Morgunblaðið - 09.01.1983, Blaðsíða 18

Morgunblaðið - 09.01.1983, Blaðsíða 18
18 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. JANÚAR 1983 ''t Á'/'/''' ■ - ' W ' ,^?JJI||j!y|yy|g£>^ - Hluturinn á myndinni minnir óneitanlega á flugvél — en hann var smíðaður í Egyptalandi um 200 fyrir Kristsburð. Sumir halda því fram að hér sé um að ræða líkan af stórri svifflugu — aðrir hafa hins vegar bent á að þetta gæti hugsanlega hafa verið veðurviti. VLSINDALEGIR FORNGRIPIR ? L. f í safni nokkru í Kaíro á Egyptalandi getur að líta haganlega gerðan mun úr tré. Varla fer á milli mála hvað þarna er um að ræða: vængir, stél, hæðarstýri og straumlínulaga bolur, — einhvers konar flug- vél eða sviffluga? Skrokkurinn er 15 sm langur en vængjahafið 18 sm. Líkanið er gert af léttum við og svífur nokkra vegalengd sé því varpað af hendi. Það kæmi vart á óvart að sjá slíkan hlut á einhverju vísinda- safni. En þetta líkan er meðal merkustu gripa á Fornminja- safni Kaíróborgar — og er álitið frá því um 200 fyrir Kristsburð. Þessi gamli gripur hlýtur að vekja spurningar um tækniþekk- ingu manna á þessu menning- arskeiði — það er eitt af fjölda- mörgum ráðgátum sem hljóta alltaf að valda vangaveltum um vísindalega þekkingu og verk- kunnáttu forfeðra okkar. Fornegypsk sviffluga Engum datt í hug að setja þennan grip í samband við flug- vélar þegar hann fannst í gröf í hinni fornu egypsku borg Saqq- ara árið 1898 — fimm árum áður en Wright-bræðrunum heppnað- ist hið fyrsta mótorflug sitt. Var það lengst af geymt í kassa ásamt líkönum af ýmiskonar fuglum. Enginn veitti því sér- staka athygli fyrr en að dr. Ka- hlil Messiha rakst á það innan um aðra safngripi, og undraðist hversu það líktist flugvélum nú- tímans. Nefnd fornfræðinga og sér- fræðinga um flugmál gerði ítar- lega rannsókn á líkaninu. Nefndarmenn bentu sérstaklega á hina kúptu lögun vængjanna, sem veldur „lyftingu", og niður- sveigju vængbarðana, sem stuðl- ar að jafnvægi. Niðurstaða þeirra var á þá leið að hér gæti verið um að ræða líkan af flugvél í fullri stærð — hugsanlega svif- flugu með hjálparvél, er ætluð hefði verið til að flytja þungan farm og flogið hefði á tiltölulega litlum hraða, jafnvel innan við 100 kílómetra á klukkustund. Töldu nefndarmenn að hún hefði hugsanlega verið knúin hreyfli sem staðsettur hefði verið aft- ast, þar sem stél líkansins er brotið. Nefndarmenn voru svo sann- færðir um mikilvægi þessarar niðurstöðu sinnar að þeir komu því til leiðar að líkaninu var helguð sérstök sýning í Kaíró. Þetta varð svo til þess að menn tóku að endurskoða skordýra- og fuglalíkön í öðrum söfnum á Eg- yptalandi og fundust á annan tug svipaðra „svifflugulíkana" á skömmum tíma. Fleiri fornaldar- flugvélar Er menn tóku að svipast um á söfnum víðar um heim þótti sumum engu líkara en flug- módelasmiðir hafi verið teknir til við iðju sína vestanhafs á fyrstu árhundruðunum eftir Kristsburð. Telja sumir hafið yf- ir allan efa að litlir gullskart- gripir sem fundist hafa í Kól- Gullskartgripir frá Suður-Ameríku gerðir einhvern tíma á tímabilÍBH frá 500—800 e.Kr. Annar þeirra (vinstra megin) þykir minna á þotnr nútimans. þeirra en Bagdad-rafhlaðan hlýtur jafnvel að teljast ennþá merkilegri í þessu sambandi. Bagdad-rafhlaðan Uppistaða Bagdad-rafhlöð- urnar er leirker um 15 sm hátt. Það var innsiglað með jarðbiki en í bikið steyptur koparsívaln- ingur sem liggur u.þ.b. 10 sm inn í leirkerið. Sívalningurinn er gerður úr koparþynnum sem lóð- aðar hafa verið saman og er hon- um lokað að ofan með koparloki. Inni í koparsívalningnum er járnkjarni og er hann tærður mjög, af sýru að því er virðist. Þessi gripur fannst í Bagdad og er talinn frá valdatímum parþa í írak sem stóð frá um 250 f. Kr. til 224 e. Kr. Þegar fornleifafræðingurinn Wilhelm König rakst á þennan hlut á safni í Irak árið 1937 átt- aði hann sig strax á því hvernig hægt hefði verið að nota hann til að framleiða rafmagn. Tilraunir sem gerðar voru með líkönum af rafhlöðunni nokkrum árum síð- ar staðfestu að gripurinn hefði getað þjónað þessum tilgangi. Til þess að framleiða rafmagn hefði aðeins þurft að hella sýru niður í koparsívalninginn. Fjöl- margar sýrutegundir hefði mátt nota t.d. ediksýru eða sítrónu- sýru. Með þessum hætti myndi Hin svonefnda Bagdad-rafhlaða er einstakur vitnisburður um ótrúlega mikla tækniþekkingu í fornöld. Hún var gerð einhvern tíma á valdaskeiði parþa í írak, milli 250 f.Kr. og 224 e.Kr. Dr. Arne Eggebricht (til vinstri) hefur fært á það sönnur, með því að gera af henni líkan, að rafhlöðu sem þessa hefði mátt nota til að húða litlar styttur með gulii. Meðal gripa sem fundust árið 1900 í farmi skips, sem fórst fyrir nær 2000 árum undan ströndum grísku eyjarinnar Antikytheu, var flókin vél úr tré og bronsi (að ofan). Næstum ómögulegt var að ráða í til hvers hún hafði verið notuð, svo illa var hún farin. Það var ekki fyrr en hálfri öld eftir að hún fannst að mönnum tókst að átta sig á hverju hlutverki hún gegndi — að sýna innbyrðis afstöðu reikistjarnanna á hverjum tíma. Jafn flókin tæki komu ekki til sögunnar aftur fyrr en meó klukkum endurreisnartímabilsins, eins og þessi klukka sem sraíðuð var í Þýzkalandi á fimmtándu öld (til hægri). ombíu, Costa Rica, Venezúela og Perú séu sumir hverjir líkön af flugvélum, en þessar styttur voru flokkaðar sem líkön af skordýrum er þær fundust. Sum- ir þessara hluta bera nokkurn svip af flugvélum nútímans, sér- staklega einn sem er um 5 sm langur og ætlaður í hálsfesti (sjá mynd 2). Þessir skartgripir eru taldir vera frá Shinu, fornu inkasamfélagi sem stóð frá um 500 til 800 e. Kr. I sambandi við hluti sem þessa hafa túlkanir manna vissulega oft gengið út í öfgar og nálgast hreina draumóra, sem hefur leitt til þess að vangaveltum sem þessum er gjarnan tekið með nokkurri tortryggni. En það hlýtur þó að teljast forvitnilegt að gaumgæfa þær fornminjar sem fundist hafa og benda ótví- rætt til tækniþekkingar í forn- öld. Saqqara-svifflugan er einn rafhlaðan framleiða 1,5 til 2 volta straum, og með því að tengja nokkrar saman hefði ver- ið hægt að auka strauminn veru- lega. Rafgreining í hinni fornu Bagdad Talið er hugsanlegt að raf- hlöður sem þessar hafi verið not- aðar til að gull- og silfurhúða skartgripi í hinni fornu Bagdad. Unnt hefði verið að nota nokkrar slíkar rafhlöður til að koma á straumi milli málmstyttu og

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.