Morgunblaðið - 09.01.1983, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. JANÚAR 1983
plnrguj Útgefandi tiÞlaMfc hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Flaraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson-, Björn Jóhannsson.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson,
Auglýsingastjóri Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson. Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Að- alstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift- argjald 150 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 12 kr. eintakiö.
Þáttaskil
í álmálinu
Síðasta skeyti Hjörleifs Gutt-
ormssonar til Alusuisse hefur
að geyma úrslitakosti. Þar er því
lýst yfir, að hverfi aðalsamninga-
maður Alusuisse, dr. Paul Múller,
ekki frá fyrirvara þeim sem hann
hefur sett fyrir því að leggja til
við stjórn Alusuisse, að hún sam-
þykki upphafshækkun á raforku
til álversins í Straumsvík, muni
þaö „spilla sambandi milli aðila og
stofna enn á ný í hættu möguleik-
um á því að deilan verði leyst með
samningum". Þau skilyrði sem dr.
P. Múller hefur sett fyrir því að
hann leggi tillögu um upphafs-
hækkun á raforku fyrir stjórn
Alusuisse eru þessi: 1) Ríkis-
stjórnin samþykki að stækka megi
álverið í Straumsvík þannig að
tekið verði í notkun þriðja fram-
leiðslukerfið. 2) Ríkisstjórnin
samþykki að Alusuisse sé heimilt
að selja allt að 50% eignarhluta
sínum í ÍSAL til annarra í stað
49% eins og nú er. í síðasta skeyti
sínu frá 5. janúar segir Hjörleifur
Guttormsson um þessa afstöðu
Alusuisse: „Ríkisstjórnin lítur
þessi viðbrögð yðar alvarlegum
augum." Ráðherrann krefst þess í
nafni ríkisstjórnarinnar að Alu-
suisse samþykki í einu og öllu þau
sjónarmið sem hann hefur sett
fram og þá geti viðræður haldið
áfram, að öðrum kosti verði hann
að leita lausna á deilunni „eftir
öðrum löglegum leiðum“ eins og
segir í skeytinu.
Frá því að síðasta viðræðufundi
aðila lauk hér í Reykjavík fyrir
mánuði hafa þeir skipst á skeytum
og það sem athygli vekur við lest-
ur þeirra er, að iðnaðarráðherra
er ávallt að tína til ný og ný
þrætuatriði við Alusuisse. Fæst af
þeim atriðum sem ráðherrann
hefur hingað til sett fyrir sig eru
annað en fyrirsláttur. Þrátt fyrir
stóru orðin skortir Hjörleif Gutt-
ormsson greinilega kjark til að
ganga til alvöruviðræðna við Alu-
suisse. Ef þetta er ekki ástæðan
fyrir sifelldum fyrirslætti iðnað-
arráðherra er hennar að leita í
þeirri grundvallarstefnu Alþýðu-
bandalagsins að spilla fyrir fullt
og allt sambandi Islendinga og
Alusuisse og eyðileggja önnur
tækifæri sem okkur kunna að
bjóðast til að nýta orku frá stór-
virkjunum' í samvinnu við erlenda
aðila.
Málsmeðferð iðnaðarráðherra
er síst til þess fallin að mynda
þjóðarsamstöðu í álmálinu, enda
hefur hann ekki einu sinni ríkis-
stjórnina á bak við sig í hótunum
sínum við Alusuisse. Engar efnis-
legar umræður hafa farið fram
um álmálið í ríkisstjórninni frá
því fyrir jól og síðasta skeyti sitt
til Alusuisse lagði iðnaðarráð-
herra fyrir meðráðherra sína eftir
að hann hafði sent það. Öllum er
ljóst, að miðað við stöðu áliðnað-
arins í heiminum er varanleg
verðhækkun á raforku til álvers-
ins í Straumsvík óraunhæf nema
samþykkt verði að auka megi
framleiðslugetu þess og það sýnist
jafnframt forsenda þess að ís-
lenska ríkið eða þriðji aðili gerist
hluthafi í fyrirtækinu. En um
bæði þessi atriði er mun víðtækari
pólitísk samstaða í landinu en for-
dómafulla afstöðu Hjörleifs Gutt-
ormssonar og Alþýðubandalags-
ins. Þetta veit iðnaðarráðherra og
þess vegna hagar hann meðferð
sinni á málinu með þeim hætti að
láta meðráðherra sína standa um-
ræðulaust fyrir orðnum hlut. Er
geðleysi þeirra ekki síður ámæl-
isvert en yfirgangur iðnaðarráð-
herra, sé tekið mið af íslenskum
hagsmunum í bráð og lengd.
Það er Landsvirkjun sem selur
orkuna til álversins í Straumsvík
en til þessa hefur iðnaðarráðherra
auðvitað ekki viljað að fulltrúar
hennar ættu aðild að viðræðunum
við Alusuisse. Hann hundsaði
jafnvel hina svonefndu álviðræðu-
nefnd þar til hann lagði hana ein-
hliða niður. Nú hefur stjórn
Landsvirkjunar skipað nefnd til
að koma fram fyrir sína hönd og
eiga aðild að endurskoðun orku-
sölusamninga við Alusuisse. Ef að
líkum lætur mun iðnaðarráðherra
bregðast við skipun þessarar
nefndar af alkunnum alþýðu-
bandalagshroka, enda vilja full-
trúar Landsvirkjunar að sjálf-
sögðu taka mið af hag fyrirtækis-
ins og þar með þjóðarhag en ekki
láta stjórnast af fordómum
Alþýðubandalagsins. Vonandi
markar þetta frumkvæði Lands-
virkjunar nauðsynleg þáttaskil í
álmálinu.
Abyrgð í Reykjavík
Ilandsstjórninni hafa kommún-
istar og framsóknarmenn haft
það að leiðarljósi, að síst af öllu
beri að sníða sér stakk eftir vexti.
Þeim hefur verið það sérstakt
kappsmál að þjóðin lifi um efni
fram á erlendum lánum. Það er
því engin furða þótt málgögn þess-
ara flokka og fulltrúar þeirra í
borgarstjórn Reykjavíkur bregðist
við með illindum og úrtölum, þeg-
ar meirihluti sjálfstæðismanna
samþykkir fjárhagsáætlun fyrir
höfuðborgina sem er í andstöðu
við óráðsíu vinstrimennskunnar.
Með fulltingi Ragnars Arnalds,
fjármálaráðherra, og í krafti
skattheimtu rikissjóðs á nú að
beita rikisvaldinu til að koma í
veg fyrir með málaferlum að dreg-
ið verði úr hallarekstri Strætis-
vagna Reykjavíkur og þannig
munu vinstri menn nota hvert ein-
asta tækifæri sem þeim gefst til
að koma höggi á Reykvíkinga og
fyrirtæki þeirra — þeim hefur
meira áð segja næstum tekist að
eyðileggja Hitaveitu Reykjavíkur.
Reykvíkingar verða af ábyrgð að
snúast til varnar gegn þessari að-
för vinstri manna. Það er til
marks um hróplega hræsni, þegar
Ragnar Arnalds er nú allt í einu
sagður málssvari þeirra sem
minnst mega sín, af því að hann
ætlar að leggja fram fé til mála-
ferla gegn Strætisvögnum Reykja-
víkur. Kæmi engum á óvart, þótt
sú hugmynd fæddist hjá fjármála-
ráðherra, að líklega væri skyn-
samlegast að nota láglaunabóta-
féð sem hann hefur dreift um
landið af alkunnu jafnréttishug-
arfari til að greiða niður strætis-
vagnagjöld í Reykjavík — þar með
væri þó komið í veg fyrir að stræt-
isvagnagjöldin væru greidd beint
með erlendum lánum.
1 Reykj av íkur br éf
Laugardagur 8. janúan
Agnar
Kofoed-Hansen
Agnar Kofoed-Hansen flug-
málastjóri, sem lézt fyrir skömmu
eftir harða baráttu við erfiðan
sjúkdóm, var einn af frumherjum
okkar samtíma. Einstaklingur,
sem skaraði fram úr og markaði
djúp spor í nútímasögu okkar.
Hann var einn þeirra manna, sem
með kjarki, þrautseigju, dugnaði
og framsýni, kom flugsamgöngum
á hér innanlands og hafði afdrifa-
rík áhrif á þróun millilandaflugs,
með hugmynd um að nota Lux-
emburg sem áfangastað á flugi
Loftleiða milli Evrópu og Banda-
ríkjanna. Sú hugmynd varð að
veruleika og lagði grundvöll að
þessu flugi til frambúðar, eftir að
þrengt hafði verið að flugi Loft-
leiða í öðrum löndum, bæði í
Þýzkalandi og á Norðurlöndum.
Agnari Kofoed-Hansen verður
kannski bezt lýst með því að vitna
í frásögn hans sjálfs af göngu
hans á fjallið Kilimanjaro, en
frásögn þessi birtist í æviminn-
ingum hans, sem út komu hjá Al-
menna bókafélaginu fyrir þremur
árum. Hann segir:
„Um eittleytið lögðum við upp,
vansvefta og í ömurlegu skapi, í
rauninni sárþjáðir, veikir ... Ein-
kennileg nótt. Engin leið að
gleyma henni. Ég hef enga lifað
eins ömurlega. Isþoka — og gekk á
með éljum. Jónatan fór fremstur
og hafði í hendi stormlukt með
ofurlitlum steinolíukveik, svipaðri
gamallri fjóslukt — og við hvert
fótmál hans sveiflaðist kerið og
birtufleygarnir og skuggarnir
flöktu um hjarnið og uppi yfir
okkur göslaði tunglið ský úr skýi
með tilheyrandi risavöxnum
furðuskuggum. Þetta stórskorna
og smágerða flökt ljóss og skugga
gerði mann hreinlega sjóveikan
enda heilsufarið ekki upp á marga
fiska vegna súrefnisleysisins og
batnaði svo sannarlega ekki eftir
því sem ofar dró.
Kynjaveröld — engu lík sem ég
hafði áður séð í heiminum og við
Davíð ýmist á hnjánum í henni
eða skríðandi, báðir með velgju.
Þegar við nálguðumst Gilman-
tind í 12 stiga frosti síðla nætur
var Davíð orðinn svo miður sín að
ég varð að hrópa þrótt í hann síð-
asta spölinn, þótt ég ætti fullt í
fangi með sjálfan mig. Og á Gil-
man komst Davíð, en þar var hon-
um öllum lokið og ákvað að fara
ekki lengra.
Jónatan horfði læknisaugum á
Davíð og þagði, sá að vonlaust
væri að hvetja hann.
Þeir hurfu okkur í ísþokuna —
og með þeim fór taskan með nest-
inu okkar allra, ef undan er skilin
súkkulaðiplata sem ég geymdi í
brjóstvasanum og matarlús, sem
Jónatan hafði í pússi sínu.
Ég var raunar ekkert brattari
en Davíð; aðeins þrjóskari, enda
ættaður af hálfu úr Breiðafirðin-
um. Ég var staðráðinn í að halda
áfram, þótt ekki væri nema til að
ná myndum, þegar ísþokunni létti.
Frá Gilman á Uhuru? Það er
tæpur fimm tíma gangur fram og
til baka og hæðarmunurinn um
þrjú hundruð og tíu metrar, ærinn
munur í metrum talinn, þegar svo
hátt er komið, — og leiðin auk
þess torfær með afbrigðum, lang-
ur gangur upp og niður mikil
snjóbelti, og það eru þau sem
flestir hafa sem afsökun fyrir því
að snúa við á Gilman, enda ótrú-
legt hvað af mönnum er dregið
þegar þangað er komið.
Mér varð að von minni. Veðrið
skánaði eftir því sem nær dró sól-
arupprás — en snjóbeltin reynd-
ust mér ofviða. Mjög einkennileg í
laginu, engu Iíkara en maður væri
kominn á aðra jarðstjörnu. Geisl-
unin frá sól á snjóinn á miðbaugi
veldur því að ekki myndast venju-
legir skaflar heldur píramídar, í
laginu eins og skriðdrekarnir voru
hugsaðir fyrir stríð — en þarna í
gegn er stytzta leið til Uhuru.
Eg var orðinn eins og benzín-
laus bíll og nú hefði nesti og hun-
ang komið í góðar þarfir — en við
urðum að láta okkur nægja súkku-
laðibita og brot af matarögn Jónat-
ans; urðum að fara spart með;
skammturinn dugði í hálftíma í
senn. Brátt vorum við farnir að
troða snjóinn upp í klof, ekki beint
áreynsla við hæfi örmagna manns
með svo til tóman maga — en
Jónatan klofaði ekki lengi hann
brá á það ráð að mjaka sér áfram
á maganum.
Ég reyndi að fara að dæmi hans
— en sökk og fékk vitin full af
lausamjöll.
Snjórinn bar mig ekki. Ég var
miklu þyngri en Jónatan. Ég hlaut
því að þurfa að halda áfram að
klofa snjóinn og það vissi ég, að
var vonlaust fyrir mig.
Allir vita hverja orku þarf til að
klofa snjó til lengdar upp í mið
læri og ég hafði engu að brenna
nema sjálfum mér. Eg vissi líka,
að ef ég örmagnaðist, hefði Jónat-
an ekki burði til að bera mig til
baka. Ég æpti því á hann, að nú
vildi ég snúa við.
Nei! öskraði hann um öxl.
Ég kemst ekki lengra!
Þú hefur sterkt hjarta og sterkt
höfuð öskraði hann á móti og blés
snjó.
En snjórinn ber þig, ekki mig,
þú ert svo léttur, svaraði ég. Ég
kemst því ekki þessa leið. Ég verð
þá að fara niður fyrir snjódyngj-
urnar og svo upp fjær á harðfenn-
inu.
Hann samsinnti því og hélt
áfram — eins og ekkert væri
sjálfsagðara en ég fórnaði tæpum
100 metrum í þessari hæð, hann
svamlaði bara áfram snjóhengj-
urnar sínar þvert yfir gíginn
stytztu leið í áttina til tindsins —
en ég brölti með skíðastafinn góða
til baka og niður fyrir fjárans
snjóbeltið, fórnaði tæpum 100
metrum þarna í tæplega 6000
metra hæð, nærri 20 þús. fetum,
matarlaus og sjóveikur. Það var
mikil fórn en niður fór ég og fikr-
aði mig síðan skáhallt upp skrið-
urnar fjær og komst þá leið á
gígbarminn þar sem Jónatan beið
mín, örskammt frá og fór upp. Ég
lagðist hjá honum, lá þarna hjá
honum um stund eins og skotinn,
brölti svo á fætur — og á Uhuru.
Þar biðum við sólaruppkomu í
15 stiga frosti og sólin kom upp
eins og hendi kveikti á lampa og
hvílík sjón. Jökulmyndanirnar
voru ólíkar öllum öðrum sem ég
hafði séð, þær voru typptar — eins
og risastórar rjómatertur."
Ekki er fjarri lagi, að þessi frá-
sögn Agnars Kofoed-Hansens af
göngu hans á Kilimanjaro lýsi í
hnotskurn lífsgöngu hans sjálfs og
æviferli, enda heitir fyrri minn-
ingabók hans, sem Jóhannes Helgi
skráði: Á brattann.
Menn á borð við Agnar Kofoed-
Hansen verða alltaf umdeildir í
svo fámennu samfélagi sem okkar.
Þeir mæta oft skilningsleysi og
hvorutveggja hefur Agnar Kof-
oed-Hansen vafalaust reynt á
sinni lífsleið, en þegar upp er stað-
ið, skilja þeir meira eftir sig en
flestir samferðamenn þeirra.
Á síðastliðnu sumri átti höfund-
ur þessa Reykjavíkurbréfs langt
samtal við Agnar Kofoed-Hansen
í tilefni af hörmulegu flugslysi,
sem þá hafði nýlega orðið. Talið
bárst að sjúkdómsbaráttu hans
sjálfs. Ekki fór á milli mála, að
hann ætlaði ekki að gefa sig fyrr
en í fulla hnefana, en bætti því
við, að hann hefði lifað svo
skemmtilegu og fjölbreyttu lífi, að
hann væri þess albúinn að mæta
Skapara sínum. Þau fáu orð sögðu
mikla sögu um sérstæðan mann.
Valur Gíslason
I rauninni er það nánast ótrú-
legt, að enn skuli starfandi í ís-
lenzku leikhúsi leikari, sem man
og sá leikara aldamótaáranna á
sviði. Svo er þó um Val Gíslason,
sem á rúmlega hálfrar aldar leik-
feril að baki og hóf að sækja sýn-
ingar í Iðnó á árinu 1911, eða fyrir
72 árum. Nú fyrir jólin kom út bók
um leikferil Vals Gíslasonar, sem
Jóhannes Helgi tók saman. Til
þess að gefa nokkra hugmynd um
það tímabil íslenzkrar leiklistar-
sögu, sem Valur Gíslason spannar,
má geta þess að hann hefur vænt-
anlega séð á sviði eina fremstu
leikkonu íslendinga, Stefaníu
Guömundsdóttur, en meira en
hálfri öld síðar er sonardóttir
Stefaníu, Sunna Borg, ein af mót-
leikurum Vals Gíslasonar í sjón-
varpsgerð Skálholts Guðmundar
Kambans. Það er mikils virði fyrir
íslenzkt leikhús og ekki sízt unga
og upprennandi listamenn á þessu
sviði að eiga aðgang að manni,
sem hefur lifað slíkan tíma í ís-
lenzku leikhúsi. Minnisstæðastur
verður Valur Gíslason höfundi
þessa Reykjavíkurbréfs í Fædd í
gær, sem sýnt var í Þjóðleikhúsinu
1955, en þar sýndi hann á sér alveg
nýja hlið sem gamanleikari. Svo
og í Föðurnum eftir Strindberg
1958, þar sem hann reis hátt sem
skapgerðarleikari. Það er
skemmtileg tilviljun að þessi aldni
leikari tók þátt í að hefja nýjan
kapitula í íslenzkri leiklistarsögu,