Morgunblaðið - 31.12.1982, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 31. DESEMBER 1982

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 150 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 12 kr. eintakiö.
Við upphaf
kosningaárs

Islenska þjóðin stendur nú
við upphaf kosningaárs,
hvort heldur þing verður rofið
fyrr en seinna er ljóst að til
þess verður kosið á árinu 1983.
Þótt kjörtímabilinu sé ekki enn
lokið og ekki heldur ferli núver-
andi ríkisstjórnar er öllum
landslýð fyrir löngu orðið ljóst,
að þessi ríkisstjórn sem nú hef-
ur setið í tæp þrjú ár er einhver
hin misheppnaðasta síðan ís-
lenskur maður varð fyrst ráð-
herra, 1904. Hér er fast að orði
kveðið en alls ekki of fast, því að
vilji er allt sem þarf til að sjá
hve illa hefur verið haldið á öll-
um málum og þá ekki síst efna-
hagsmálunum.
Geir Hallgrímsson, formaður
Sjálfstæðisflokksins, segir í
áramótagrein í Morgunblaðinu í
dag: „Rétt er að knýja á um það,
að ríkisstjórnin segi af sér fyrir
kosningar og til þeirra sé boðað
hið fyrsta. Hitt skiptir minna
máli hvort einhverri bráða-
birgðastjórn er komið á laggirn-
ar eða núverandi stjórn sitji
sem starfsstjórn fram yfir
kosningar."
Það er óhætt að slá því föstu,
að engin bjartsýni ríkir hjá
þeim Islendingum sem bera hag
þjóðar sinnar fyrir brjósti og
við mörgum einstaklingum
blasir í raun afkomubrestur við
þessi áramót. Þeir sem nú fara
með ráðherravald á íslandi
hafa ekki bent á neina leið út úr
vandanum og þá skortir í raun
bæði fylgi og dirfsku til að tak-
ast á við hann.
Fáir menn hafa meiri og
lengri reynslu af því að takast á
við hin margvíslegu viðfangs-
efni sem við er að glíma í lands-
stjórninni en dr. Jóhannes
Nordal, seðlabankastjóri. Hann
hefur í nýlegri forystugrein í
Fjármálatíðindum lýst stjórn-
arháttum í landinu nú með
þessum orðum: „I stað þess að
horfast í augu við vandann í
heild sinni taka menn það
gjarnan til bragðs að stýra und-
an öldunni og reyna að forðast
áföll með því að bregðast við
vandamálunum hverju á fætur
öðru. Þótt slík viðleitni sé vissu-
lega betri en engin og geti
nokkru bjargað í bili, er hætt
við, að menn hreki fljótlega af
leið, missi sjónar af megin-
markmiðunum og nýtt ólag ríði
yfir jafnskjótt og hinu fyrra
sleppir. Öllu þessu má finna
stað í efnahagsþróuninni hér á
landi að undanförnu."
Það er svo sannarlega ekki
árennilegt að hefja nýtt og erf-
itt ár undir forystu manna, sem
sjá þann kost vænstan að
hleypa undan öldunni þegar
björgin felst í því að ná landi í
gegnum brimgarðinn og til þess
þarf sameinað átak, áræði og
glöggskyggni. Dr. Jóhannes
Nordal segir í grein sinni að hin
illvíga verðbólga sé meginorsök
þeirrar sjálfheldu, sem stjórn
efnahagsmála er komin í hér á
landi og hann varpar fram þess-
ari hugmynd: „Sú spurning
hlýtur því að gerast sífellt
áleitnari, hvort það sé ekki að
verða Islendingum lífsnauðsyn
að brjótast út úr vítahring verð-
bólgunnar með því m.a. að af-
nema með öllu hið vélgenga
verðbótakerfi launa og verðlags,
sem hér hefur verið við lýði í
meira eða minna mæli um ára-
tuga skeið."
Hugmyndir sem þessar hljóta
að koma til álita í kosningabar-
áttunni þó málið sé að sjálf-
sögðu viðkvæmt. Síðasta af-
skræmingin á stjórn efna-
hagsmála eru láglaunabæturn-
ar svonefndu, sem ríkisstjórnin
beitti sér fyrir og áttu að vera
smyrsli á sárin eftir launa-
skerðinguna 1. desember. Hvað-
anæva af landinu berast mót-
mæli vegna þessara ráðstafana
— þær eru jafn misheppnaðar
og annað sem ríkisstjórnin hef-
ur tekið sér fyrir hendur.
Misréttið í þjóðfélaginu
magnast dag frá degi. í opnu
bréfi sem Þórunn Christiansen,
einstæð fimm barna móðir,
sendi Ragnari Arnalds, fjár-
málaráðherra, og birtist hér í
blaðinu á þriðjudaginn sagði
meðal annars: „Á íslandi hefur
það fram til þessa ekki þótt
neitt til að hrósa sér af að
þiggja ölmusu, en ekki hafði
mig samt órað fyrir að ég með
mína ómegð ætti eftir að verða
einn af máttarstólpum þjóðfé-
lagsins. í þeirri von að þetta
framlag mitt (að fá ekki lág-
launabætur) megi verða þjóðar-
búinu til hjálpar og ef til vill
forða skútunni frá að vera hirt
upp í skuld hjá einhverju stór-
veldinu, þá óska ég yður gleði-
legs nýars."
Þórunn segist vera svo lán-
söm að vera alin upp við, að
reyna að koma auga á ljósu
punktana í lífinu, jafnvel þó
þeir séu stundum agnarlitlir —
þetta hafi fleytt sér yfir marga
erfiðleika. Þetta lán hennar
hefur löngum verið haldreipi ís-
lensku þjóðarinnar. Ljósu
punktunum hefur ekki fjölgað í
landsstjórninni á því ári sem
við nú kveðjum, en á því næsta
gefst okkur færi á að bæta úr
skák í almennum kosningum. I
von um að svo verði óskar
Morgunblaðið lesendum sínum
og landsmönnum öllum gleði-
legs nýars.
Geir Hallgrímsson formaður Sjálfstæðisflokksins:
ÁRAT
Okkur sjálfstæðismönnum eru ofarlega í huga sveit-
arstjórnarkosningarnar á liðnu ári þegar Sjálfstæðis-
flokkurinn vann mikinn sigur og endurheimtur var
meirihlutinn í borgarstjórn Reykjavíkur eftir eitt kjör-
tímabil vinstristjórnar. Með sama hætti horfum við
fram á veginn til næsta árs þegar alþingiskosningar
verða og væntum þess að sagan endurtaki sig og Sjálf-
stæðisflokkurinn vinni góðan sigur svo að létta megi af
landsmönnum oki vinstristjórnarstefnu. Með þessum
hætti tryggir lýðræðið að kjósendur geti skipt um ríkis-
stjórnir og sveitarstjórnir.
Á liðnu ári hafa kosningar farið fram í Svíþjóð og á
Spáni og árið á undan í Frakklandi og Noregi og nú á
næsta ári verða kosningar í Vestur-Þýskalandi og vænt-
anlega einnig í Bretlandi. í kjölfar þessara kosninga
hafa átt sér stað stjórnarskipti, ýmist með þeim hætti
að hægri flokkar eða vinstri flokkar hafa tekið við
völdum. Þessu er ekki þannig háttað í einræðisríkjum
austan tjalds.
Sá atburður sem hvað hæst bar erlendis var fráfall
Brésnéfs, forseta Sovétríkjanna og aðalritara kommún-
istaflokksins, þar og valdataka Andropov, fyrrverandi
yfirmanns hinnar illræmdu KGB-ógnarlögreglu. Menn
hugleiða nú hvort þessi valdhafaskipti hafi í för með sér
breytta stefnu Sovétríkjanna. Slíkar vangaveltur hafa
komið upp í hvert sinn, sem nýr valdamaður hefur
komið til sögunnar austur þar eftir tíð Stalíns. Niður-
staðan hefur jafnan orðið sú að Sovétríkin hafa haldið
óbreyttri heimsvaldastefnu. Ekkert bendir til að stefna
Sovétríkjanna gagnvart Póllandi og frjálsri verka-
lýðshreyfingu þar muni breytast eða að Sovétmenn
muni draga heri sína heim frá Afganistan þar sem
blóðug styrjöld er háð með grimmilegri íhlutun og yfir-
gangi Sovétríkjanna. Engar líkur benda heldur til þess,
að Sovétríkin dragi úr vígbúnaði sínum og áformum um
aukin áhrif og yfirráð í heiminum.
Það er engum vafa bundið að útþensla Sovétríkjanna
og aukin áhrif þeirra og leppríkja þeirra þrengir að
lýðræðisríkjunum, dregur úr svigrúmi þeirra. Lýðræð-
isríkin hljóta því að efla og styrkja það varnarbandalag
sem stofnað var eftir heimsstyrjöldina síðari í kjölfar
útþenslustefnu Sovétríkjanna þá og valdaráns komm-
únista í austantjaldsríkjum.
En sá er einnig munur á lýðræðisríkjum og einræð-
isríkjum að einræðisherrarnir þurfa ekki að spyrja
þegnana hvort þeir vilji verja fjármunum í vígbúnað,
heldur er vilji einræðisherranna allsráðandi. Valdhafar
í lýðræðisríkjum verða aftur á móti að bera það undir
borgarana hvort þeir vilji greiða þá skatta sem nauð-
synlegir eru til þess að tryggja öryggi og varnir. Það er
auðvitað uggvænlegt að ógnarjafnvægi milli stórveld-
anna sé e.t.v. eina trygging friðarins. Því er ekki að
furða að menn leiti annarra leiða og stofni til friðar-
hreyfinga. Friðarhreyfingar og barátta fyrir friði er
góðra gjalda verð ef hún eyðir tortryggni milli manna
og þjóða og stuðlar að gagnkvæmri afvopnun undir
tryggu eftirliti. Berjist friðarhreyfingar fyrir einhliða
afvopnun, þá eru þær af hinu illa og til þess vísastar að
auka ófriðarhættuna og yfirgang einræðis- og ofbeldis-
afla.
Reynslan af Atlantshafsbandalaginu sýnir okkur
Vestur-Evrópubúum, að í okkar hluta heims hefur frið-
ur ríkt frá stofnun bandalagsins og því er það sann-
mæli, sem ég hef áður haft á orði, að Atlantshafsbanda-
lagið eru mikilvægustu friðarsamtök, sem við íslend-
ingar tökum þátt í.
Engum blöðum er um það að fletta að Sovétríkin hafa
á síðustu árum unnið mjög á í vígbúnaði miðað við
vesturveldin. Sovétríkin hafa öðlast yfirburði á ákveðn-
um hernaðarsviðum. Atlantshafsbandalagið samþykkti
því á fundi sínum í desember 1979 að setja upp meðal-
drægar eldflaugar í Evrópu fyrir árslok 1983 til þess
m.a. að fá Sovétríkin að samningaborðinu um gagn-
kvæma afvopnun. Meðan Sovétríkin komu upp mörg
hundruð eldflaugaoddum meðaldrægra eldflauga sem
stefnt var að lýðræðisríkjum Vestur-Evrópu heyrðist
lítið sem ekkert í ýmsum þeim friðarhreyfingum eða
tillögumönnum sem vilja nú að vesturveldin afnemi
áðurgreinda samþykkt sína um uppsetningu meðal-
drægra eldflauga í Evrópu á næsta ári ef ekki semst um
gagnkvæma afvopnun. Ef slíkar ráðagerðir tækjust,
væri það vísasti vegurinn til þess að Sovétríkin hreyfðu
sig hvergi og gæfu í engu eftir í vígbúnaðarkapphlaup-
inu. Slíkar friðarhreyfingar eru ekki trúverðugir boð-
berar friðar.
Við vonum auðvitað að viðræður um afvopnun beri
árangur og unnt verði að beina framleiðslu iðnríkja að
öðru fremur en vopnum. Sú von að úr vígbúnaði Sov-
étmanna dragi kann þó fremur að byggjast á því að
efnahagslegur vanmáttur þeirra sé slíkur að þeir geti
ekki undir meiri vígbúnaði staðið en á góðum vilja
þeirra til gagnkvæmrar afvopnunar. Fréttir frá Sovét-
ríkjunum eru af skornum skammti en haft er fyrir satt
að efnahagsástandið þar sé víða litlu betra en í Pól-
landi. Efnahagsástandinu í Póllandi er eins og kunnugt
er lýst þannig að verðlag hefur hækkað um 400% á einu
ári, kjötskammturinn er skorinn við nögl en þó er talið
að almennir launþegar hafi ekki peninga til að nýta
skammtinn nema að einum þriðja. Ef ástandið er orðið
eitthvað þessu líkt í Sovétríkjunum, er e.t.v. ekki borin
von að valdhafar sjái að sér eða séu þrátt fyrir einræð-
isskipulagið knúnir til þess vegna óánægju íbúa Sovét-
ríkjanna. En víst er um það að vestræn ríki geta ekki
treyst því að valdhafar þar eystra breyti um stefnu og
því verður varnarstyrkur lýðræðisríkjanna að vera slík-
ur að einræðisherrar hætti ekki á átök. Vissulega legg-
ur varnarviðbúnaður lýðræðisríkjanna fjármálalega
byrði á borgarana og höfum við Islendingar minnst af
því að segja, en sú byrði er eins og stendur það verð sem
borgararnir verða að greiða fyrir það frelsi sem ríkir í
vestrænum lýðræðisríkjum.
- X -
I baráttu austurs og vesturs, einræðis og lýðræðis,
hefur og blandast sá vandi sem felst í stöðu þróunar-
landa og þróaðra ríkja. Hin fjölmörgu vanþróuðu ríki
hafa gert þá kröfu til þróaðra landa að jafnaður sé
efnahagslegur munur þeirra á milli og iðnríkin hafa
viðurkennt þá kröfu með því að greiða atkvæði með
samþykkt Sameinuðu þjóðanna að verja skuli allt að
1% þjóðartekna iðnríkja til aðstoðar við þróunarlöndin.
Nú er það að vísu deiluefni hvernig sú aðstoð hefur
komið að notum þegar eftir samþykkt Sameinuðu þjóð-
anna hefur verið farið. Margir telja, að aðstoðin hafi að
engu orðið, gufað upp í miðstýrðu og spiiltu efnahags-
kerfi þróunarlanda og því ekki orðið til þeirra framfara,
þar sem ætlast var til. En verra er þó, að þegar einstök
þróunarlönd hafa vaxið svo úr grasi, að þau taka að
veita iðnþróuðu löndunum eða iðnríkjunum samkeppni,
gætir þeirra tilhneiginga innan iðnríkja, að setja á
verndartolla og viðskiptaþvinganir til þess að koma í
veg fyrir slíka samkeppni. Skýringin er auðvitað óttinn
við atvinnuleysið í iðnríkjum. Það er eðlilegt að iðnrík-
in, sem berjast við atvinnuleysi, vilji forðast þann vá-
gest. En það er hræsni að þykjast gefa með annarri
hendinni og taka það svo aftur með hinni.
Við íslendingar teljumst til þróaðra iðnríkja, en höfð-
um af litlu að státa í aðstoð við þróunarlöndin. En við
eigum sameiginlegra hagsmuna að gæta með þeim, að
ekki sé snúist við efnahagssamdrætti og atvinnuleysi
með viðskiptamúrum, millifærslum og styrkjum úr
opinberum sjóðum til atvinnufyrirtækja í iðnríkjum.
Með þeim hætti hefur samkeppnisaðstaða sjávarútvegs
okkar og iðnaðar eins og skipasmíðaiðnaðar verið skert.
Frjáls milliríkjaverslun og alþjóðleg efnahagsleg sam-
vinna innan samtaka eins og EFTA, Efnahagsbanda-
lagsins og OECD-ríkja og þátttaka íslands í henni á af
okkar hálfu að stefna gegn slíkri hafta- og styrkja-
starfsemi, sem er og verður Þrándur í Götu efnahags-
legum framförum og bættum lífskjörum í heiminum.
Og umfram allt skulum við ekki beita þeim aðgerðum
til lausnar eigin efnahagsvanda, sem við viljum með
engu móti að aðrar þjóðir noti gegn hagsmunum okkar.
Okkur íslendingum er ekki síður en öðrum þjóðum
brýn nauðsyn að taka þátt í alþjóðlegu samstarfi. Skýr-
asta sönnun þess er hafréttarráðstefnan og hafréttar-
sáttmálinn, sem nýlega var undirritaður. Ársins 1982
verður hér á landi lengi minnst af því tilefni og þakkir
eru fluttar þeim mönnum, sem verið hafa forystumenn
og formælendur á sviði hafréttarmála. Ástæða er til að
geta þar sérstaklega þáttar Hans G. Andersen, sem
verið hefur í fremstu víglínu frá byrjun og til þessa
dags.
Nú þurfum við að tryggja réttindi okkar samkvæmt
hafréttarsáttmálanum og Hans G. Andersen kemur
einmitt til viðræðna við utanríkismálanefnd alþingis í
byrjun ársins til að fjalla um þingsályktunartillögur
sjálfstæðismanna um réttindi okkar á Reykjanes-
hryggnum, hafsbotnssvæðinu suður af landi og varð-
andi laxveiðar í sjó.
Baráttan gegn atvinnuleysi og verðbólgu hefur ein-
kennt efnahagslíf flestra viðskiptalanda okkar síðustu
árin. Verðbólgan hefur þar að vísu ekki verið mikil á
okkar mælikvarða en engu að síður alvarleg í þeirra
augum. Nú er svo komið að náðst hefur töluverður
árangur í baráttunni gegn verðbólgu og víðast hvar er
hún nú komin niður fyrir 10% og jafnvel enn lægri
orðin, bæði í Bretlandi og Bandaríkjunum. En atvinnu-