Morgunblaðið - 31.12.1982, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 31. DESEMBER 1982
mönnum þeirra tókst ævilöng vin-
átta.
Er hætta styrjaldarinnar var
hjá liðin stóð hugur hans aftur
allur til flugmálanna. Verður
hann flugvallarstjóri 1947 og síð-
an flugmálastjóri 1951. Agnar
byggði upp ásamt öðrum góðum
mönnum það flugsamgangnakerfi
sem við eigum í dag, bæði innan-
lands og við umheiminn. Þó er sá
kaflinn merkastur er viðkemur og
gerir íslenzkt flug að hlutfallslegu
stórveldi á flugleiðinni milli meg-
inlands Evrópu og Norður-Amer-
íku með fluginu frá New York til
Luxemborg. Það er Agnar sem
leggur hornsteininn að þessu flugi
með samningum við Luxemborg
og Bandaríkin. Þessir samningar
byggðust fyrst og fremst á velvilja
stjórnar Bandaríkjanna. Nutu Is-
lendingar þar áreiðanlega
traustra persónulegra sambanda
Agnars við ráðamenn í Bandaríkj-
unum, sem náðu allt aftur til
stríðsáranna. Þetta flug hefur
gert miklu meira en nokkuð annað
til þess að koma Islandi til meðvit-
undar heimsins. Hinar óeðlilega
góðu samgöngur við Bandaríkin
hafa verið undirstaða hinna miklu
samskipta, er við höfum átt við
Bandaríkin, eftir að flugsamgöng-
ur voru teknar þangað upp beint.
Sá grunnur, sem byggður var með
Luxemborgarfluginu hefur nú í
áratugi fært hundruðum íslend-
inga tekjumikla atvinnu og þjóð-
inni mikla erlenda fjármuni. Jafn-
framt hefur þetta flug borið heið-
ur og hróður Islands langt út yfir
þau lönd, er að Norður-Atlants-
hafi liggja. Atlantshafsflugið hef-
ur verið einstaklega gifturíkt, það
hefur verið stundað í um 30 ár í
fullkomnu öryggi. Slíkur árangur
næst aðeins með þrotlausu starfi
og árvekni.
Ég átti því láni að fanga að
kynnast Agnari vel í gegnum sam-
eiginlegan vin okkar, Guðmund
Einarsson frá Miðdal, þann merka
mann. Við fundum brátt að við
áttum mörg sameiginleg áhuga-
mál, fjallgöngur, ferðalög, skíða-
ferðir, herfræði og heimspólitík.
Minnist ég í dag hinna mörgu
ánægjulegu ferða er við vorum fé-
lagar í á öllum árstíðum bæði
hérna heima og erlendis. í öllu, er
að þeim laut, var hann einstakur
kunnáttumaður. Ég minnist þess
ekki, að í þeim öllum hafi í eitt
skipti verið tekin röng ákvörðun. í
herfræði og heimspólitík var hann
ef til vill meiri kunnáttumaður en
nokkur annar íslendingur, í fyrra
atriðinu, en einlægur áhugamaður
í þeim báðum. í okkar vináttutíð
varþað segin saga, að ef eitthvað
stórt og mikilvægt var að ske í
heiminum, var hringt til Agnars
til umræðu og álits. Hann var bú-
inn að fylgjast svo lengi og náið
með heimsstjórnmálunum, að með
honum hafði náð að þróast eðlis-
ávísun um styrkleikahlutföll,
ástand og útkomu, sem oftast
reyndist rétt. Þáttur í forsendum
þessa eiginleika voru hin miklu
ferðalög hans um heiminn, sem
hann kynntist stórum hluta per-
sónulega. Hann lét heldur ekki
undir höfuð leggjast að smíða þá
lykla, er einir geta upp lokið skiln-
ingi á hinum mismunandi þjóð-
legu menningum í heiminum,
hann bjó yfir mjög haldgóðri
tungumálakunnáttu.
Er ég lít yfir farinn veg Agnars,
lít ég yfir veg margra stórra unn-
inna verkefna, þótt Agnar hverfi
frá mörgum ókláruðum og óunn-
um verkefnum eins og allir gera,
sem eru átaksmenn í eðli sínu og
forsjónin hefur gefið fulla starfs-
orku allt fram undir hinzta dag.
Breiðfirðingur gafst aldrei upp,
hann barðist til hinzta andvarps.
Hann var hamingjuríkur maður
að eignast góða konu, er bjó hon-
um gott heimili og gaf Agnari
mjög sérlega efnileg börn. Að svo
mörgu leyti var líf hans fullkomið.
Þetta vissi hann sjálfur og var
Guði þakklátur fyrir hvern þann
dag, er hann gaf honum. Hans
Ijúfmannlega framkoma og miklu
mannkostir áunnu Agnari vináttu
og aðdáendur hvar sem hann fór.
Ásamt fjölskyldu Agnars og
nánustu ættingjum sakna ég hans;
og syrgja hann í dag allir vinir og
aðdáendur. En þeir eru líka þakk-
látir fyrir að hafa fengið að eiga
hann að ferðafélaga á þeirri leið,
sem liggur milli lífs og dauða.
Okkar innilegustu samúðar-
kveðjur til þín Björg og allra
þinna.
Pétur Guðjónsson
Agnar Kofoed-Hansen sem
fæddur var 3. ágúst 1915 í Reykja-
vík, átti einstaklega fjölþættan
starfsferil. Segja má að þjóðin
hafi fylgst gjörla með Hfshlaupi
Agnars í þeim störfum sem hon-
um voru falin af opinberri hálfu.
Bar hér tvennt til, Annars vegar
má nefna mikilvægar stöður —
flugmálaráðunautur ríkisins frá
1936, lögreglustjóri í Reykjavík,
flugvallastjóri ríkisins og síðan
flugmálastjóri, auk ýmissa ann-
arra trúnaðarstarfa. Hins vegar
má benda á tíma umróts stríðsár-
anna, þegar Agnar var lögreglu-
stjóri og svo tíma stórfelldrar
þróunar í flugi á þeim tíma sem
Agnar var flugmálastjóri.
En Agnar kom víða við þegar
flugmál voru annars vegar. í ág-
ústmánuði 1936 réðst hann í stofn-
un Flugmálafélags Islands, þar
sem hann safnaði saman í eina
heild áhugamönnum um flugmál.
Flugmál höfðu ekki fengið þá
áherslu hjá stjórnvöldum sem
skyldi og réðst Agnar í stofnun
félagsins til þess að endurvekja al-
hliða flugmálastarfsemi á íslandi.
27
Það vekur sérstaka athygli að listi
þeirra manna sem sóttu stofnfund
Flugmálafélagsins er eins og listi
um „hver er maðurinn" frá þeim
árum. Þarna hafði Agnar safnað
saman meðal annarra vísinda-
mönnum, alþingis- og embættis-
mönnum. Var stofnun Flugmála-
félags Islands táknræn fyrir
vinnubrögð Agnars — að snúa
vörn í sókn og búa svo um hnútana
að félagið og flugmál í landinu
hafa búið að þvi til þessa dags.
Einnig var Agnar aðal hvatamað-
ur að stofnun Svifflugfélags ís-
lands sama ár og var einnig fyrsti
kennari þess. Er það nú elsta að-
ildarfélag Flugmálafélagsins og
ein styrkasta stoð þess.
Agnari var veitt gullmerki
Flugmálafélags íslands fyrir hin
ómetanlegu brautryðjendastörf
sín í þágu flugmála. Sýndi Agnar
starfsemi félagsins virkan áhuga
allt frá stofndegi þess, og er þess
skemmst að minnast er hann
mætti á þing félagsins þann 28.
nóvember síðastliðinn, þá illa
haldinn af þeim sjúkdómi sem dró
hann til dauða.
Með þessum fáu orðum vill
Flugmálafélag íslands minnast
stofnanda síns og fyrsta forseta.
Jafnframt vottar félagið eftirlif-
andi konu Agnars, Björgu Axels-
dóttur, börnum þeirra, tengda-
börnum og barnabörnum innileg-
ustu samúð.
Stjórn Flugmálafélags fslands
lensku þjóðina. Með þessu starfi
var verið að flytja verslunina inn í
landið, gera ísland sjálfstæðara á
sviði utanríkisverslunar.
Sigursteinn Magnússon lagði líf
og sál í þetta starf, enda reyndist
hann farsæll í störfum og naut
óvenju mikillar virðingar hjá
þeim fjölda manna, sem hann á
löngum starfsferli hafði viðskipti
við.
Haustið 1980 hafði Bretlands-
skrifstofa Sambandsins starfað í
60 ár. Þessara tímamóta var
minnst með kvöldverðarboði sem
haldið var á Café Royal í London.
Þangað var boðið fjölda viðskipta-
vina Sambandsins, bæði seljend-
um og kaupendum og öðrum, sem
inntu af höndum þjónustu fyrir
Sambandið. Heiðursgestir þessa
samsætis voru heiðurshjónin Ingi-
björg og Sigursteinn Magnússon.
Þeirra var sérstaklega minnst við
þessi tímamót og þakkir fluttar til
þeirra fyrir gifturíku störfin um
áratuga skeið. Sonur þeirra,
Magnús Magnússon, þakkaði fyrir
hönd foreldra sinna með snjallri
ræðu eins og hans var von og vísa.
Nú er Sigursteinn Magnússon
allur. Við þau tímamót vil ég fyrir
hönd Sambandsins flytja honum
þakkir fyrir mikil og gifturík
störf, sem hann innti af höndum
fyrir Sambandið og kaupfélögin í
svo mörg ár. Sagan mun geyma
minningar um mikið og gott
ævistarf, sem merkur íslendingur
vann þjóð sinni heima og erlendis.
Ingibjörgu, börnum hennar og
öllum öðrum aðstandendum vott-
um við Margrét innilega samúð.
Við vitum að ástvinamissirinn er
sár, en það er hins vegar mikil
gæfa að eiga við leiðarlokin góðar
endurminningar frá liðnum tíma.
Ég er viss um, að þar finnast
margir sólargeislar, sem verma á
komandi árum.
Erlendur Einarsson
No maller where a seltler’.s body lieH,
In distanl quarters under foreign skies,
That sacred place of rest will always be
A piece of Lceland’s native soil to me.
Þessar línur hvörfluðu í hug
mér á aðfangadag jóla en þann
dag var gerð í Edinborg útför Sig-
ursteins Magnússonar aðalræð-
ismanns og fyrrum framkvæmda-
stjóra. Hann lést þar í borg 20.
desember sl., en fæddur var hann
á Akureyri 24. desember 1899. Þau
ljós þessa heims, sem fyrst skinu
honum í augu, voru því jólaljósin í
hinni norðlensku, íslensku byggð,
og þegar dagar hans voru allir, var
það birta jólanna í höfuðborg
Skotlands, sem lýstu vegferð hans
síðasta spölinn. I Edinborg stóðu
heimili hans og starfsvettvangur í
meira en hálfa öld.
Sú hugsun, sem fólgin er í yfir-
skrift þessara minningarorða, er
þekkt úr skáldskap margra landa.
I henni felst sú trú, að góðum son-
um hverrar þjóðar, sem fjarri
dveljast ættjörðinni, fylgi jafnan
brot af bergi heimalandsins —
ekki aðeins hérna megin grafar,
heldur einnig handan við gröf og
dauða. „Þótt þú langförull legðir
sérhvert land undir fót, bera hug-
ur og hjarta samt þíns heimalands
mót,“ kvað öndvegisskáld ís-
lenskra landnema í Vesturheimi
og fáum mönnum hef ég kynnst
um dagana, sem betur fengju stað-
ið undir þessum orðum en Sigur-
steinn Magnússon. Um margra
áratuga skeið var hann gæslumað-
ur íslenskra hagsmuna á erlend-
um vettvangi. Þau störf rækti
hann með þeim hætti, að lengi
mun í minnum haft af þeim, sem
áttu með honum samleið. Hvar
sem hann lagði hönd að verki í
þágu íslands varð hlutur þess að
meiri.
Sigursteinn Magnússon var son-
ur Magnúsar Jónssonar bónda í
Garði á Akureyri og konu hans
Margrétar Sigurðardóttur. Hann
gekk ungur í þjónustu samvinnu-
félaganna og vann þeim alla tíð
síðan á langri og farsælli starfs-
ævi. Að loknu gagnfræðaprófi á
Akureyri 1917 starfaði hann hjá
Kaupfélagi Eyfirðinga 1918 til 20
en þá hvarf hann til verslunar-
náms í Kaupmannahöfn við skóla
þann, sem kenndur er við Niels
Brock. Að loknu því námi, árið
1922, starfaði hann um eins árs
skeið á skrifstofu Sambandsins í
Kaupmannahöfn, en síðan á aðal-
skrifstofunni í Reykjavík frá 1923
til 1930. Það ár verða mikil og af-
drifarík þáttaskil í starfssögu Sig-
ursteins, er hann flyst til Edin-
borgar og tekur við framkvæmda-
stjórn Leith-skrifstofu Samband-
sins af Guðmundi Vilhjálmssyni,
sem þá hverfur til Reykjavíkur að
taka við stjórn Eimskipafélags Is-
lands. Næstu þrjá áratugina stóð
Sigursteinn fyrir umfangsmiklum
viðskiptum á vegum Sambands ís-
lenskra samvinnufélaga. Á þess-
um árum sá Leith-skrifstofa um
öll málefni Sambandsins í Bret-
landi, innkaup, fjármál og sölu á
íslenskum afurðum. Einnig fór um
hendur Sigursteins verslun við
ýmis önnur lönd, einkum afurða-
sala, og má þar sérstaklega til
nefna Frakkland og Italíu.
Sá sem þessar línur ritar var
samstarfsmaður Sigursteins síð-
ustu árin, sem hann stýrði Leith-
skrifstofu. Var það mér mikið lán
að fá að kynnast þessum mikla
hæfileikamanni og hnitmiðuðum
vinnubrögðum hans. Hann var
maður þeirrar gerðar, þar sem
saman fara miklar og farsælar
gáfur og mikil atorka. Á þessum
árum vorum við oft saman á
ferðalögum og þá kynntist ég því
fyrst að marki, hver eljumaður
hann var. Var það háttur hans að
undirbúa að kveldi verkefni morg-
undagsins og í þennan undirbún-
ing lagði hann oft svo mikla vinnu.
að mér fannst sem starf komandi
dags væri meira en hálft, þegar
gengið var til náða. Ég hafði ekki
verið lengi á vist með Sigursteini
eða í ferðum með honum, þegar
það rann upp fyrir mér, að þessi
vinnubrögð skiluðu miklum og
góðum árangri á vettvangi starfs-
ins.
Heima í Leith var umfangs-
miklum bréfa- og skeytaskiptum
sinnt á ótrúlega skömmum tíma.
Væri Sigursteinn í viðskiptaferð,
að heimsækja viðskiptavini Sam-
bandsins, var hann jafnan búinn
að leggja nákvæmlega niður fyrir
sér, í hvern farveg hann vildi
beina þeim viðræðum, sem fram
fóru í það og það skiptið.
Sigursteinn Magnússon var
mikill stílisti á enska tungu. Orða-
forði hans á því máli var með ein-
dæmum; orðskviði og orðtök og
viðeigandi tilvitnanir í ýmsa staði
bókmenntanna hafði hann á
hraðbergi. Efa ég ekki að þessi
mikla þekking hans á málinu og
vald hans á meðferð þess hafi átt
rætur sínar að rekja til áhuga
hans og þekkingar á enskum
bókmenntum. Sigursteinn gekk
ríkt eftir því, að bréf þau, sem út
gengu frá Leith-skrifstofu, væru
rituð á góðu ensku máli. Þetta
setti auðvitað stundum svolítinn
beyg í okkur hina, sem ekki vorum
jafn færir meistara okkar í ensk-
unni. Eftir á varð okkur að sjálf-
sögðu ljóst, að þarna fengum við
skólun svo góða, að ekki mundi
kostur á annarri betri.
Það kom stundum fyrir, að ég
gerðist forvitinn um störf Sigur-
steins á stríðsárunum síðari, en á
þeim árum fór hann margar ferð-
irnar á milli Edinborgar og Lund-
úna. Sigursteinn greiddi að vísu
vel úr spurningum mínum um
þetta efni, en ekki minnist ég þess
að hann ræddi þessa hluti að fyrra
bragði. Mér varð ljóst, að á þess-
um erfiðu árum setti hann sig oft
í mikla hættu að koma fram mál-
efnum íslands. Stundum bar svo
við, að hús viðskiptavinar, sem
hann átti erindi við, var rjúkandi
rúst, þegar hann bar þar að garði.
Einn var sá háttur í viðskiptum
Leith-skrifstofu, sem ég hygg, að
Sigursteini hafi verið hugleikinn
öðrum fremur. Þetta var sala á
frystu dilkakjöti á Smithfield-
markaði í London. Það var mikil
spenna í þessum kjötviðskiptum,
sem helgaðist m.a. af þvi að koma
varð á markað miklu magni af
kjöti á skömmum tíma. Auk þess
voru þessi viðskipti stór í sniðum,
þar sem hér var um heila skips-
farma að ræða, oft marga á einu
og sama haustinu. Kaupendur
voru nokkur fyrirtæki á Smith-
field, sem mörg hver áttu í harðri
samkeppni innbyrðis, en voru þó
ekki yfir það hafin að skiptast á
upplýsingum, ef það mætti verða
til að styrkja sameiginlega víglínu
gegn samningamönnum Islend-
inga. Nú eru þessi viðskipti af lögð
en í huga samferðamanns lifir
minningin um fulltrúa íslands,
sem þarna gætti hagsmuna ís-
lenskra bænda með þeim hætti, að
ekki varð á betra kosið.
Rammi þessara minningarorða
leyfir ekki langar frásagnir af
margþættum störfum Sigursteins
í þágu íslenskra samvinnufélaga.
Freðfiskviðskipti við Frakkland,
sem hann kom á eftir stríðið og
stóðu fram yfir 1960, voru merkur
þáttur þessara starfa. Um margra
ára skeið starfrækti Sambandið
fiskréttaverksmiðju í Bretlandi
undir handleiðslu hans og yfir-
stjórn. Nefndist fyrirtæki þetta
Samband Selected Seafoods og
stóð í nágrenni við borgina Leeds í
Miðlöndum Englands. Þegar upp
komu í Bandaríkjunum þeir mark-
aðsmöguleikar, sem staðið hafa
fram á þennan dag, lögðust af um
skeið þeir þættir freðfiskviðskipta
við Evrópulönd, sem hér voru
nefndir. Nú beinast augu manna
enn á ný til Evrópu, þegar rætt er
um sölu á frystum fiski, og nú er
okkur ljóst að í ýmsu því, sem Sig-
ursteinn tók sér fyrir hendur á
þessu sviði, var hann langt á und-
an sinni samtíð. Þannig voru að
hans fyrirlagi gerðar sérstakar
smásöluumbúðir fyrir neytenda-
markað í Frakklandi og seldar þar
í landi um langt skeið. Þetta var á
þeim tíma, þegar blokkarpakkn-
ingar voru enn ráðandi í islenskri
freðfiskframleiðslu. Þannig mætti
lengi áfram telja en hér skal að
sinni staðar numið. Þó vil ég ekki
láta undan fallast að minnast á
ötulan stuðning hans við málstað
íslands í landhelgismálinu. Sigur-
steinn kunni á fingrum sér öll rök
í því máli og fylgdi þeim eftir með
þeim yfirburðum í orðsins list sem
honum voru meðfæddir. Varð þá
jafnan fátt um svör af hálfu
þeirra, sem andsnúnir voru mál-
stað Islands.
Sigursteinn Magnússon var
manna skörulegastur í allri fram-
göngu og bar sig vel á velli allt
fram á háan aldur. Hann var
gæddur ríkri frásagnargáfu, sem
studd var frábæru minni, og lætur
að líkum, að þessir hæfileikar
gögnuðust honum vel í viðskipta-
lífinu. Hann hafði mikinn áhuga á
bókmenntum, bæði íslenskum og
enskum, og fræðimennsku sem
þeim var tengd. Tel ég mig vita, að
á því sviði hafi hann lagt mörgu
góðu málefni lið.
Sigursteinn gerðist ræðismaður
íslands í Skotlandi árið 1940 og
aðalræðismaður tíu árum síðar.
Gegndi hann starfi aðalræð-
ismanns til dauðadags. Eftir að
hann lét af framkvæmdastjórn
Leith-skrifstofu um 1960 sinnti
hann ýmsum verkefnum fyrir
Sambandið og var m.a. ráðgefandi
um sölu íslenskra afurða erlendis.
Tel ég víst að aðrir, sem mér eru
þar um bærari, muni fjalla um
störf hans í þágu utanrikisþjón-
ustunnar. Mér virtust þau ein-
kennast af skörungsskap og reisn,
sem voru í fullu samræmi við
starfshætti hans á viðskiptasvið-
inu.
Sigursteinn Magnússon var
mikill gæfumaður í einkalífi sínu.
Hann hlaut ungur gott kvonfang
og varð aðnjótandi mikils barna-
láns. Eftirlifandi kona hans er
Ingibjörg Sigurðardóttir bruna-
málastjóra í Reykjavík Björnsson-
ar og varð þeim fjögurra barna
auðið. Þau eru:
Sigurður, yfirlæknir og prófess-
or í Reykjavík. Kona hans er
Audrey, fædd Douglass, þau eiga
fimm börn og eitt barnabarn.
Margrét, gift Ronald Bennett
hæstaréttarlögmanni í Edinborg,
þau eiga sex börn.
Dr. Magnús, hinn kunni sjón-
varpsmaður og rithöfundur. Kona
hans er Mamie, fædd Baird. Þau
eru búsett í Glasgow og eiga fjög-
ur börn.
Snjólaug, píanókennari og vara-
ræðismaður Islands í Skotlandi.
Hún er gift Nigel Thomson dóm-
ara í Edinborg og eiga þau 2 börn.
í meira en hálfa öld hefur frú
Ingibjörg staðið ótrauð við hlið
manns síns í erilsömum störfum
hans. Var heimili þeirra hjóna í
Edinborg rómað fyrir gestrisni og
góðan viðurgjörning við landa,
sem þar bar að garði. Áður var
vikið að höfðinglegri framkomu
Sigursteins en óhætt er að full-
yrða að í því efni var mikið jafn-
ræði með þeim hjónum. Á mann-
þingum voru þau glæsilegir full-
trúar þjóðar sinnar.
Við þau tímamót, sem nú eru
upp runnin, sendum við hjónin frú
Ingibjörgu og börnum hennar
innilegar samúðarkveðjur. Drott-
inn blessi minningu Sigursteins
Magnússonar.
Sigurður Markússon