Morgunblaðið - 06.10.1982, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 6. OKTÓBER 1982
Saga tvítug
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Saga. Timarit Sögufélags. XX.
343+35 bls. Rvík, 1982.
Saga er komin út, tuttugasti
árgangur, fróðleg, fjölbreytt og
lífleg að vanda. Hefst hún að
þessu sinni á ýtarlegri ritgerð eft-
ir Sigfús Hauk Andrésson: Þjóð-
skjalasafn fslands. Aldarafmæli.
Ekki líkist þessi afmælisgrein öðr-
um slíkum að því leyti að hún sé
hólið einbert um afmælisbarnið.
Miklu fremur minnir hún á Um-
kvörtun Bólu-Hjálmars: höfundi
rennur til rifja umkomuleysi
stofnunarinnar, lýsir því skil-
merkilega hve safnið býr við
þröngan kost og segir meiningu
sína tæpitungulaust. Þykir honum
sem ráðamenn hafi ekki aðeins
verið naumir á fé til safnsins held-
ur einnig skilningssljóir varðandi
hag þess allan og rekstur. Sigfús
Haukur getur þess að Þjóðskjala-
safnið hafi fengið vilyrði fyrir
Safnahúsinu öllu þegar Þjóðar-
bókhlaða svokölluð verður tekin í
notkun. Ekki munu safnverðir þó
líta á það sem frambúðarlausn:
»Þess vegna,« segir Sigfús Hauk-
ur, »verður áður en langt um líður
að huga í alvöru að úrræðum, sem
orðið geti til talsverðrar frambúð-
ar. í því sambandi þarf t.d. að at-
huga nákvæmlega, hvort heppi-
legra sé á heildina litið, að Þjóð-
skjalasafn hafi í framtíðinni aðal-
aðsetur í Safnahúsinu og gerðar
verði hentugar skjalageymslur til
viðbótar, eða þá að Stjórnarráðið
fái Safnahúsið til afnota og byggt
verði í staðinn yfir safnið í nánd
við Þjóðarbókhlöðuna og Háskól-
ann.«
Um mfskipti erkibiskupm mf ís-
lenzkum mmlefnum á 12. og 13. öld
nefnist ritgerð eftir Guðrúnu Ásu
Grímsdóttur. Afskipti biskupa
ollu hér úlfúð og deilum og var
naumast að furða. Segir Guðrún
Ása að í þeim deilum hafi komið
»skýrt fram árekstrar milli germ-
anskra réttarhugmynda annars
vegar og hins vegar rómversk-
kanónískra réttarhugmynda.*
Helgi Þorláksson bregður sama
tímabili íslandssögunnar undir
brennigler. Ritgerð hans heitir
Stéttir, auður og völd á 12. og 13. öld
og felur að nokkru leyti í sér svar
við ritgerð Gunnars Karlssonar
frá í hittífyrra: Völd og auður á 13.
öld. Helgi telur að höfðingjar 13.
aldar hafi haft um sig harðsnúnar
en fremur fámennar sveitir vopn-
færra manna en leiguliðar, sem
fylgdu þeim til bardaga, hafi verið
vopnlausir »og vörpuðu helst
grjóti eða gættu hesta.« Helgi tel-
ur að »stórgoði sem hefði getað
haft nokkra tugi hermanna á
framfæri sínu hefði orðið öllum
goðum yfirsterkari í hildarleik
sturlungaaldar. Slíkt var víst ekki
á færi neins sökum dreifbýlis og
fátæktar landsmanna og sýnir að
íslenskir stórgoðar hafa verið fá-
tækir á alþjóðlegan mælikvarða.«
Og enn er sturlungaöld í sjón-
máli í ritgerð Sveinbjörns Rafns-
sonar: Þorláksskriftir og hjúskapur
á 12. og 13. öld. Raunar er þetta
þýðing á fyrirlestri sem höfundur
flutti á sænsku á norrænni
kvennaráðstefnu. Sveinbjörn
Rafnsson upplýsir að aðalatriðið í
skriftaboðunum hafi verið »kyn-
ferðisleg afbrot, hórdómar.* Höf-
undur skírskotar til þess sem sagt
er um hjúskaparmál í íslendinga-
sögum þar sem þær eru taldar rit-
aðar á umræddum öldum og túlka
Sigfús Haukur Andrésson
þau sjónarmið sem þá voru ríkj-
andi varðandi samlíf karla og
kvenna.
Bergsteinn Jónsson ritar þátt
sem nefnist Síra Páll Þorláksson og
prestsþjónustubók hans, en síra
Páll var með hinum fyrstu til að
flytjast til Vesturheims, þá korn-
ungur maður, og var að sögn höf-
undar »fyrsti íslendingurinn sem
bauð löndum sínum íslenzka
prestsþjónustu í nýja landinu.*
Kynntist hann þar trúarskoðun-
um sem voru nýjar fyrir íslend-
ingum og áttu trúmálin eftir að
valda langvarandi deilum meðal
landanna vestanhafs eins og
kunnugt er.
Gjörningaveörið 1884 heitir þátt-
ur eftir Sigurjón Sigtryggsson.
Þar greinir frá fárviðri miklu sem
geisaði á Norðurlandi, en mest þó
í Hrísey, hinn 11. september 1884
og þjóðsögu sem gengið hefur af
veðri þessu og orsökum þess. Olli
veðrið miklu skipatjóni hjá norsk-
um síldarsjómönnum sem þá
höfðu hafið miklar síldveiðar fyrir
Norðurlandi. Kenndu þeir manni
nokkrum um skaðann sem haft
hafði í heitingum við þá. Sigurjón
ber tiltækar heimildir saman við
þjóðsöguna og kemur í ljós að hún
stenst í aðaldráttum — nema hvað
við trúum ekki almennt á galdra
nú á tímum eins og raunin var
varðandi að minnsta kosti talsvert
margt fólk á nítjándu öld. Þá ber
að geta tveggja ritgerða um
sagnfræði. Gunnar Karlsson ritar
hugleiðingu sem hann nefnir:
Markmið sögukennslu. Söguleg at-
hugun og hugleiðingar um framtið-
arstefnu. Gunnar minnir á að
sögukennsla hófst ekki að marki
fyrr en á 19. öld. Rekur hann það
til pólitískra hræringa. Vafalaust
er mikið til í því, margt má rekja
til stjórnmálanna ef víðtækur og í
raun og veru ótakmarkaður skiln-
ingur er lagður í orðið. En nú telst
sagnfræðin til menningarmála
fremur en stjórnmála og hygg ég
sönnu nær að það tvennt fari ekki
alltaf saman ef venjulegur skiln-
ingur er lagður í orðið stjórnmál.
Þá ritar Einar Már Jónsson um
Nýjar stefnur í franskri sagnfræði.
Rekur hann upphaf hinnar »nýju
frönsku sagnfræði* rösklega
fimmtíu ár aftur í timann og þá
einkum til tveggja sagnfræðinga
sem »voru mjög andvígir þeirri at-
burðasögu sem þá tíðkaðist og
fjallaði mest um bardaga og aðra
stjórnmálaviðburði af ýmsu tagi,
og vildu þeir beita aðferðum
landafræði, þjóðfélagsfræði, hag-
fræði og annarra slíkra fræði-
greina til að rannsaka þjóðfélags-
hætti á fyrri tíð.«.
Auk ofangreinds efnis eru í
þessari Sögu minningargreinar
um látna sagnfræðinga og heil-
margar umsagnir um bækur.
Einnig fylgir þessu hefti Efnisskrá
1.—20. bindis 1949—1982.
Sögufélagið hefur haldið vel á
spöðunum. Þegar maður virðir
fyrir sér svona lagað rit finnur
maður hvorki til smæðar né
fámennis. Með hliðsjón af sagn-
fræðirannsóknum og útgáfu sagn-
fræðirita geta íslendingar næst-
um talið sig til stórþjóða.
Hrói höttur
í konulíkama
Kvikmyndir
Ólafur M. Jóhannesson
Hrói höttur í konulíkama
Nafn á frummáli: Madame Emma
Sýningarstaður: Regnboginn
Handrit: Georges Conchon
Kvikmyndun: Bernard Zitzerman
Tónlist: Ennio Morricone
Leikstjóri: Ariel Zeitoun.
Það er ekki hægt að neita því
að franskri hámenningu fylgir
ljómi sem varpar dálitlum
skugga á menningarlíf annarra
þjóða. Þessi ljómi starfar vafa-
laust frá höfðuborg Frakklands,
París, þar sem hafa mæst um
áratugi styrkustu dráttarhestar
menningarinnar. Þessir drátt-
arhestar hafa dregið menning-
una upp á hærra svið, opnað
sporgöngumönnum slóðir að feta
upp á hina ósýnilegu tinda. En
þrátt fyrir að frönsk hámenning
hafi þannig á sér alþjóðlegt yfir-
bragð og þiggi áhrif frá menn-
ingu annarra þjóða er hun fyrst
og fremst frakknesk. í það
minnsta finnast mér franskar
kvikmyndir af þeirri gráðu sem
mark er tekið á á alþjóðlegum
vettvangi — svo markaðar af
frönskum sérkennum að þjóð-
ernið fer ekki á milli mála. Um
daginn sá ég kanadíska kvik-
mynd sem ég hélt að væri fram-
leidd í Bandaríkjunum. Slíkt á
sér ekki stað með franska
kvikmynd. Þú staðsetur hana
hvergi nema í Frakklandi.
Nýjustu kvikmynd Regnbog-
ans, „Madame Emma“, er auð-
velt að merkja á landakortið.
Hennar staður er í hjarta
Frakklands, París, gæti raunar
hvergi annars staðar verið, slík-
ur ljomi siðfágunar sem leikur
um hverja senu. En það er ein-
mitt þessi fágaði menningarblær
sem dregur úr lífsþrótti myndar-
innar. Hún verður að mínu mati
nokkuð langdregin og stirðleg.
Þannig virðist mér leikstjórinn,
Ariel Zeitoun, leggja full mikla
áherslu á endursköpun þess
tímabils sem myndin gerist á.
Hver einstök sviðsmynd er unn-
in af slíkri nákvæmni og fag-
mennsku að glæsileiki tímabils-
ins varpar skugga á þá ófögru
mannlífsmynd sem dregin er
upp í „Madame Emme“. Má
segja að hámenningin sé hér far-
in að skyggja á sjálfa sig. Ljómi
þess hámenningarlega umhverf-
is sem umvafði hástéttir Frakk-
lands á millistríðsárunum virð-
ist í það minnsta hafa blindað
Zeitoun leikstjóra og Bernard
Zizerman kvikmyndastjóra.
„Fröken Emrna" verður eins
konar myndabók er lýsir öðru
fremur glæsileika fransks arki-
tektúrs. Þessi lýsing mín fær að
vísu ekki staðist þau augnablik
er aðalleikkona myndarinnar,
Romy Schneider, brýst út úr
hinni glæsilegu umgerð og dá-
leiðir áhorfandann með „Mona
Lísa-brosi“ og augum sem líkjast
fáguðum demöntum. Nú eru þær
sjónir brostnar. Hvílíkur skaði
fyrir andlitslausan heim.
Ég hef sagt hér að framan að
þessi fágaða kvikmynd væri
nokkuð langdregin og stirðleg af
þeirri ástæðu að hin áleitna
sviðsmynd þvældist fyrir sögu-
efninu. Þetta er synd, því sögu-
efnið er næsta merkilegt. Mynd-
in segir frá fjármálakonu,
Marthe Nanan að nafni, sem
komst til mikilla áhrifa í París á
þriðja tug aldarinnar. Kona
þessi rak banka sem hafði það að
markmiði að ávaxta innistæður
hinna efnaminni. Þannig bauð
banki Marthe Hanan 8% vexti
meðan aðrir bankar buðu 1%.
Að sjálfsögðu þoldu hinar rót-
grónu bankasamsteypur Frakk-
lands ekki framhleypni hinnar
ungu konu. Er í myndinni dregin
upp glögg mynd af samblæstri
ríkis- og fjármálavalds sem end-
ar með því að tilraun Marthe
Hanan til að rétta hag hinna
efnaminni er brotin á bak aftur.
Ég gat ekki að því gert, að mér
varð hugsað til myndarinnar af
seðlabankastjóra er hér birtist í
blaðinu fyrir skömmu á því
augnabliki „Madame Emma“ er
oddvitar fjármála- og stjórn-
mála hittust til að greiða Marthe
Nanan banahöggið. Ég fann
vissulega engin persónuleg
tengsl milli þessara valdsmanna
og hins íslenska seðlabanka-
stjóra, það var bara sviðsmyndin
sem var svo óhugnanlega lík.
Veggir fundarstaðarins þaktir
dýrum viði og myndum af virðu-
legum valdsmönnum í gullnum
römmum. Ég huggaði mig við að
hinn íslenski seðlabankastjóri
færi nú senn að flytja sig úr
höllinni í íburðarminni byggingu
inn við Skúlagötu. Maður skyldi
ætla að þessi sparnaðarráðstöf-
un íslenska bankakerfisins yrði
til þess að hækkaðir yrðu vextir
af sparireikningum hins al-
menna manns hér á landi. Ann-
ars þarf máski að kveðja til frú
Emmu. Hver veit hvað gerist í
Skírisskógi þegar fógetinn gerist
of atkvæðamikill?
27
1000.-
krónurút!
Philipseldavélar
Við erum sveigjanlegir i samningum
heimilistæki hf.
HAFNARSTRÆTI3 - 20455 - SÆTÚNI 8 -15655
HITAMÆLAR
Vesturgötu 16,
sími 13280.
VÉLA-TENGI
Allar gerðir
Öxull — í — öxul.
Öxull — í — flans.
Flans — í — flans.
Tengið aldrei stál — í — stál,
hafift eitthvaft mjúkt á milli,
ekki skekkju og titring milli
tsskja.
Allar stærftir fastar og frá-
tengjanlegar
di§)(nj©©©(rt) Jt

Vesturgötu ib,
slmi 13280.