyndir
prentaðar með einföldu. Ekki
greiðist flækjan við það, að þar
er einnig greint frá að til hafi
verið endingarlausar gerðir
(transeið/ranseið). Samkvæmt
Blöndal er transeiði í fyrsta
lagi sauðskepna með langan
trant, þar sem kjálkar eru
mislangir; í öðru lagi ónytj-
ungur eða liðleskja.
Hyggjum þá að dæmum úr
seðlasafni Orðabókar Háskól-
ans: 1) Úr Heimsljósi eftir
Halldór Laxness: „Að morgni
gekk hann fyrir ritstjórann,
lágan mann með laglega ístru,
transeyði, svart hafurskegg og
dýrsaugu undir lonníettun-
um.“
2) Úr bók Rósbergs G. Snæ-
dals Skáldió frá Elívogum:
„Sum lömbin voru með ran-
seyði, þannig að neðri skoltur
var miklu syttri en sá efri, eða
öfugt."
Hundingjar. Þeir eru svá við
menn sem ólmir hundar."
Oft hef ég hugsað um það,
hvernig hinir munnlausu fara
að því að drekka úr pípu, en
merkilegastir eru þó líklega
þeir sem hafa svo stóra neðri
vör, að hún er þeim ýmist sól-
hlíf eða regnhlíf eftir veðri.
3) Frá Bjarna Halldórssyni
á Akureyri: „Ef lömb fæddust
vansköpuð, t.d. að kjálkabeinið
var lengra en nefbeinið og
munnurinn varð því skakkur,
var þetta kallað ranseyði eða
ranseyð."
4) Frá Árna Óla Reykjavík:
„Ranseiði kallaðist, ef snoppan
gekk fram yfir kjálkana, en
transeiði ef kjálkar náðu
lengra fram en snoppa. Þetta
var vansköpun og lýti, og þær
kindur voru ekki settar á.“
5) Frá Jóhanni Sveinssyni
frá Flögu: „Þá er það transeyði
og ranseyði. Það hefir fyrir
löngu einhvern veginn komist
inn í mig, að transeyði merki
„overbid", en ranseyði „und-
erbid". Þannig nota ég orðin."
6) Frá Sverri Páli Erlends-
syni (vini mínum) eftir ömmu
hans skagfirskri: „Transeyði
sagt um fólk og kindur sem
höfðu lengri neðri skolt en
efri.“
7) Frá Jónasi Rafnar lækni á
Akureyri: „Ég heyrði alltaf
þann mismun gerðan á þeim
orðum, að transeyði ætti við
efra skolt, en ranseyði við
þann neðra.“
8) Frá dr. Halldóri Pálssyni
eftir föður hans Páli á Guð-
laugsstöðum: „transeyði á
kind, þar sem neðri skoltur er
lengri."
9) Frá Sigurjóni Valdi-
marssyni Leifshúsum Sval-
barðsströnd: „Transeyði er það
kallað, er efri skoltur (kindar)
er lengri en sá neðri, en ran-
seyði, ef neðri skoltur er
lengri."
Áf þessari upptalningu ætti
að vera ljóst, hvað transeiði
getur verið, þó að mönnum
beri ekki saman um merking-
armun orðmyndanna tran-
seið/ranseiði eftir skoltum.
Þar sem þetta virðist lang-
algengast um sauðfé, hefur
mönnum dottið í hug sú skýr-
ing að orðið sé annars vegar
samstofna trana/trantur og
hins vegar sauður, og ætti þá
að skrifa orðið með tvöföldu.
En hér er að öðru að gæta.
í orðabók sr. Björns Hall-
dórssonar í Sauðlauksdal
(1724—1794) segir stafrétt:
„Transeyði so kalla menn syli
þad sem rekur í fiórur lángt
syvalt og miótt med lángri
triónu. hvorki kann eg ad
seigja þad sie lánga nylega
kominn ur hrogni og ei heldur
man eg nomen specificum
þessarar clupæe."
Freistandi þykir mér að
gera ráð fyrir að hér sé frum-
merking orðsins, og þar því
fremur að í sömu orðabók
kemur fyrir trönu-síli. Væri þá
síðari hlutinn skyldur orðum
eins og síli, silungur og seiði
fremur en sími, seil og sin.
Samkvæmt þessu ætti þá lík-
ingin af þessu sjórekna síli að
hafa leitt til nafngiftarinnar á
sauðskepnum með þesslega
trjónu, svo og mönnum með
sams konar líkamslýti. Er þá
vafalaust rithátturinn með
einföldu i, sem undantekn-
ingarlaust er í 1. hljóðskipta-
röð. Rithátt orðabókar sr.
Björns er að þessu leyti ekkert
að marka.
Eftir er eigi að síður að
skýra muninn tran/ran, en
annarsvegar hlýtur þetta að
vera af sömu rót og trana/-
trantur, hins vegar af sömu rót
og rani. Þessi orð hafa mjög
svipaða eða sömu merkingu,
þótt um tvær rætur sé að
ræða.
Til þess að létta mönnum
þetta lesmál er hér að lokum
transeiðiskafla tilvitnun í
Fornaldarsögur Norðurlanda,
en þar segir frá ýmsum sem
voru „undarlega stórskornir".
„Vör hans hin efri var alnar
löng frá nefi, því var hann
kallaðr Ingjaldr trana."
Þegar út í þessa sálma er
komið, er best að halda áfram
frásögnum fornra bóka af
þeim mönnum sem voru
skrýtilega skapaðir. Svo segir í
Heimslýsingu:
„Á Svíþjóð inni miklu eru
Albani. Þeir eru hvítir sem
snjór, bæði á hárslit ok á hör-
und, þegar er þeir eru alnir.
Þeir hafa augu gul í höfði ok
sjá betr um nætr en um daga
... Sumir hafa vörrina neðri
svá mikla, at þeir kasta henni
aftr yfir höfuð sér við sólu ok
skúr, meðan þeir sofa. Sumir
eru munnvana ok drekka úr
pípu. Sumir eru tungulausir ok
merkja allt bendingum ... Er
sú þjóð, er Hornfinnar heita.
Þeim er horn niðrbjúgt í enni,
ok eru mannætur. Þar eru
menn þeir enn, er haka er gró-
in við bringu niðr. Þat heita
Sýna fallhlífarstökk
í DAG mun Flugbjörgunar-
sveitin, ef veður leyfir, sýna
fallhlífarstökk og er áætlað að
stökkva yfir Laugardalnum.
Sýningin hefst klukkan 15.
Sýning þessi er í tilefni fjár-
söfnunar Hjálparstofnunar
kirkjunnar, sem nú stendur
yfir, til styrktar björgunar-
sveitum landsins.
Áður hafa SVFÍ og Land-
helgisgæzlan sýnt björgun á
Tjörninni í Reykjavík og í gær
sigu félagar úr Hjálparsveit
skáta niður Útvegsbankahús-
ið.
AUGLÝSINGASTOFA
MYNDAMÓTA HF
Húsnæði óskast
Höfum veriö beönir aö útvega íbúöarhúsnæöi til leigu
á Reykjavíkursvæöinu, helst einbýli eöa raöhús, fyrir
einn af viöskiptavinum okkar, sér hæö eöa blokkar-
íbúö kemur líka til greina. Leigutími 2—4 ár. Fyrir-
framgreiösla ef óskaö er eöa öruggar mánaöar-
greiöslur. Uppl. í síma 29555 og 29558.
Eignanaust Skipholti 5.
Þorvaldur Lúðviksson hrl., Sími 29555 og 29558.
9
28611
Opið 2—4
Barnafataverslun
í fullum rekstri á góöum staö í
Reykjavík.
Klapparás
Einbýlishús á tveimur hæöum
um 300 fm. Tvöfaldur bílskúr.
Húsiö er tilbúið undir tréverk.
Getur verið tvær íbúöir. Teikn-
ingar á skrifstofunni.
Fífuhvammsvegur
Einbýlishús, hæö og ris. Geta
verið tvær íbúöir. Falleg, rækt-
uö lóö. Bílskúrsréttur.
Garðavegur Hf.
Járnvariö timburhús, jaröhæö,
hæö og ris. Mikiö endurnýjaö.
Ákv. sala.
Grettisgata
Járnvariö timburhús, kjallari,
hæö og ris. Bílskúrsréttur.
Eignarlóð. Skipti möguleg á
minni eign.
Ásbúð Garðabæ
Einbýlishús, timburhús á bygg-
ingarstigi. Tvöfaldur bílskúr.
Uppl. á skrifstofunni.
Lóð með sökklum í Kóp.
undir einbýlishús. Teikningar á
skrifstofunni.
Blöndubakki
3ja herb. íbúö ásamt 10 fm
herb. og snyrtingu i kjallara.
Ákv. sala. Laus 1. nóv. Verð
950 þús.
Kleppsvegur
3ja herb. 75 fm íbúö á 1. hæö í
blokk. Suöursvalir.
Vesturgata
4ra herb. íbúð á 2. hæö í stein-
húsi. Svalir. Ákv. sala.
Hús og Eignir,
Bankastræti 6
Lúðvík Gizurarson hrl.,
kvöldsími 17677.
EIGNASALAIXi
REYKJAVIK
Ingólfsstræti 8
Opiö kl. 1—3
í VESTURBORGINNI
2ja herb. snotur íbúö á 1 hæO í stein-
húsi. íbúðin er ákv. i sölu og er til ath. nú
þegar. Verð 550—600 þús.
V/FURUGRUND
3ja herb. mjög góö ibúö á 1. hæö í
fjölbylish Stórar svalir. Mjög góö sam-
eign. Laus e. skl. Verð um 950 þús.
MEIST AR A VELLIR
Vorum aö fá í sölu 5 herb. ibúð á 3. hæö
í fjölbylish v. Meistaravelli íbúöin
skiptist i eldhús m. borðkrók, og innaf
þvi þvottaherb. og búr. Rúmg. saml stof-
ur, 3 svefnherb. og baö á sér gangi.
(búöin sem er ákv. i sölu er öll i mjög
góðu ástandi. S. svalir, sér hiti, bil-
skúrsréttur. Laus e. skl.
V/ HRAUNBÆ
5 herb. mjög góö íbúö á 1. hæö í fjölbýl-
ish. 4 svefnherb. m.m. Rúmg. svalir.
góö sameign. Mögul. á hagst. skíptingu
á útb.
HLÍÐAR — SÉRHÆÐ
M/ BÍLSKÚR
5 herb. ibúö á 1. hæö á góöum staö í
Hliöahverti. íbúöin skiptist i saml. stof-
ur, 3 svefnherb . rúmg. eldhús og baö-
herb. íbúóin er öll i mjög góöu ástandi.
Nýl. tvöf. verksm. gler, ný teppi, sé
inng., sér hiti. Suöur svalir Bilskur fylg-
ir.
EIGNASALAIM
REYKJAVIK
Ingólfsstræti 8
Sími 19540 og 19191
Magnús Einarsson, Eggert Elíasson
AliGLÝSÍNGASlMINN ER:
22480
^vO) HÚSEIGNIN
Opiö í dag frá kl. 10
Verðmetum eignir samdægurs
Blómvallargata
Mjög skemmtlleg íbúð á Blómvallargötu á 4. hæö rúmlega 60 fm.
Herb. stofa, stórt eldhús, allt nýtt á baöi, nýtt tvöfalt gler. Verö 700
þús.
Holtsgata Vesturbær — 4ra herb.
4ra—5 herb. góö 116 fm á 4. hæö viö Holsgötu. Mjög gott útsýni. 3
svefnherb. samliggjandl, stofur, steinhús. Verð 1,1 millj.
Hlíðar sérhæó — 5 herb.
Vönduö 130 fm sérhæö með sér inngangi. 3 svefnherb., 2 stórar
stofur, suöursvalir, stór garöur. Uppl. á skrifstofunni.
Vesturberg — 4ra herb.
Skemmtileg 115 fm 4ra—5 herb. íbúð á 2. hæö. 3 svefnherb. Verö
1.100—1.150 þús.
Barmahlíð — 4ra herb.
2ja—3ja herb. 90 fm íbúö í kjallara. Sér inng. Verö 900 þús.
Hraunbær — 4ra herb.
110 fm ibúö á 4. hæð. Mjög vandaðar innréttingar. 3 svefnherb.,
stofa meö suöursvölum, þvottaherb. innaf eldhúsi. Verö 1.100 þús.
Dúfnahólar 5 herb.
Stór vönduö 5 herb. íbúö á 1. hæð. 4 svefnherb., stórar stofur,
bílskúr, þvottaherb. Verð 1.350—1.400 þús.
í miðborginni stór hæö
íbúöarhúsnæöi/ atvinnuhúsnæði
Stór hæö meö vandaöri 4ra herb. íbúö til sölu auk þess er á
hæöinni 40 fm húsnæöi sem nota má undir rekstur. Möguleikar að
stækka húsnæöiö í 6 herb. íbúö, allar lagnir endurnýjaóar, lyfta upp
í svefnherb. Skipti á minni íbúð koma til greina.
Raöhús Mosfellssveit
Húsiö er 2 hæöir og kjallari. Til sölu eru efri hæðirnar samtals 195
fm meö innb. bílskúr, tvennum stórum svölum, ræktuöum garöi.
Mjög gott útsýni. Forkaupsréttur á 4ra herb. íbúð í kjallara. Verö
1.400 þús.
Vesturberg — 2ja herb.
60 fm 2ja herb. góö íbúö. Verö 660—680 þús.
Jörö í Ölfusi
Rúmlega 60 ha. jörö með laxveiöiréttindum. Á jöröinni er stórt
einbýlishús og hlaöa. Verö 2—2,5 millj.
*
HUSEIGNIN
-o
Skólavörðustíg 18,2. hæð — Sími 28511
Pétur Gunnlaugsson, lögfræöingur.