Morgunblaðið - 31.12.1982, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 31. DESEMBER 1982
19
VIÓT
leysi hefur aukist og því hefur þeirri kenningu óspart
verið hampað að engum árangri sé unnt að ná í baráttu
gegn verðbólgu án þess að atvinnuleysi myndist. í þeim
efnum hefur verið gert lítið úr árangri hægri stjórna í
Bretlandi og Bandaríkjunum í verðhjöðnun þar sem
atvinnuleysi sé þar mikið. En staðreyndin er sú, að
atvinnuleysi er engu minna í mörgum ríkjum þar sem
vinstri stjórnir ráða, og verðbólga jafnframt meiri, eins
og í Frakklandi. Þótt bjartsýnir menn sjái ýmis bata-
merki þá er ekki útlit fyrir það alveg á næstunni, að
samdráttur sá, sem ríkt hefur nú um skeið í alþjóða
efnahagsmálum sé á enda. Þótt olíuverðlag fari lækk-
andi, mest vegna minnkandi eftirspurnar, er það mat
manna, að nokkur tími líði þar til önnur batamerki
verði raunveruleg.
- X -
Stjórnvöld hér á landi kenna ytri efnahagsáföllum,
alþjóðlegri efnahagskreppu um, hvernig komið er í
efnahagsmálum okkar.
Staðreyndin er sú, að alþjóðlegur efnahagssamdrátt-
ur hefur haft minni áhrif hér á landi en haldið er fram,
og önnur hagstæð skilyrði vegið þyngra á metunum.
Verðmætisaukning afla unnum úr sjó var meiri en olíu-
verðhækkunin 1979 og verðlag á sjávarafurðum okkar
og gengi dollars í hlutfalli við aðra gjaldmiðla okkur
hagstætt. Það er fyrst á þessu ári, að sölutregðu gætir á
skreið og aflaminnkunar eftir stóraukinn afla síðustu
ára í kjölfar útfærslu fiskveiðilögsögunnar í 200 mílur
undir forystu sjálfstæðismanna. En þó er afli á yfir-
standandi ári líkur og var 1978 og 1979, sem sagt 3. eða
4. besta aflaár okkar.
Stjórnarsinnar hrósa sér af fullri atvinnu og afsaka
sinnuleysi sitt í baráttu gegn verðbólgu með því að þeir
vilji ekki stofna til atvinnuleysis. Við þetta er a.m.k.
þrennt að athuga:
í fyrsta lagi er það ekki rétt að valið standi á milli
atvinnuleysis og verðhjöðnunar eða fulirar atvinnu og
verðbólgu. Það er ekki eingöngu unnt að ná árangri í
baráttunni gegn verðbólgu án þess að til atvinnuleysis
komi, heldur er það skilyrði þess, að hér komi ekki til
atvinnuleysis. Ef óðaverðbóigan fær enn að vaða áfram
er atvinnurekstur dauðadæmdur og atvinnuöryggi úr
sögunni.
I öðru lagi er nauðsynlegt, að við íslendingar gerum
okkur grein fyrir því hvort hér sé full atvinna í þess
orðs réttu merkingu, hvort vinnuafl landsmanna sé allt
bundið við arðbær störf. í raun og veru er ástæða til að
ætla, að hér sé dulið atvinnuleysi. Á undanförnum árum
hafa menn flust af landi brott til þess að leita sér
atvinnu. Við sjáum dulið atvinnuleysi í því að fiski-
skipaflotinn er of stór og þar af leiðandi stunda of
margir fiskveiðar miðað við ástand fiskstofna. Núver-
andi ríkisstjórn hefur staðið fyrir innflutningi á nær 20
skuttogurum síðustu 2 árin án þess að fiskiskip færu úr
landi í staðinn. Þessir togarar kosta um eða yfir 1000
millj. kr. Þeim fjármunum er á glæ kastað. Þjóðin í
heild fær ekki auknar tekjur til að standa undir þeirri
greiðslubyrði. Við gerum okkur grein fyrir duldu at-
vinnuleysi. Auðvitað dregur þetta dulda atvinnuleysi úr
lífskjörum almennings, þótt segja megi að mannúðlegra
sé að mæta atvinnuleysinu með þessum hætti heldur en
horfast í augu við það með þeim afleiðingum, sem aðrar
þjóðir hafa gert og greiða atvinnuleysisstyrki.
í þriðja lagi er aðalskýringin á því að hér hefur ekki
verið atvinnuleysi, að atvinnu, þ.á m. hallarekstri, hefur
verið haldið uppi með erlendum lántökum en það verður
ekki gert til frambúðar. Atvinnuleysisvofan bíður í
dyragættinni.
- X -
Ástæða er nú til að rifja upp að um þetta leyti fyrir
þremur árum stóðu yfir stjórnarmyndunartilraunir eft-
ir desemberkosningarnar 1979. Ég gerði þá að tillögu
minni að mynduð yrði þjóðstjórn þar sem allir þing-
flokkarnir tækju höndum saman og bæru ábyrgð á bar-
áttunni gegn verðbólgunni, sem þjóðarnauðsyn væri að
sigrast á. Rjúfa skyldi þá sjálfvirkni og þann vítahring
sem landsmenn hafa gengið eins og þrælar.
Annað höfuðmálið sem slík þjóðstjórn átti að ná sam-
komulagi um var lausn kjördæmamálsins svo að leið-
rétt yrði misvægi atkvæða. Þessi viðfangsefni eru nú
enn hvoru tveggja aðalvandamálin sem lausn verður að
finnast á. En hversu auðveldar hefði það ekki verið
fyrir 3 árum en nú? Þá var hæðst að þessari tillögu
minni en þeir hinir sömu sem voru með háðsglott á vör
þá eru að tala um þjóðarsamstöðu nú og kalla á ábyrgð
stjórnarandstöðunnar til að koma ráðþrota ríkisstjórn
til hjálpar.
Myndun núverandi ríkisstjórnar átti að bjarga sæmd
Alþingis er reynslan af þriggja ára stjórnarferli hefur
leitt í ljós að virðing og sæmd Alþingis hefur aldrei
verið minni.
Reynsian hefur sýnt að myndun núverandi ríkis-
stjórnar byggðist á tvennu, annars vegar löngun í ráð-
herrastóla og hins vegar vilja til að kljúfa Sjálfstæðis-
flokkinn, kjölfestuna í íslenskum þjóðmálum. Ekki
vantaði raunar fögur orð í stjórnarsáttmála en Stein-
grímur Hermannsson hefur nýlega haldið því fram, að
núverandi ríkisstjórn hafi í raun aðeins tvisvar gert
raunverulegar efnahagsráðstafanir, nefnilega 7% verð-
bótaskerðinguna 1. mars 1981, sem ákveðin var með
efnahagsaðgerðunum um áramótin þar á undan og 7,7%
verðbótaskerðingu 1. desember sl. sem gerð var með
bráðabirgðalögunum. Þessi ummæli Steingríms Her-
mannssonar leiða í ljós það sem aðrir vissu raunar áður
að ríkisstjórnin sat aðgerðarlaus allt fyrsta ár starfs-
ferils síns.
Þessi ummæli sanna og það sem kemur fram við
lestur fjárlaga næsta árs að efnahagsráðstafanirnar frá
því í janúar fyrr á þessu ári, er ákveðið var að greiða
vöruverð niður um 6% í þeim tilgangi að falsa vísitöl-
una, hafa runnið út í sandinn. Þegar þessar auknu
niðurgreiðslur áttu að eiga sér stað var vöruverð þá
þegar greitt niður um 5% og það svarar einmitt til
þeirrar upphæðar sem verja á til niðurgreiðslna í fjár-
lögum næsta árs.
- X -
Bráðabirgðalögin, sem sett voru í ágústmánuði sl. og
ríkisstjórnin hrósar sér sem mest af, voru þó það feimn-
ismál að frumvarp til staðfestingar þeim var ekki lagt
fram á Alþingi fyrr en mánuður var af þingi og enn
hafa þau því ekki verið afgreidd úr fyrri deild. En auk
7,7% verðbótaskerðingar sem felst í bráðabirgðalögun-
um er þar einnig ákveðin hækkun skatta, þ.e. vöru-
gjalds, og lofað er láglaunabótum sem þó eru ekki nánar
skilgreindar í lögunum sjálfum. í ljós hefur komið að
launþegarnir sem áttu að fá láglaunabæturnar hafa
greitt þær fyrirfram með hækkuðum vörugjöldum og fá
því í raun engar bætur. Alþingi var algerlega sniðgeng-
ið þegar gengið var frá reglum um láglaunabæturnar og
hefur reynsla síðustu daga leitt í ljós að þeir sem síst
skyldi hafa fengið þær en hinir sem mesta þörfina hafa
eru sniðgengnir.
Alþingismenn hljóta að taka reglur um láglaunabæt-
ur til sérstakrar meðferðar þegar þing kemur saman að
nýju í janúar.
I tengslum við bráðabirgðalögin lofaði ríkisstjórnin
ýmsum aðgerðum, m.a. að lengja orlof og hefur frum-
varp þar að lútandi verið samþykkt á Alþingi. Þetta
fyrirheit ríkisstjórnarinnar var bundið því að hafa sam-
ráð við aðila vinnumarkaðarins en framkvæmt þannig
að ríkisstjórnin fór bæði aftan að þeim og alþingis-
mönnum með því að semja fyrst við opinbera starfs-
menn um lengingu orlofs, þótt þeir stæðu best að vígi
allra launþega í orlofsmálum fyrir, svo að enn var aukið
á misrétti landsmanna í þessum efnum. Alþingismenn
áttu því erfitt um vik að snúast gegn lengingu orlofs til
þeirra sem höllum fæti hafa staðið á því sviði hingað til.
En menn hljóta að spyrja, hvaða rökrétt samhengi er
milli þess að skerða verðbætur launa vegna minnkandi
þjóðartekna og lengja um ieið sumarfríið úr 4 í 5 vikur.
Enda var lenging orlofs síðasta snuðið sem stungið var
upp í formann Verkamannasambandsins svo að hann
féllist á verðbótaskerðinguna enda læddist hann út um
bakdyrnar laugardaginn þann sem bráðabirgðalögin
voru gefin út svo að hann yrði ekki á vegi fjölmiðla, líkt
og þegar Stykkishólmsför hans var gerð um árið.
Samhliða bráðabirgðalögunum var sagt að nú yrði
kaupgjald miðað við nýja vísitölu. í stjórnarherbúðun-
um er ekkert samkomulag um hvernig beita skuli þess-
ari nýju vísitölu eða viðmiðun við hana og ekkert frum-
varp þar að lútandi hefur séð dagsins ljós.
Þá var og talað digurbarkalega um að nú skyldi stöðv-
uð erlend skuldasöfnun og mundi fjárfestingar- og
lánsfjáráætlun staðfesta það. Enn sem komið er hefur
fjárfestingar- og lánsfjáráætlun ekki séð dagsins ljós
þótt hún eigi að fylgja fjárlögum lögum samkvæmt.
En alvarlegast af þessu öllu er þó, að þær efnahags-
ráðstafanir sem áttu öllu að bjarga, koma fyrir ekki.
Fiskiskipaflotinn stöðvaðist þegar innan mánaðar eftir
að bráðabirgðalögin voru sett. Að vísu var fiskiskipun-
um komið á flot aftur með bráðabirgðaslætti til þriggja
mánaða en nú er líka áramótavandinn slíkur að fyrir-
huguð lausn hans hlýtur að hleypa nýrri verðbólguöldu
af stað.
Stjórnvöld eru að fjalla um 10—14% hækkun fisk-
verðs, allt að 37% niðurgreiðslu olíu í stað 22% sem nú
er í gildi frá því í haust og samt verða fiskiskipin rekin
með 4—5% halla. Menn láta sér detta í hug að fella
gengið og verja hluta gengismunasjóðs til að borga
olíuna fyrir útgerðina. Úr slíkum vítahring verður erf-
itt að komast. Undir öllum kringumstæðum er fyrir-
sjáanleg 10—15% gengisfelling eða gengissig í einu
stökki eða gengisstallur, sem nú á að kalla hrap ís-
lensku krónunnar.
Það er ekki lengra síðan en 21. desember sem dag-
blaðið Tíminn, málgagn Framsóknarflokksins, skrifar:
„Gengisfelling kemur ekki til greina, svo mikið er víst,“
sagði Steingrímur Hermannsson sjávarútvegsráðherra,
þegar blaðamaður Tímans spurði hann hverjar yrðu
hugsanlegar efnahagsráðstafanir, sem ríkisstjórnin
myndi grípa til nú um áramótin.
Það er ekki mikið mark hægt að taka á orðum ráð-
herra.
- X -
Tímabil núverandi ríkisstjórnar hefur raunar ein-
kennst af því, að stjórnarmyndunartilraunir hafa staðið
óslitið þessi 3 ár sem liðin eru frá formlegri myndun
ríkisstjórnarinnar. Og síðustu athafnir og ummæli ráð-
herra leiða í ljós að upplausnin, fyrirhyggju- og ráðleys-
ið er nú slíkt, að menn hafa blátt áfram gefist upp
andspænis vandanum.
Eftirmæli ríkisstjórnarinnar eru þessi í höfuðatrið-
um:
Heitið var að verðbólgan færi niður í 8—10% á ári,
hún hefur verið 40—60% og stefnir í 60—80% á næsta
ári.
Heitið var stöðugu gengi en dollarinn hefur fjórfald-
ast í verði og fyrirsjáanlegt er, að á þriggja ára afmæli
ríkisstjórnarinnar verði hann nær fimmfalt hærri í
verði en þremur árum áður.
Viðskiptajöfnuður var hagstæður þegar núverandi
ríkisstjórn tók til starfa en stefnir nú í 10—12% halla
miðað við þjóðarframleiðslu og ekki fyrirsjáanlegt að
gerðar verði neinar ráðstafanir sem i verulegum mæli
breyta því.
Erlendar skuldir voru um 30% af þjóðarframleiðslu
en stefna nú hratt i 50% af þjóðarframleiðslu, ísland er
að verða eitt af skuldugustu löndum heims og er þá
langt til jafnað, enda hefur fjármálaráðherra sagt að
við værum að sökkva á kaf í iskyggilega skuldasöfnun.
SJÁ NÆSTU SÍÐU