Morgunblaðið - 07.01.1983, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 7. JANÚAR 1983
39
Nýrri tækni á þessu sviöi hefur
fleygt fram á síöustu árum og
rannsóknir á fóstrum í móöur-
kviöi eru nú á seinni árum full-
komnari, ódýrari og áreiöanlegri en þær
hafa hingaö til veriö.
En hvernig á aö nota þá vitneskju sem
fæst meö þessum rannsóknum? Prófessor
Rodney Harris viö háskólann í Manchester
segir: „Við erum nú á þröskuldi þess aö
búa yfir gífurlegri þekkingu um ófædd börn
okkar, og þurfum aö fara gætilega meö þá
þekkingu sem viö öflum okkur á þennan
hátt.
Aö baki þessu liggur aöallega tvenns
konar þróun vísindanna. I fyrsta lagi er nú
mögulegt aö taka sýni úr fóstri á fyrstu
vikum meögöngunnar eöa mun fyrr en
hægt hefur veriö til þessa, og í ööru lagi
geta læknar nú meö mikilli nákvæmni
fundiö gölluö gen. Á breskum vísindastofn-
unum er nú veriö aö vinna á báöum þess-
um sviöum, og þegar hafa veriö geröar
tilraunir meö aö taka vefjasýni úr fóstrum á
sjöundu viku meðgöngunnar. Sýni er tekið
úr þeim frumum sem umkringja fóstriö og
koma til meö aö mynda fylgjuna síðar á
meögöngutímanum og þannig er hægt aö
sjá erföaeinkenni fóstursins.
Hingaö til hefur eingöngu veriö hægt aö
taka slík sýni þegar fóstriö er a.m.k. 18
vikna og eingöngu hefur veriö hægt aö
greina örfáa sjúkdóma. I þeim rannsóknum
sem nú fara fram er leitaö aö genum sem
Veröur í framtíöinni hægt
að breyta erföaþáttum ófæddra
barna og ráöa þannig
þáttum eins og háralit,
líkamshæö, greind o.fl.?
eru ábyrg fyrir fjölda annarra sjúkdóma,
, svo sem dreyrasýki, taugasjúkdómnum
Huntingtons Chorea og Cystic fibrosis, en
þaö er slímsjúkdómur sem ekki hefur verið
gefiö nafn á íslensku og eru niöurstööur
þessara rannsókna væntanlegar eftir 2—3
ár. Þessir sjúkdómar eru afleiöingar galla í
einstökum genum, en rannsóknir eru einn-
ig hafnar á erföageröum, þ.e. í þeim tilfell-
um er ekki um beina erföasjúkdóma aö
ræöa, heldur má sjá ákveönar líkur á aö
viökomandi fóstur fái einhvbrn tíma ævinn-
ar sjúkdóma eins og sykursýki, hjarta-
sjúkdóma eöa jafnvel þunglyndi."
En munu foreldrar vilja vita aö t.d. tutt-
ugu sinnum meiri líkur en eölilegt getur
talist eru á því aö ófætt barn þeirra muni
deyja úr hjartveiki áöur en þaö nær 40 ára
aldri, eöa aö þaö muni fá sykursýki ein-
hvern tíma ævinnar eöa jafnvel þjást úr
þunglyndi? Og hvernig mun samfélagiö
bregöast viö þessari vitneskju? Þetta leiöir
óneitanlega hugann aö ýmsum siöferöi-
legum spurningum, í dag fara t.d. fram
fóstureyöingar ef hægt er aö sýna fram á
sjúkdóma eins og klofinn hrygg eöa mong-
ólisma, en hvaöa rétt mun þaö fóstur hafa
til lífsins í framtíöinni sem líkur benda til að
muni þjást af gigtarsjúkdómum, sykursýki
eöa þunglyndi einhvern tíma ævinnar? Og
er einhver ástæöa til aö rannsaka fóstur
meö tilliti til þessa? Er rétt gagnvart for-
eldrum aö veita þeim upplýsingar sem
koma til meö aö breyta annars ánægju-
legum meögöngutíma í hugsanlegt erfiö-
leikatímabil sem einkennist af spennu og
vonbrigöum? Þessar nýju upplýsingar geta
einnig vakiö upp deilur í sambandi viö fóst-
ureyöingar. En eitt er vi'st aö vakna munu
ýmsar spurningar sem erfitt verður aö
svara.
i sumum tilfellum geta þessar nýju grein-
ingaraögeröir þó bjargaö mannslífum, eöa
í þeim tilfellum þar sem um kynbundna
sjúkdóma er aö ræöa og fóstureyöingar því
bundnar ákveönu kyni hvort sem vitaö er
aö fóstriö sé sjúkt eöa ekki.
Flestir læknar og erföafræöingar eru þó
sammála því aó taka þurfi ákvaröanir um
hvernig á aö nota sér þessa vitneskju áöur
en rannsóknir veröa geröar í stórum stíl.
Dr. Raanon Gillon ritstjóri Journal of
Medical Ethics leggur til aö sett verói á
laggirnar nefnd sem veröi skipuö leik-
mönnum jafnt sem læknum og veröi hlut-
verk hennar aö taka til meðferöar ýmis mál
sem varöa framfarir innan vísindanna og
læknisfræöinnar, þannig aö nýjar uppgötv-
anir þurfi ekki sífellt aö koma þjóöfélaginu
á óvart. En hinir siöferðilegu þættir sem
varöa þaö hvaöa ákvöröun foreldrar eiga
aö taka i sambandi viö hugsanlega fóstur-
eyöingu eru þó smámunir í samanburöi viö
þau mál sem upp kunna aó rísa ef vísinda-
mönnum tekst aö breyta genum fóstursins.
„Eftir nokkur ár mun veróa hægt aö greina
flesta alvarlega sjúkdóma þegar á fóstur-
stigi og snemma meögöngunnar," segir
Robert Williamson. „Eins og framfarirnar
hafa veriö í þessu nú á síöustu árum, virð-
ast aliar líkur benda til þess aö hægt veröi
á næstu 20 árum aó þróa tækni til aö
lækna slíka sjúkdóma meö því aö breyta
genunum." Ef þetta reynist rótt munu fylgja
í kjölfariö enn stærri sióferöileg vandamál,
því ef viö ráöum yfir þeirri tækni aö geta
skipt um gölluö gen, er aö sama skapi
hægt aö breyta öörum svo sem þeim er
ákvaróa hæö, greind, útlit, persónuleika og
öðrum þeim eiginleikum sem hingaö til hef-
ur ekki veriö hægt aö ráöa neitt vió.
En hvaó segja íslenskir sérfræóingar um
þær upplýsingar sem þarna koma fram?
Viö höföum samband viö Dr. Alfreö Árna-
son deildarstjóra erföarannsóknadeildar
Blóöbankans og spuröum hann um þær
rannsóknir sem geröar hafa veriö á þessu
sviöi hér á landi. Alfreö sagöi þessar rann-
sóknir á algjöru byrjunarstigi, en megnió af
þeim fósturrannsóknum sem nú eru geröar
á rannsóknastofu H.Í., eru í sambandi viö
litningarannsóknir en í þeim tilfellum er
tekiö legvatnssýni og rannsóknir á því leiöa
í Ijós ýmsa sjúkdóma svo sem klofinn
hrygg og mongólisma.
„Viö fáumst aöailega viö aö greina á
fósturstigi þá sem eru sjúkir og því gott ef
hægt er aö gera þaö sem fyrst á meö-
göngutímanum.
Viö hór j Blóöbankanum rannsökum
m.a. ákveöna erföasjúkdóma sem viö vit-
um aö munu erfast og einnig rannsökum
viö erföamörk í því sambandi til aó reyna
aö ráöa í erföatengsl. Viö höfum lagt mesta
áherslu á rannsóknir í ónæmiserföafræöi
og get ég í því sambandi nefnt þá
sjúkdómshópa sem viö höfum verió aö
vinna mest viö, en þaö eru gigtarsjúkdóm-
ar, insúlínháö sykursýki, mænusigg, park-
inson-sjúkdómur og ýmsir hormónasjúk-
dómar. Þaö er ákveðin fylgni og hún stund-
um mjög sterk milli arfgeróa og sjúkdóma,
en þetta eru sem sagt ekki arfgengir sjúk-
dómar." Alfreö sagöist ekki gera ráö fyrir
jafn mikilli framþróun og sagt er frá í
Observer, „en þaö er öruggt mál aö í fram-
tíöinni getum vió þekkt fjöldann allan af
sjúkdómum þegar í móöurkviöi, annaö
hvort gegnum erföamörk eöa meö því aö
þekkja genin beint en þá er aö vísu lengra
í land. Sióferöilega hliöin á þessari auknu
þekkingu er enn óuppgerö, hver á aö taka
ákvöröunina, eöa ber sérfræöingum ekki
að láta foreldra vita hvernig ástatt er fyrir
fóstrinu? Mér finnst þeir nú fullyröa of mik-
iö þarna þegar sagt er aö hægt veröi aö
ráöa ýmsum erfðaþáttum og skipta um
gen, en um framtíöina skyldi maöur þó
segja sem minnst."
Silfriö geymt í plastpokum.
Ekki selt
dýrara
en það
er keypt
Þaö finnst fæstum gaman að fægja
silfur aö ég held, en þetta er þó eitt af
því sem verður aö gera, hvort sem
mönnum líkar betur eða verr.
Þaö ér alltaf kærkomið að heyra
um húsráð til að létta verkin, gera
þau auöveidari og spara tímann.
Eitt ráðið til aö koma í veg fyrir að
falli á silfriö er aö vefja utan um mun-
ina og það ráð, sem hér veröur komiö
á framfæri er ekki nýtt, heldur hefur
verið þekkt lengi. — En þaö er að
setja silfurmunina í plastpoka. Þaö
sem gera á gæfumuninn, samkvæmt
þessum leiöbeiningum, sem ekki eru
seldar dýrara veröi en þær eru keypt-
ar, er aö klemma allt loft úr pokanum
áöur en honum er lokaö og þá á silfr-
iö aö halda sér lengur.
Braud
með ýmsu
góðgætí
Brauð er svo góður matur, aö í sjálfu sér
þarf ekkert meö því nema smjörbita. En ef
gera á einhverja smárétti, er brauö jafn-
framt það handhægasta til aö grípa til eins
og allir vita. Þaö eru til svo ótal margar
aóferóir vió aö bera fram brauö, heitt eöa
kalt, að þaó er ef til vill aó bera í bakkafull-
an lækinn aó koma meö uppástungur í þá
átt. En hvaö sem því líöur, eru hór nokkrar
uppskriftir þar sem brauó er undirstaóan,
ef einhver vildi reyna.
Brauð meö eggi, kjöti og sósu
Hveiti- eöa heilhveitibrauösneiöar, ristaö-
ar, á þær er sett kjötsneió, fuglakjöt eöa
annaö, þunnt sneítt, ofan á er lögö tómat-
sneiö og síöan egg, sem soóiö hefur í sjö
mín. Yfir eggió er sett „Hollandais-sósa“
hrærö úr pakkadufti, eöa önnur sósa.
Brauöiö sett í ofninn í nokkrar mínútur, eöa
þar til sósan hefur fengiö gullinn lit.
Brauö meö lifrarkæfu,
sveppum og beikoni
4 brauósneióar, malt-, rúg- eöa
heilhveitibrauö.
4 lifrarkæfusneiöar,
nokkrar beikonsneiöar,
ein dós nióursoönir sveppir, ca. 400 gr,
1Vi dl soökraftur og mjólk,
2 msk hveiti,
salt og pipar.
Sveppirnir eru brúnaöir í smjöri á pönnu,
hveiti stráó yfir og þynnt út meö soökrafti
og mjólk, (á aö vera þykkur jafningur). Látiö
sjóöa í nokkrar mínútur, bragöbætt meö
salti og pipar.
Á hverja brauósneiö er lögö væn lifrar-
kæfusneiö, síöan er sveppajafningnum deilt
á sneiöarnar ofan á kæfuna og efst er sett
þurrsteikt beikoniö í smábitum.
Sardínubrauö
8 formbrauösneiöar,
1 dós sardínur í tómatsósu,
2 harðsoðin egg,
2 msk majónes,
1—2 msk chilisósa,
2 msk saxaöur graslaukur,
salt og pipar.
Eggin skorin smátt og blandaö saman viö
sardínur, majónes, chilisósu og graslauk,
kryddaö meö salti og pipar. Blandan sett á
brauðsneiðarnar, tvær og tvær lagöar sam-
an og síóan steiktar á pönnu þar til þær eru
gegnumheitar og kominn er gullinn litur á
brauöiö.
Brauð m*ö lifrarkafu, avappum og
baikoni.
Brauö meö eggi, kjöti og sósu.