Morgunblaðið - 31.12.1982, Blaðsíða 22

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 31. DESEMBER 1982
26
Kveðjuorð:
Agnar Kofoed-Hansen
flugmálastjóri
Einn af beztu sonum þessa
lands, Agnar Kofoed Hansen,
fyrrverandi atvinnuflugmaður,
framkvæmdastjóri, lögreglustjóri
og flugmálastjóri er látinn. Það
sést þá þegar af upptalningu at-
vinnuheita hans, að hann átti að
baki mörg og merkileg störf á
starfsævi sinni.
Agnar fæddist á Hverfisgötunni
í Reykjavík og ólst þar upp. Tveir
þjóðar- og menningarstraumar
stóðu að Angari, móðirin ættuð úr
Breiðafirði en faðirinn danskur.
Úr Breiðafirðinum fylgdi honum
sú skaphöfn er best dugði, þegar
mest á reyndi í lífi hans, skaphöfn
sem mótast hafði í Breiðafirði í
aldalangri lífsbaráttu við óblíð
náttúruöfl bæði til sjós og lands,
áræðni, ráðsnilli, úthald. Móðir
Agnars var einstök myndarkona,
góðum gáfum gædd og kunni að
gera mikið úr litlu. Agnar átti við
mikla vanheilsu að stríða á
bernskuárunum, þakkaði hann
náttúrugreind og móðurumhyggju
móður sinnar, að hann skyldi ná
að verða fulltíða maður. Það
leyndi sér ekki hjá þeim er þekktu
föður Agnars, að þar fór menntað-
ur, fágaður heimsmaður. Kofoed-
Hansen var skógræktarstjóri um
langt árabil, og vann það upp-
byggingarstarf í skógræktarmál-
um íslands, sem nær á tólftu
stundu að snúa undanhaldi til eyð-
ingar í sókn, þá sókn, ásamt
merku starfi margra góðra
manna, sem þjóðin getur þakkað,
að hún skuli í dag eiga þá skógar-
unaðsreiti er við blasa víða um
land. En sú heimsmenning, sem
með föðurnum bjó varð rikulegar
gjafir til sonarins. Sjóndeildar-
hringur föðurhúsanna varð ekki
tiltölulega einangruð eyja við
heimskautsbaug í Norður-
Atlantshafi, eins og ísland var í
þessa daga, heldur heimsbyggðin
öll. Hin fágaða framkoma og prúð-
mennska heimsmannsins urðu
einnig vöggugjafir Agnars; það ör-
yggi, sem þessar gjafir gefa ásamt
áræðni og þrautseigju Breiðfirð-
ingsins áunnu honum virðingu og
velhug hvar sem hann fór og
fengu upp lokið þeim dyrum sem
annars hefðu verið fastar í stöf-
um.
Það er ævintýri líkast, hvernig
Agnari tókst að brjótast til náms í
flugliðsforingjaskóla danska flot-
ans, það ævintýri hefði aldrei orð-
ið án þess ríka andlega heima-
mundar er hér er getið, svo mörg
ljón voru á þeim vegi.
En í þessu ævintýri felst þjóðar-
gæfa Islendinga, því innan fárra
ára átti einangrun íslands eftir að
verða rofin af brezku innrásarliði,
er tók Island herskildi í maí 1940.
1935 er Agnar orðinn danskur
sjóflugliðsforingi, sem þýddi að
auk þess að vera orðinn útlærður
flotaflugmaður hafði hann hlotið
fræðslu í herfræðum og þjálfun
hermannsins. Herþjálfun og her-
fræðsla er með svipuðu sniði,
sömu grundvallarfræðin kennd í
öllum herskólum heimsins. Þetta
orsakar, að hvar sem herþjálfaðir
og hermenntaðir menn hittast er
um gagnkvæman skilning og virð-
ingu að ræða. Átti þetta eftir að
koma Agnari og íslandi til mikils
góðs síðar.
Að náminu í Danmörku loknu
starfar Agnar við nám og flug í
Danmörku, Noregi og Þýzkalandi,
var um tíma flugmaður hjá Luft-
hansa. En hugurinn stóð heim til
uppbyggingar flugmála á Islandi.
Er hann aðalhvatamaður að stofn-
un Flugfélags íslands og er fyrsti
flugmaður þess og framkvæmda-
stjóri. En á árinu 1939 sáu fram-
sýnir menn fram á háska í al-
þjóðamálum: Það er framsýni
Hermanns Jónassonar forsætis-
ráðherra sem gerir honum ljóst að
þau óveðursský, sem sífellt urðu
stærri og dekkri á hinum pólitíska
himni Evrópu, mundu innan
skammrar tíðar leiða til þeirrar
styrjaldar er virti eigi hlutleysi Is-
lands og að ísland yrði hersetið
land. Jafnvel tugþúsundir er-
lendra hermanna yrðu staðsettir í
landinu, sem yrði eins og riki í
ríkinu, starfandi utan íslenzkrar
laga og réttargæzlu. Því væri það
þjóðargæfa að eiga ungan efni-
legan mann í herfræðum mennt-
aðan, sem hægt væri að kalla til
forustu hins eina laga- og réttar-
gæzluafls, sem til var í landinu,
Lögreglu Reykjavíkur. Því fer
Agnar utan 1939 til Danmerkur og
Þýzkalands til þess að kynna sér
lögreglumál, og er skipaður lög-
reglustjóri í Reykjavík 1. janúar
1940. Framtíðarsýn Hermanns
Jónassonar varð því miður að
veruleika í mai það sama ár, er
brezki herinn ruddist hér inn með
hernaðarofbeldi. Mátti því vart
tæpara standa að ísland væri búið
að skipa sér í stöðu með sína beztu
þjálfun og þekkingu í forustu.
í samskiptum hernámsliðs og
aðallögreglustjóra hersetins lýð-
veldis eru stöðugt að koma upp öll
möguleg vandamál, sem þarfnast
skjótrar og farsællar úrlausnar.
Þau voru ekki fá slysin upp í stór-
slysin, sem Agnar náði að afstýra
með kunnáttu sinni, viljafestu og
lipurð, ásamt virðingu andstæð-
inganna fyrir persónunni Agnari
Kofoed-Hansen. Þetta hefur aldr-
ei verið að verðleikum metið og
skilið og verður seint þakkað. Þó
hafa sennilega Bretar hér mest að
þakka, því sumir yfirmenn Breta
voru af því sauðahúsi, að þeir litu
á sig sem fulltrúa drottnandi
heimsveldis. Fyrir slíkum
mönnum þurfti að hafa vit, ef
mikil ógæfa átti ekki að dynja yf-
ir. Samskiptin við Bandaríkja-
mennina voru allt annars eðlis,
enda þeir komnir með samþykki
íslendinga. Með Agnari og yfir-
Minning:
Sigursteinn Magnússon
fgrrv. framkvœmdastjóri
Fæddur 24. desember 1899
Dáinn 20. desember 1982
Sigursteinn Magnússon, fyrrum
framkvæmdastjóri skrifstofu
Sambandsins í Leith/ Edinborg og
aðalræðismaður íslands, andaðist
í Edinborg 20. desember sl. Útför
hans var gerð í Edinborg á að-
fangadag jóla, afmælisdegi hans,
en þá hefði Sigursteinn orðið 83ja
ára gamall.
Með Sigursteini er genginn
merkur íslendingur, aldamóta-
maður, sem elst upp er Islend-
ingar eru smám saman að taka
stjórn landsins í sínar eigin hend-
ur, félagslegu málin og þau efna-
hagslegu. Sjálfur lagði Sigur-
steinn Magnússon virka hönd á
plóginn við að yrkja þann akur
efnahagslegs sjálfstæðis þjóðar-
innar, sem síðar varð grundvöllur
þeirrar miklu velmegunar sem Is-
íendingar hafa búið við á seinni
hluta þessarar aldar.
Sigursteinn Magnússon var
fæddur á Akureyri 24. des. 1899 og
voru foreldrar hans Magnús
Jónsson ökumaður og bóndi í
Garði á Akureyri og kona hans
Margrét Sigurðardóttir.
Sigursteinn sleit barnsskónum á
Akureyri, á þeim tíma, þegar sam-
vinnustarf er sem óðast að festa
rætur hér á landi. Þingeyingar
sköpuðu með stofnun Sambands
islenskra samvinnufélaga, árið
1902, straumhvörf í íslenskt sam-
vinnustarf. Á fyrsta áratugi ald-
arinnar leggja svo Eyfirðingar
grundvöll að þróttmiklu sam-
vinnustarfi í byggðum Eyjafjarð-
ar undir forystu Hallgríms Krist-
inssonar.
Sigursteinn Magnússon varð
fyrir sterkum áhrifum af starf-
semi og hugsjónum samvinnufé-
iaganna í uppvextinum á Akureyri
enda fór svo, að hann helgaði
ævistarf sitt samvinnuhreyfing-
unni.
Að loknu námi í Gagnfræða-
skólanum á Akureyri árið 1917 hóf
Sigursteinn störf hjá Kaupfélagi
Eyfirðinga. Um þetta leyti er
Hallgrímur Kristinsson að setja á
stofn aðalskrifstofu Sambandsins
í Reykjavík og flytur þá heim frá
Kaupmannahöfn, en Sigurður
bróðir Hallgríms tekur þá við
kaupfélagsstjórastarfi í Kaupfé-
iagi Eyfirðinga.
Það kom á daginn, að hugur Sig-
ursteins stefndi í frekara nám að
loknu gagnfræðaskólaprófi. Bein-
ast virtist liggja við að afla sér
viðskiptanáms í Kaupmannahöfn,
en þar voru fyrir Akureyringar,
sem munu hafa verið reiðubúnir
að greiða götu hans til frekari
mennta.
Hallgrímur Kristinsson hafði
sett á stofn fyrstu skrifstofu Sam-
bandsins í Kaupmannahöfn árið
1915 og þegar Hallgrímur flytur
til íslands árið 1917 tók við for-
stöðu skrifstofunnar Oddur Rafn-
ar, ættaður úr Eyjafirði. Hann
hafði stundað nám í Danmörku og
starfað hjá danska samvinnusam-
bandinu um árabil, áður en hann
kom til starfa á Sambandsskrif-
stofuna.
Sigursteinn átti því góða að í
Danmörku, en hann fór'til Kaup-
mannahafnar 1920 og innritaðist í
Niels Brocks Handelsskole og út-
skrifaðist þaðan árið 1922. Að
námi loknu hóf hann störf á
Kaupmannahafnarskrifstofu
Sambandsins hjá Oddi Rafnar.
Síðan lá leiðin heim til íslands til
starfa á skrifstofu Sambandsins í
Reykjavík árið 1923.
Á fyrstu áratugum íslensku
kaupfélaganna var oft erfitt um
vik með vöruútveganir, nema fyrir
milligöngu bæði innlendra kaup-
manna og erlendra heildsala, en
sú hin hlykkjótta leið frá fraro-
leiðanda til neytandans varð til
þess að mikill milliliðakostnaður
hlóðst á vörurnar.
Það var því ljóst, að eitt af meg-
in verkefnum Sambandsins var að
stytta leið vöruútvegunar og kom-
ast í beint samband við framleið-
endur. Og hér koma hinar erlendu
skrifstofur inn í myndina. Þá er
ljóst, að fyrri heimsstyrjöldin
varð til þess að breyta nokkuð inn-
kaupavenjum íslendinga, enda
færðust þá viðskipti frá Dan-
mörku til annarra landa, þ.á m.
Bandaríkjanna.
Það var þess vegna, að Sam-
bandið setti á stofn skrifstofu í
New York 1917 og var Guðmundi
Vilhjálmssyni falin forysta henn-
ar. Þessi skrifstofa var svo lögð
niður 1920, eftir að viðskipti voru
aftur að flytjast meira til Evrópu.
Guðmundur Vilhjálmsson flytur
þá til Edinborgar og setur á stofn
skrifstofu Sambandsins til inn-
kaupa og sölu á íslenskum afurð-
um i hafnarborginni Leith.
Starfsemi þessarar skrifstofu
varð mikill örlagavaldur í lífi Sig-
ursteins Magnússonar, þvi árið
1930, þegar Guðmundur Vil-
hjálmsson flytur til Reykjavíkur
og tekur við forstjórastarfi Eim-
skipafélags íslands, er Sigursteinn
ráðinn framkvæmdastjóri Leith-
skrifstofu og hann flytur þá með
fjölskyldu sína til Edinborgar.
Sigursteinn var óvenju vel undir
það búinn að taka að sér fram-
kvæmdastjórn skrifstofu Sam-
bandsins á Bretlandseyjum. Hann
hafði kynnst þróttmiklu sam-
vinnustarfi á uppvaxtarárunum á
Akureyri, fengið góða verslunar-
menntun, starfað á skrifstofunni í
Kaupmannahöfn og svo um árabil
á skrifstofu Sambandsins í
Reykjavík. Og síðan var það gæfu-
sporið stóra að eignast Ingibjörgu
sem lífsförunaut, en þau gengu í
hjónaband árið 1927. Ingibjörg er
dóttir Sigurðar Björnssonar fyrr-
um brunamálastjóra í Reykjavík
og konu hans Snjólaugar Sigur-
jónsdóttur af Laxamýrarætt. Það
var mikil hamingja fyrir Sigur-
stein að eignast Ingibjörgu. Hún
er ekki aðeins stórglæsileg kona
heldur mikil húsmóðir og perla að
manni.
Þau Ingibjörg og Sigursteinn
eignuðust fallegt heimili að 5 Lyg-
on Road í Edinborg, en Sam-
bandsskrifstofan var til húsa við
Constitution-stræti í Leith,
skammt frá höfninni. Leith var
um árabil fastur viðkomustaður
skipa er sigldu til íslands.
Það var mikið trúnaðarstarf
sem Sigursteinn gegndi fyrir Sam-
bandið að stýra Leith-skrifstofu.
Þar var um að ræða að ná í sem
best viðskiptasambönd til inn-
kaupa beint frá framleiðendum og
svo að koma íslensku afurðunum i
sem best verð.
Umfang Leith-skrifstofu fór
vaxandi á þriðja áratugnum. Vör-
ur voru keyptar fyrir kaupfélögin
og sendar beint á hafnir til Is-
lands. Minni hluta var afskipað til
Sambandsins á lager. Þá sá
Leith-skrifstofa um sölur á ís-
lenskum afurðum. Sú starfsemi
fór vaxandi eftir að frystur fiskur
kom til sögunnar og stærsti hluti
útflutts dilkakjöts fór fryst á
Bretlands-markað.
Sigursteinn Magnússon gekkst
mjög upp í starfi sínu á Leith-
skrifstofu. Hann kunni vel til
verka, var sterkur persónuleiki og
ávann- sér oftast virðingu hjá
viðskiptamönnunum. Hann gat
verið harður í viðskiptum og
metnaðarfullur um markmið, að
ná góðu verði, lágu á aðkeyptum
vörum en háu á því sem selja átti
að heiman. Hann gerði sér þó ljósa
grein fyrir því, að þegar til lengd-
ar lét var það gagnkvæmt traust
milli aðila, sem oftast bar bestan
árangur.
Frá fyrstu tíð hafa hinar er-
lendu skrifstofur Sambandsins
gegnt því hlutverki að mennta
unga menn að heiman í viðskipt-
um. Þeir voru ófáir landarnir, sem
dvöldu hjá Sigursteini á Leith-
skrifstofu og dvölin þar var talinn
góður skóli, þótt Sigursteinn þætti
æði strangur húsbóndi á stundum.
í einkalífi var Sigursteinn mik-
ill gæfumaður. Áður hefur verið
minnst á mannkosti Ingibjargar.
Þau hjón hafa átt mikið barnalán,
fjögur mannvænleg börn, sautján
barnabörn og eitt barnabarna-
barn. Börn þeirra eru:
Sigurður, prófessor í læknis-
fræði og yfirlæknir kvennadeildar
Landspítalans. Kona hans er
Audrey, skosk að þjóðerni. Þau
eiga 5 börn og eitt barnabarn.
Margrét, gift Ronald Bennett
hæstaréttarlögmanni. Þau eiga 6
börn og eru búsett í Edinborg.
Húsi sínu hafa þau gefið nafnið
Laxamýri. Magnús, hinn þekkti
sjónvarpsmaður hjá BBC. Kona
hans er Mamie og eiga þau 4 börn.
Þau eru búsett í Glasgow og svo
Snjólaug, sem er yngst. Hún er
píanókennari og vararæðismaður
Islands, gift Nigel Thomson, dóm-
ara. Þau eiga tvö börn og eru bú-
sett í Edinborg.
Samtals eru afkomendur Ingi-
bjargar og Sigursteins 22 talsins.
Þau Ingibjörg og Sigursteinn
eignuðust fallegt heimili að 5 Lyg-
on Road í Edinborg. Þar ólust
börnin þeirra upp og þar var sá
hamingjureitur er tengdi fjöl-
skylduna svo sterkum böndum.
Oft var gestkvæmt á heimilinu í
Lygon Road. Þau hjónin voru
miklir gestgjafar. Eftir að Sigur-
steinn var útnefndur ræðismaður
íslands í Skotlandi árið 1940 var
mörgu að sinna á þeim vettvangi
og segja má, að í reynd hafi Sigur-
steinn verið eins konar sendiherra
íslands i Skotlandi, sérstaklega á
stríðsárunum, en þá komu ýms
mál til hans kasta. Æði margir
íslendingar voru þá við nám í
Edinborg. Þeir nutu í ríkum mæli
gestrisni þeirra Ingibjargar og
Sigursteins. Á heimili þeirra hitt-
ust menn oft og ræddu mörg mál-
in er vörðuðu ættland og þjóð. Ef
ég man rétt þá starfaði félags-
skapur íslendinga í Edinborg á
stríðsárunum og þar var Sigur-
steinn fremstur í hópi og æfði m.a.
söng með samlöndum sínum. Árið
1950 var Sigursteinn tilnefndur
aðalræðismaður fyrir Island í
Skotlandi og því embætti gegndi
hann til æviloka.
Sigursteinn Magnússon hafði
sterkar tilfinningar fyrir íslenskri
menningu. Sjálfur var hann mjög
bókmenntalega sinnaður og var
listhneigður. Hann beitti sér fyrir
því að ljósrituð hafa verið ýms rit
um ístand sem til eru í söfnum í
Edinborg og víðar í Bretlandi.
Tónlist átti sterk ítök í Sigursteini
og sjálfur var hann góður söng-
maður. Tónlistargáfan gekk svo í
arf til barna og barnabarna.
Snjólaug, yngri dóttirin, lauk
námi í píanóleik og er píanókenn-
ari. Og til eru sögur um kamm-
erhljómsveit barnabarnanna á
Laxamýri í Edinborg.
Upp úr 1960 óskaði Sigursteinn
eftir því að létta á sér störfum
með því að láta af framkvæmda-
stjórn Leith-skrifstofu, sem hann
hafði gegnt í 30 ár við góðan orð-
stír. Það var um þetta leyti sem
ráðgert var að flytja skrifstofuna
til London og þar tók hún svo til
starfa á 60. afmælisdegi Sam-
bandsins 20. febrúar 1962. Sigur-
steinn hélt þó áfram að starfa
fyrir sambandið sem ráðgjafi í
markaðsmálum á Stóra-Bretlandi
og meginlandi Evrópu með aðsetri
í Edinborg. Þessum störfum
gegndi hann í nokkur ár.
Þegar hér var komið seldu þau
Ingibjörg og Sigursteinn húsið sitt
við Lygon - Road og fluttu í litla
íbúð við Orchard Brae, nálægt
miðbiki Edinborgar. Án efa var
söknuður að flytja úr íbúðarhús-
inu, sem geymdi svo margar góðar
endurminningar frá bestu árunum
á lífsleiðinni. En það er gangur
lífsins að sníða sér stakk eftir að-
stæðum. Þar verður skynsemin að
ráða.
Þegar Sigursteinn lét af störf-
um fyrir Sambandið hafði hann
starfað fyrir íslensku samvinnu-
hreyfinguna í hálfa öld, fyrst á
Akureyri, síðan í Kaupmanna-
höfn, svo Reykjavík og lengst af í
Edinborg. Hann var einn af þeim
sem voru í forystusveit Sam-
bandsins, þegar verið var að
bygKÍ3 upp erlend viðskipti og
starf hans á þessu sviði var ekki
aðeins þýðingarmikið fyrir sam-
vinnuhreyfinguna, heldur fyrir ís-