Morgunblaðið - 07.01.1983, Blaðsíða 8

40
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 7. JANÚAR 1983
Gluggað
ígörnil
kvennafræði
MKonurnar eru skapaðar til að mýkja geösmuni karlmanna, at eggja þá á
nærgætni og meðaumkan og þess þurfa margir karlmenn. Þaö er ein-
hverr besti kostur góðrar konu, at hún bati bónda sinn í öllu, sem til hennar
gétur náð, sjái hún hann reiðast, sefar hún hann; viti hun hann hafa þúngann
hug á nokkrum, afsakar hún þann sama, og svo fer henni í hverju öðru; þó
leitar hún sér ekki metnaöar og afhalds þar meö, heldur sýnir hún dygð sína
Guöi, og væntir launa hjá honum, þó at enginn maðr viti af þessu. Hún gjörir
þetta, svo at beggja þeirra hjónaskyldr rækist þvf betur. Þegar hún veit bresti
bónda síns, þá er henni það mesta sómaverk og manndygö, at geta vanið
hann frá þeim, og setiö í vegi fyrir því, at þeir verði honum at kinnroða; at hann
verði hygginn af heimskum, góðgjarn og mildur af illgjörnum og haröúöugum.
Hún gjörir hann að nafnkéndum sómamanni, sæll er sá sem hana fær, hans
áratala tvöfaldast.Dugleg kona gleðr sinn mann og gjörir honum rósamt JJ
líf, hún er gott hlutskipti, Syr. 26. 1.2. Hún er kóróna mannsins. Prov. 12, 4. s 9
Lífstykkíð var vinsælt hór sem
annarstaðar og þótti fínt aö vera
eins og stundaglas í lagínu, þótt
það kostaði óteljandi yfirlið,
breytingar á beinagrind og inn-
yflaskemmdir.
Daglegt
—ÍTf--
Þannig voru kvenmönnum lagö-
ar lifsreglurnar hérna í gamla
daga, eöa fyrir réttum 200 árum.
Höfundur þessarar greinar var sr.
Björn Halldórsson í Sauðlauksdal,
en greinina skrifaöi hann ein-
hverntíma í kringum 1780, en hún
birtist þó ekki fyrr en mun síöar,
áriö 1843 og þá í Búnaöarriti.
Þetta mun vera fyrsta húsmæöra-
fræöslan hér á landi og er fyrir-
sögn greinarinnar Arnbjörg og
undirfyrirsögn „æruþrýdd dánd-
iskvinna á vestfjöröum islands, af-
málar skikkun og háttsemi góörar
húsmóöur í húss-stjórn, barnaupp-
eldi og allri innanbæjar búsýslu".
Ég fékk aö glugga í nokkrar
gamlar bækur hjá Önnu Sigurö-
ardóttur í Kvennasögusafninu, til-
efnið var reyndar í fyrstu aö vita
hvort hún ætti heillegt eintak af
gamla Kvennafræöaranum, einni
vinsælustu bók sem gefin var út
hér á árum áöur. Eintakiö sem ég
hafði undir höndum haföi verið les-
iö upp til agna, því fremstu og öft-
ustu blaðsíöurnar vantaöi alveg,
auk nokkurra blaösíöna í miöri
bókinni, og þar fyrir utan höföu
börn greinilega komist til aö teikna
stafi og myndir hér og hvar. Jú,
Anna átti heillegt eintak af
Kvennafræðaranum og þau fleiri
en eitt, því bókin var gefin út fjór-
um sinnum, í fyrsta sinn 1889 og
þá í þrjú þúsund eintökum sem
mun hafa veriö einstakt á þeim
tíma. Upplagiö seldist þó upp
fljótlega og var bókin gefin út aftur
aöeins tveim árum síðar, en síöast
var hún svo gefin út 1911. Höfund-
urinn, Elín Briem, var meö mennt-
uöustu konum landsins á þeim
tíma. Hún var fædd að Espihóli í
Eyjáfiröi 19. október 1856 og varð
kennari viö nýstofnaöan kvenna-
skóla Skagfiröinga 18 ára gömul.
Síðar varö hún forstööumaöur aö
skóla sem Skagfirðingar og Hún-
vetningar sameinuöust um á jörö-
inni Ytri-Ey á Skagaströnd og
gengdi því starfi til 1895. Aö sögn
Ónnu Siguröardóttur höföu nokkr
ar matreiðslubækur komiö út áöur
á íslensku. Fyrsta íslenska mat-
reiðslubókin kom út árið 1900,
höfundur hennar var Marta María
Stephensen og hét sú bók „Einfalt
matreiöslu vasaqver fyrir heldri
manna húsfreyjur". Síöar kom svo
út bók á Akureyri eftir Þóru And-
reu Nikolínu Jónsdóttur, 1858, og
bar hún heitiö „Ný matreiöslubók
ásamt ávísun um litun, þvott og
fleira".
Kvennafræðarinn er þó langút-
breiddasta bókin og var sagt aö
flestum konum hafi þótt brýn
nauösyn aö eignast bókina og
sjaldan hafi konur landsins eignast
bók sem kom þeim meira aö gagni
í margháttuöum störfum þeirra. í
bókinni er aö finna fjöldann allan
af mataruppskriftum og leiöbein-
ingum um matargerö en auk þess
er víða komiö viö, leiöbeiningar
um þvott og meöferö á fatnaöi, til-
tektir, hreinlæti, fjallaö um
æskilegan fatnaö kvenna
o.s.frv. Alllangur kafli er um
hreinlæti, en því
mun viöa hafa veriö ábótavant fyrir
hundraö árum enda aöstæöur all-
ólíkar þvi sem þekkist í dag. Lang-
ur kafli er einnig um nauösyn þess
aö hafa gott loft í húsakynnum sín-
um, enda mun víöa hafa veriö
sparaö aö opna glugga þar sem
því fylgdi hitatap. Þarna má einnig
finna greinagóöar lýsingar á því
hvernig taka á til í herbergjum og
stofum, hvernig á að þvo þvott,
hvernig kvenfólk á aö klæöast
þannig aö þaö haldi heilsu og fleira
og fleira. Til gamans fara hér á eftir
nokkrir kaflar úr síöustu útgáfu
bókarinnar, eöa frá árinu 1911.
„Búr og eldhús þarf að vera
nægilega rúmgott, bjart og hrein-
lega umgengið og öll áhöld aö eiga
vísan staö. Daglega skal sópa eöa
þvo gólfiö og þurrka ryk af meö
deiqum klút, síöan skal þvo öll
borö og bekki. Einu sinni í viku
skal þurrka ofan, svo skúm og
pöddur, ryk og sót hafi ekki tíma til
aö safnast fyrir, þá skal og þvo
glugga, hillur, skápa, þiljur í kring,
og seinast gólfiö. Þaö sem málaö
er, skal þvo úr volgu vatni og sápu,
en ómálaö úr sandi. Torfgólf skal
aðeins sópa.“
Um umgengni í búri
og eldhúsi
„Allt matarvatn skal sia, ann-
aöhvort um leiö og þaö er brúkaö,
eöa þegar því er hellt í vatnstunn-
una. Hana skal þvo einu sinni í
viku, einnig vatnsföturnar. Á milll
þess sem þær eru brúkaöar, skulu
þær hanga uppi á nagla, svo hund-
ar komist ekki í þær, í hvert sinn
áöur en vatniö er sótt í þeim, skal
skola þær innan.“
Umgengni í búri
og eldhúsi
„Á meöan verið er aö boröa
eiga allir aö haga
sér kurteislega, leggja ekki
olnbogana upp á borðið, og
hvorki sötra matinn upp í sig
né kjamsa. Ekki má leggja meira
en eina tegund ofan á hverja
brauðsneiö, og yfir höfuö ekki
boröa margar tegundir meö sama
brauöbitanum. Aldrei má leggja
hníf eöa gaffal á dúkinn, heldur
ekki bein, og skal annaöhvort
leggja þau á diskbarminn eöa á
fat, sem ætlað er til þess. Þegar
vatni er hellt í glas, ef fleiri eiga aö
brúka þaö, má ekki hella meiru í
þaö en menn ætla sér aö drekka,
svo aö sá, sem næst vill brúka
glasið, fái þaö tómt. Þess skal og
gæta, aö taka ávallt utan um glas-
iö, en setja ekki fingurinn ofan í
þaö.“
Úr kaflanum aö
leggja á borö m.m.
„Þegar meira er haft viö, er
rjómi og sykur borinn sér, í könnu
og keri á litlum bakka, og skal þá
ávallt gæta þess, aö hvorttveggja
sé hreint, og er vissast aö hafa litla
vírsíu til aö sía rjómann á í könn-
una.
Þegar búiö er aö breiöa dúkinn
á boröiö, er bakkinn meö kerinu
og könnunni látinn á þaö mitt, og
ef kökur eru haföar, eru þær látnar
á einn eöa fleiri diska eöa bakka
og eru þeir settir til hliöar. Ef hver
á aö hella í bollann handa sér, skal
raöa bollunum á borðiö, ef te-
skeiöar eru ekki haföar sér á te-
skeiöarbakka, skal láta þær á boll-
ann og gæta þess aö hver skeiö
snúi rétt, þannig, aö skaftiö sé til
hægri hliöar viö eyraö á bollanum.
Síðan er kaffinu hellt í kaffikönnu,
sem látin er á boröiö eöa rétt
hverjum fyrir sig, og skal þá eins
og ávallt, þegar eitthvaö er boriö
um, rétta þaö vinstra megin, svo
þaö snúi rétt fyrir hægri hendinni."
Úr kaflanum
aö bera kaffi
„Inn í hvert hús streymir þaö
loft, sem umkringir þaö aö utan,
aö eins streymir þaö hægara og
hraöara eftir atvikum. Á leiðinni
gegnum húsiö spillist þaö eöa
óhreinkast meira eöur minna eftir
þvi, hve mikiö blandast saman viö
þaö, og hve hraöur loftstraumurinn
er, en hann veröur aö vera í réttu
hlutfaili viö þaö, sem blandast
saman við loftiö, þannig aö því
meira, sem loftið tekur á móti af
óhreinum efnum, því meiri veröur
loftstraumurinn aö vera í húsinu."
Um loftiö
„Ekki er hægt aö ákveöa neinn
vissan mælikvaröa fyrir hreinu og
hollu loft í hýbýlum, lyktin getur aö