Morgunblaðið - 31.12.1982, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 31. DESEMBER 1982
11
Bændastéttinni er það enn fremur
nauðsynlegt að njóta velvilja og
skilnings annarra stétta í þjóðfé-
laginu. Gagnkvæmt traust þarf að
ríkja milli framleiðendanna og
viðskiptavina þeirra, neytend-
anna. Vissulega bíða mörg vanda-
mál úrlausnar, hvert sem litið er.
I afskekktari byggðum landsins
er sauðfjárrækt víðast aðalat-
vinnuvegur fólksins og sums stað-
ar eina tekjulindin. A þeim sömu
svæðum er víðast rúmt í högum.
Því fólki, sem í sauðfjárræktar-
héruðunum býr, er það mikil
nauðsyn, að þeir sauðfjáreigendur,
sem ekki eru háðir sauðfjárrækt
um afkomu og búsetu, hagi sinni
framleiðslu þannig að ekki þurfi
að koma til skerðingar á verði til
framleiðenda með hóflega stór
sauðfjárbú. Margir hafa sýnt á
þessu skilning. Vonandi verða að-
stæður þannig í þjóðfélaginu
áfram, að þeir sem byggja og
nytja hina strjálbýlli hluta lands-
ins þurfi ekki að hrekjast þaðan
frekar en orðið er.
Kristján
Ragnarsson,
formaður Landssam-
bands ísl. útvegsmanna
Horfur eru á, að heildarafli
okkar verði um 760 þúsund lestir á
þessu ári. A árinu 1981 var aflinn
um 1.440 þúsund lestir og að með-
altali á sl. 4 árum var aflinn um
1.540 þúsund lestir. Aflaminnkunin
er því mjög mikil og hefur hún
valdið verulegum halla á rekstri
útgerðarinnar á árinu. Mestu mun-
ar um minnkun loðnuaflans, en
hann var aðeins 13 þúsund lestir á
móti 640 þúsund lestum á árinu
1981. Mjög mikil minnkun varð á
þorskafla, eða úr 460 þúsund lest-
um á árinu 1981 í 370 þúsund lestir
á þessu ári. Aukning varð hins veg-
ar á öðrum botnfiskafla, aðallega
karfa, en sú aukning vegur hins
vegar ekki nema að litlum hluta á
móti minnkun á þorskaflanum, og
auk þess er þar um verulega verð-
minni fisk að ræða en þorsk.
Talið er að aflaverðmætið rýrni
milli ára um 16—18%, þegar það
er metið á föstu verðlagi.
Þessi afli er færður að landi með
fleiri skipun en árið áður. Það
merkir að sóknin hefur vaxið um
6—8% , en aflinn hefur minnkað
stórlega. Mestan hlut í aukinni
sókn í botnfisk á loðnuflotinn, sem
nú hefur þurft að nýta til botn-
fiskveiða, svo og ný skip, notuð og
ný, sem bæst hafa í fiskveiði-
flotann. Ljóst er að flotinn er nú
umtalsvert stærri en svarar til af-
raksturs fiskistofnanna. Fjárfest-
ing í fiskiskipum skilar því ekki
arði og veldur versnandi afkomu
hjá öðrum fiskiskipum. Það er
mikil skammsýni og ábyrgðarleysi
hjá stjórnvöldum að stuðla að
slíkri þróun.
Söluverð í sjávarvöruframleiðslu
hefur yfirleitt verið hagstætt. Verð
á frystum fiski hefur verið stöðugt.
Verð á saltfiski hefur haldist gott,
sé miðað við verð á gengi gjaldmið-
ils viðkomandi lands, en nokkur
lækkun varð í dollurum vegna
styrkrar stöðu hans. Sama á við
um saltsíld. Hins vegar hafa verið
miklir söluerfiðleikar á skreið og
miklar birgðir hlaðist upp í land-
inu, framleiðendum til mikilla erf-
iðleika. Verð á mjöli og lýsi hefur
verið lágt, en farið hækkandi síðari
hluta ársins.
Afkoma útgerðarinnar hefur
verið slæm á árinu vegna minnk-
andi afla og gífurlegra kostnaðar-
hækkana, sem hafa verið langt
umfram hækkun tekna. Fyrri
hluta sumars var ljóst að fiskveið-
iflotinn var rekinn með verulegum
halla. Stjórnvöld drógu á langinn
nauðsynlegar aðgerðir og með
efnahagsaðgerðum síðari hluta ág-
ústmánaðar var ekki að finna nein
úrræði. Útvegsmenn áttu því ekki
annarra kosta völ en stöðva fiski-
skipaflotann í september til þess
að knýja á um aðgerðir. Þau ráð,
sem þá var gripið til voru bráða-
birgðaaðgerðir, sem giltu aðeins til
áramóta og gengu einnig alltof
skammt.
Þegar þetta er ritað er ekki ljóst
á hvern veg vandi útgerðarinnar
verður leystur um áramót, en von-
andi hefur tekist að finna lausn á
honum þegar þessar línur birtast á
prenti.
Mjög er það hvimleitt fyrir und-
irstöðuatvinnuveg þjóðarinnar að
koma ávallt fram fyrir þjóðina í
hlutverki bónbjargarmanns, sem
bjarga þurfi frá rekstrarstöðvun.
Svo mikið á þjóðin undir því að
þessi rekstur gangi áfallalaust og
svo mikið á hinn almenni launþegi
atvinnu sína undir því, að fiski-
skipunum sé haldið til veiða.
Mér gafst kostur á því sl. haust
að kynnast framleiðslu Japana á
þeirri loðnu og loðnuhrognum, sem
þeir kaupa af okkur. í þessu sam-
bandi fékk ég tækifæri til þess að
kynnast viðhorfi launafólks til
þeirra fyrirtækja, sem það vinnur
hjá. Ég spurði t.d. um rétt verka-
fólks til orlofs. Svarið var mjög
einfalt á þá leið, að verkafólk ætti
rétt á 3ja vikna orlofi, en það hvar-
flaði ekki að neinum að taka sér
svo langt frí, því það væri of kostn-
aðarsamt fyrir fyrirtækið. Ég
spurði einnig um rétt til launa í
veikindatilfellum og hvernig væri
fylgst með því, að sá réttur væri
ekki misnotaður. Viðmælandi
minn var eitt stórt spurningar-
merki og spurði, hvernig það hvar-
flaði að mér, að slíkur réttur væri
misnotaður, en launþegar eiga
mikinn rétt í því efni. Þessar til-
vitnanir lýsa vel viðhorfi fólks í
Japan til fyrirtækja sem það vinn-
ur hjá. Velferð fyrirtækisins er
velferð þess. Mikið væri það
ánægjulegt, ef viðhorf fólks hér á
landi til atvinnufyrirtækja væri á
þennan veg, og gætum við þá
vænst minni togstreitu og meiri
samheldni. Við gætum jafnvel
vænst þess, að í okkar hlut kæmi
ofurlítill hluti af þeim efnahags-
ávinningi sem japönsku þjóðinni
hefur hlotnast á undanförnum ár-
um.
Páll
Sigurjónsson,
form. VinnuYeit-
endasambands íslands
Löngum er það kallað barlómur,
er forystumenn atvinnulífsins
skýra frá ástandi og horfum í sín-
um atvinnugreinum og eru þá ekki
alltaf jafn bjartsýnir. Tíðarand-
inn er þannig, að upplýsingum um
slæma stöðu atvinnurekstrar er
oft svarað með útúrsnúningum.
Almenningsálitið í landinu er
mótað af fjölmiðlunum og í skól-
unum. Fjölmiðlarnir draga dag-
lega upp þá mynd af atvinnustarf-
semi, sem mótar skoðanir manna
á atvinnurekstri og skólarnir
mennta ungu kynslóðina og móta
skoðanir hennar. Þær hugmyndir
sem gefnar eru um atvinnurekstur
eru ekki alitaf jákvæðar. Fordóm-
ar eru þar yfirleitt alls ráðandi.
Þessi neikvæða upplýsinga-
stefna varðandi atvinnulífið er
hörmuleg, þar sem traust atvinnu-
líf er undirstaða allrar velmegun-
ar í landi okkar, það er þjóðinni
hættulegt að rífa niður álit henn-
ar á atvinnulífinu. Hér verður að
verða breyting á, og skólar og fjöl-
miðlar að kappkosta að byggja
upp trúna á atvinnulífið.
Astæða þess, að ég minnist á
þetta mál um þessi áramót, er að
nú standa atvinnuvegir okkar
frammi fyrir meiri erfiðleikum, en
þeir hafa lengi gert, bæði vegna
erfiðleika á markaði okkar víða
erlendis og minnkandi afla og
jafnframt vegna óstjórnar í efna-
hagsmálum þjóðarinnar. Vegna
þess upplausnarástands, sem
myndast hefur af þessum sökum
er verðþensla og erlend skulda-
söfnun komin á mjög hættulegt
stig.
Horfurnar í efnahagsmálum í
heiminum í dag, m.a. í helstu
viðskiptalöndum okkar, er þannig,
að við getum ekki vænst þess að
þar verði á næstunni nokkur sá
bati, sem haft geti jákvæð áhrif
hérlendis, þvert á móti. Óttast er,
að lánamöguleikar á alþjóðlegum
fjármagnsmarkaði fari versnandi
og stöðugt verði erfiðara fyrir hin
ýmsu lönd að fjármagna við-
skiptahalla sinn við útlönd með
lánum. Við verðum því sjálf að
komast út úr okkar vanda og við
þessar aðstæður skiptir það megin
máli að styrkja atvinnurekstur-
inn.
Vegna þeirra neikvæðu upplýs-
ingastarfsemi — eða kannski
mætti segja áróðurs — sem rekinn
hefur verið um atvinnurekstur, er
hætt við að þetta lífsnauðsynlega
sjónarmið njóti minni skilnings en
ella.
A árinu, sem nú er að líða, tókst
að ljúka kjarasamninum án verk-
falla, en því miður tókst ekki að
gera samninga sem tækju fullt til-
lit til efnahagslegra aðstæðna í
þjóðfélaginu. Vegna þessa er af-
koma atvinnuveganna nú verri en
hún hefði þurft að vera og at-
vinnuástand ótryggara. Það er að
vísu æskilegast að leysa kjara-
samninga án verkfalla og einnig
ber að fagna, að í ýmsum efnum
hefur tekist að færa kjarasamn-
inga nær raunveruleikanum en oft
áður. Hins vegar má ekki loka
augunum fyrir því að í samning-
unum var farið út fyrir mörkin.
A komandi ári verður enn á ný
gengið til kjarasamninga. Það
mun skipta sköpum fyrir íslenskt
atvinnu- og efnahagslíf, og þar
með fyrir velferð þjóðfélagsins,
hvernig samningarnir verða. Við
endurnýjun þeirra verður að sýna
raunsæi og horfast í augu við
þann vanda, sem við stöndum
frammi fyrir, og takast á við hann
en ekki láta reka á reiðanum eins
og hingað til. Það hvílir mikil
ábyrgð á herðum þeirra sem
kjarasamninga gera.
Enginn vafi er á því að aukin
jákvæð fræðsla um uppbyggingu
og eðii atvinnulífs er eitt frum-
skilyrði þess, að samtök launþega
og vinnuveitenda geti gert kjara-
samninga, samninga um raun-
verulega launataxta, en ekki
samninga um verðbólgu, sem öðr-
um er ætlað að kljást við.
A þessu sviði eru upplýsingar
undanfari framfara, en fordómar
leiðin til glötunar.
I ráðaleysi síðustu mánaða virð-
ist það hafa verið talin sterkasti
mótleikur gegn minnkandi þjóðar-
framleiðslu að lengja orlof og
fjölga frídögum. Hvernig getur
það átt sér stað, að stjórnendur
landsins bregðist við á þennan
óskiljanlega hátt, og láti varnað-
arorð frá forsvarsmönnum at-
vinnuveganna sem vind um eyru
þjóta.
Nærtæk skýring hlýtur að vera
sú, að neikvæð innræting um at-
vinnulífið hefur jafnvel náð að
slæva svo vitund þeirra, sem með
landsstjórnina fara, að þeir gera
sér enga grein fyrir áhrifum og
afleiðingum af ráðstöfunum sem
þessum. Þeir láta stjórnast af því
viðhorfi til atvinnulífsins sem
fjölmiðlarnir og skólarnir hafa
keppst við að innræta.
Nýársóskir mínar eru þær, að
takast megi að útrýma þeim for-
dómum, sem ríkja gagnvart at-
vinnustarfsemi, með því að fjöl-
miðlar og skólar taki upp jákvæða
afstöðu. Á þann hátt fengi þjóðin
og stjórnendur hennar gleggri
skilning á eðli atvinnulífsins og
gerðu sér ljóst, að heilbrigt og
sterkt atvinnulíf er undirstaða
velmegunar í landinu.
Gleðilegt ár.
Ragnar S.
Halldórsson,
formaður Verzlunar-
ráðs íslands
Ef til vill verður ársins 1982
minnst sem ársins, þegar blekk-
ingin um íslenzkt efnahagslíf varð
lýðum ljós og nauðsyn algjörrar
uppstokkunar almennt viður-
kennd. Ytri áföll eru ekki orsök
þeirra brotalama, sem nú blasa
við í íslenzkum efnahagsmálum.
Áföllin eru aðeins vindar, sem
sviptu blekkingarhulunni af, rétt
eins og athugasemd barnsins í
sögunni Nýju fötin keisarans.
„Verndun kaupmáttar", „full at-
vinna", „niðurtalning verðbólg-
unnar" og önnur álíka slagorð, eru
allt blekkingar, sem hafa byggzt á
erlendri skuldasöfnun, taprekstri
atvinnuveganna, óarðbærum fjár-
festingum og óhagkvæmri nýtingu
vinnuafls og auðiinda. Dæmigert
um þetta er, að rekstri Hitaveitu
Reykjavíkur hefur verið stefnt í
voða með því að banna hækkanir í
samræmi við verðbólgu. Þess í
stað hefur fyrirtækið verið neytt
til að taka erlend lán svo að hægt
sé að falsa framfærsluvísitöluna.
Stjórnmálamönnum hafa sann-
arlega verið mislagðar hendur.
Þeirra hlutverk er að halda jafn-
vægi í efnahagslífinu, skapa skil-
yrði fyrir frjálsu og heilbrigðu at-
vinnulífi og setja almennar reglur
til að stuðla að þessum markmið-
um. Þess í stað mismuna þeir ein-
staklingum, fyrirtækjum og
rekstrarformum. Stjórnmála-
menn hafa tekið sér vald til að
úthluta lífsins gæðum, án tillits til
þess hver aflar þeirra. Þeir bjóða
til veizlunnar, öðrum er gert að
greiða reikninginn. Þetta atferli
gerir nauðsynlegt að stjórnar-
skránni verði breytt og staðinn sé
vörður um athafnarfrelsi og frí-
verzlun.
Þrátt fyrir að stjórnmálamenn
sem fulltrúar fólksins myndi
ríkisvaldið, er ekki síður mikil-
vægt nú en áður að setja því
skorður og dreifa valdinu í land-
inu. Þetta hlutverk var og er
stjórnarskránni ætlað. Hún á að
vernda mannréttindi fyrir ofríki
rikisvaldsins.
Endurskoðun stjórnarskrár ís-
lands hefur til þessa einungis ver-
ið í höndum þingmanna. Það er
óeðlilegt. Stjórnarskráin er ekki
einkamál þeirra. Þeir eiga ekki að
setja sér leikreglurnar sjálfir. Það
á að vera í verkahring þjóðfundar,
þ.e. stjórnlagaþings. Vægi at-
kvæða til þjóðfundar verður eðli
máls samkvæmt að vera jafnt.
Við endurskoðun stjórnarskrár-
innar, þarf m.a. að tryggja jafn-
rétti fyrir lögum, víðtækára
samningafrelsi, skýrari aðskilnað
framkvæmdavalds og löggjafar-
valds og fullt sjálfstæði dómstóla
gagnvart ríkisvaldinu. Auk þess
verður að leiðrétta misvægi at-
kvæða. Ennfremur er tvennt, sem
skilyrðislaust verður að reisa
skorður við:
— Opinberri eyðslu, sem nú vex
sjálfkrafa að raungildi, þótt
þjóðartekjur fari minnkandi.
— Eyðslu, umfram tekjur.
Stjórnvöld hvorki eiga að, né
mega, geta ráðskazt með eignir og
tekjur borgaranna að vild.
Átvinnulífið hér á landi býr
ekki við sama frjálsræði og at-
vinnulíf víðast hvar í samkeppn-
islöndum okkar. Illu heilli stönd-
um við nær hagkerfi austan-
tjaldslanda. Reglugerðum og
opinberum fyrirmælum rignir yfir
atvinnulífið. Flestar verðákvarð-
anir eru í höndum opinberra aðila.
Stjórnvöld ákveða vexti. Gengi og
ráðstöfun erlends gjaldeyris er
háð boðum og bönnum. Ýmsar
skorður eru reistar þeim einstakl-
ingum, sem eitthvað vilja láta að
sér kveða í atvinnulífinu, og ríkið
vasast í atvinnurekstri í vaxandi
mæli. Of háir jaðarskattar draga
úr framtaki, athafnasemi og
vinnulöngun. Æ fleiri eiga afkomu
sína undir styrkjum, uppbótum og
opinberri fyrirgreiðslu, fremur en
eigin áræði og hugkvæmni. Ný-
greiddar láglaunabætur (les „lág-
skattabætur") bera þessu ljóst
vitni.
Heilbrigður atvinnurekstur á
mjög í vök að verjast. Rekstrar-
afkomu er haldið í lágmarki og
afskriftir og hagnaður gerð upp-
tæk. í raun er lítill grundvöllur
fyrir frjálsri atvinnustarfsemi,
enda stýrir ríkisvaldið ráðstöfun
mikils hluta alls fjármagns, og án
tillits til arðsemi.
Stjórnvöld ákveða, að fyrirtæk-
in megi ekki hækka verð vöru og
þjónustu, þrátt fyrir vaxandi
kostnað. Mönnum er vísað á lán-
tökur til að greiða rekstrartap.
Þegar skuldasöfnun fyrirtækj-
anna er orðin langt umfram öll
skynsamleg mörk, eru eigendur
einfaldlega spurðir, hvort þeir séu
ekki þreyttir á þessum vonlausa
taprekstri og lánastofnanir ríkis-
ins hirða fyrirtækin upp í skuldir.
Seinni hluti sögunnar á að vísu
ekki við hér á landi enn sem komið
er, heldur átti sér stað í Tékkó-
slóvakíu, þegar kommúnistar
hrifsuðu völdin þar. Vonandi gerir
það gæfumuninn, að hér á landi
getum við ennþá haft áhrif á sögu-
lokin.
Athafnafrelsi er ekki aðeins
mikilvæg mannréttindi, heldur
einnig nauðsynleg forsenda efna-
hagslegra framfara. Velferðar-
þjóðfélagið hefur leiðzt út í að
grafa undan efnahagslegum styrk
og gjaldþoli fyrirtækjanna og auk-
ið skattheimtu jafnt á fyrirtæki
sem einstaklinga langt úr hófi
fram. Þegar þjóðfélagið gerir af-
rakstur atvinnulífsins upptækan í
ríkissjóð, hættir atvinnulífið að
skila árangri, og fátæktin heldur
innreið sína.
Fólkið finnur að lífskjör þess
versna eða standa í stað. Oftlega
beinist óánægja þess samt ekki að
ríkisvaldinu eins og réttmætt
væri, heldur atvinnulífinu. Menn
virðast telja mögulegt að gera
endalausar kröfur til þess. Stjórn-
málamenn margir hverjir ala
markvisst á slíkri óánægju og
nota hana til að réttlæta enn frek-
ari afskipti af atvinnulífinu. Þessi
afskipti bæta á hinn bóginn gráu
ofan á svart. Óánægjan vex, og
enn er kallað á ríkið. Þannig
sökkvum við dýpra og dýpra í fen-
ið.
Eitt mesta framfaraskeið Vest-
urlanda hófst í kjölfar þess að
tollmúrar, sem gerðu kreppuna
miklu svo skelfilega og langvinna,
voru brotnir niður og fríverzlun
tekin upp. Heimsviðskiptin blómg-
uðust og urðu undirstaða velmeg-
unar í flestum ríkjum hins frjálsa
heims. Stjórnlyndismennirnir
beina nú spjótum sínum að milli-
ríkjaverzluninni vegna gjaldþrots
velferðarríkisins. Þar sem við ís-
lendingar erum háðari utanríkis-
viðskiptum en flestar þjóðir, er
fríverzlun sérstaklega mikilvæg
fyrir okkur. Vegna smæðar okkar