Morgunblaðið - 09.01.1983, Blaðsíða 26

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. JANÚAR 1983
26
Taiwan — óaðskiljanlcj'ur liluli kína Fyrri hluli — ellir l’orbjörn (iuöniundsson
Meginmarkmiðið er að ná
aftur völdum á meginlandinu
Við erum stödd á torginu fyrir framan forsetahöll-
ina í Taipei, höfuðborg Taiwan, og hlýðum á ræðu
Chiang Ching-kuos forseta „Lýðveldisins Kína“
þar sem hann ávarpar landa sína á þjóðhátíðardegi
landsins. Hann beinir orðum sínum bæði til þeirra,
sem búsettir eru á Taiwan og einnig þeirra þús-
unda Kínverja, sem komið hafa erlendis frá til þess
að votta lýðveldinu hollustu sína á þessum degi.
Vélhjól hafa nú tekið vid af reiðhjólunum sem aðalfarartæki almennings auk
bíla. Hér sést yfir vélhjólastæði í skipasmíðastöðinni í Kaohsiung.
Chiang segir að þótt uppreisn
kommúnista hafi ekki enn verið
brotin á bak aftur þá muni sá dag-
ur koma að Kína verði að nýju
sameinað í eitt ríki með hinar
þrjár grundvallarhugsjónir dr.
Sun Yat-sen að leiðarljósi, þjóð-
ernishyggju, lýðræði og félagslega
velferð. Hann vitnar til orða föður
síns, Chiang Kai-shek, sem sagði í
stefnumarkandi ræðu 1951: „Hvað
sem á dynur í heiminum er það
óbifanleg sannfæring okkar að við
sigrum að lokum þar sem lögin og
rétturinn verða alltaf okkar meg-
in.“
Trúr þessari kenningu sagði
Chiang Ching-kuo að á meginlandi
Kína væri nú sterk andkommún-
ísk undiralda og að allir Kínverj-
ar, heima og erlendis, þyrftu að
sameina kraftana. Þeir þyrftu að
sýna í verki að þeir vildu berjast
fyrir sameinuðu Kína þar sem
ríkti frelsi, lýðræði og hamingja,
berjast fyrir nýju Kína friðar og
velmegunar.
Þetta voru fögur orð sögð á há-
tíðlegri stundu. Aðspurður sagði
einn viðmælandi minn, að sá, sem
þau mælti, talaði af sannfæringu.
Eg get þó ekki neitað að í eyrum
ókunnugs hljómuðu þau frekar
sem óskhyggja eða draumur.
Hvernig átti leiðtogi lands með
rúmlega 18 milljónir íbúa, lands,
sem hann telur sjálfur hluta af
Kína, að bola frá stjórn, sem ræð-
ur yfir landi þar sem búa yfir 1000
milljónir? Að minnsta kosti
fannst mér að mikil væri sú trú,
sem þarna lægi að baki. Eða skildi
ég ekki ástandið rétt og þann
hugsunarhátt, sem ríkir í hinum
kínverska heimi?
Átök um yfirráð
Áður en lengra er haldið er rétt
að glugga aðeins í söguna. Hér á
öldum áður, þegar Hollendingar,
Spánverjar, Portúgalar og Eng-
lendingar hófu siglingar til fjar-
lægari austurlanda reyndist Tai-
wan hinn ákjósanlegasti viðkomu-
staður á ferðum milli Japan og
Austur-Indía. Portúgalar lýstu
eyjunni sem „Uha Formosa",
þ.e.a.s. sem „fögru eyjunni". Var
það til þess að nafnið Formosa
festist við hana á vesturlöndum,
en fjöldi Taiwana hefur aldrei
heyrt þess nafns getið.
Hollendingar köstuðu eign sinni
á nokkurn hluta eyjarinnar 1624
og Spánverjar á annað landsvæði
þar tveimur árum síðar. Sambýlið
var þó ekki gott og 1641 höfðu
Hollendingar hrakið Spánverja á
brott. Þegar Ming-keisaraættin
beið svo ósigur fyrir Manchuum,
gerðu stuðningsmenn Ming-ættar-
innar innrás á Taiwan 1661 og
hugðust nota eyjuna til þess að ná
aftur yfirráðum á meginlandinu.
Sigruðu þeir Hollendinga ári síðar
og þúsundir Kínverja flykktust til
Taiwan. Manchuar náðu eyjunni á
sitt vald 1683, og var hún hluti af
kínverska ríkinu til 1895, er hún
komst undir stjórn Japana og var
japönsk nýlenda til loka síðari
heimsstyrjaldarinnar 1945. Þá var
hún aftur sameinuð Kína.
Stjórn Lýðveldisins
Kína til Taiwan
Enn verða þáttaskil í sögu Tai-
wan árið 1949, þegar kommúnistar
brutust til valda á meginlandinu
og Chiang Kai-shek hélt þangað
með her sinn ásamt þingi og
stjórn Lýðveldisins Kína.
Lýðveldið Kína var formlega
stofnað 1. janúar 1912, er endi
hafði endanlega verið bundinn á
keisaradæmið eftir uppreisn undir
forystu Sun Yat-sen. Eftir lýð-
veldisstofnunina gekk þó á ýmsu.
Landið logaði í innanlandsátök-
um, en þó fór svo að Kuomintang,
flokkur Sun Yat-sen, varð
sterkasta aflið. Chiang Kai-shek
tók síðan við forystu flokksins að
Sun látnum og var kjörinn forseti
lýðveldisins 1948.
Það hvarflaði ekki að Chiang
Kai-shek að lýsa yfir sjálfstæði
Taiwan, stofna nýtt kínverskt ríki.
í hans augum hafði Taiwan verið
óaðskiljanlegur hluti Kína um
aldir. Ibúarnir voru Kínverjar að
meginhluta, menningin kínversk,
hugsunarhátturinn kínverskur.
„Hin eina löglega stjórn ríkisins"
hafði aðeins neyðst til að taka sér
þar bólfestu um sinn, og megin-
markmið hennar var að ná aftur
völdum á meginlandinu. Auk Tai-
wans tilheyra eyjarnar Kinnan
(Quemoy) og Matsú, skammt und-
an strönd meginlandsins, Lýðveld-
inu Kína.
Stjórnkerfiö miðar við
Kínaveldi allt
Grundvallarreglur Sun Yat-sen
er sá grunnur, sem stjórn „Lýð-
veldisins Kína“ byggir á.
Enginn efast um þjóðernis-
hyggju stjórnvalda á Taiwan. Svo-
lítið erfiðara er með lýðræðið. Tal-
ið er að um 2 milljónir megin-
landsbúa hafi flúið til Taiwan 'og
þar á meðal stjórn ríkisins. Fylk-
isstjóm á Taiwan gat að sjálf-
sögðu ekki tekið við hlutverki
þeirrar stjórnar auk þess sem Tai-
wanar voru orðnir vanir því að
ráða málum sínum ekki sjálfir eft-
ir 50 ára nýlendustjórn Japana.
Landinu er í raun skipt í þrjú
svæði. Tvær stærstu borgirnar,
Taipei (2,2 millj. íbúa) ' og
Kaohsiung, (1,2 millj íbúa) og hér-
uðin umhverfis heyra beint undir
ríkisstjórnina, en önnur svæði
kjósa sínar eigin héraðsstjórnir.
Stjórnkerfi landsins miðast við
ailt Kínaveldi, þar sem fulltrúum
allra fylkja landsins er ætluð seta
á þingi. En af augljósum ástæðum
hafa fylkin á meginlandinu ekki
kosið fulltrúa til þess þings í ára-
tugi. Gamlir fulltrúar þessara
fylkja hafa því setið áfram á þingi
og sitja þar til þeir falla frá. Eitt-
hvað hefur þó verið fyllt upp í
skörðin með því að auka hlut Tai-
wana.
„Ekki herlög —
þjódvarnarlög“
Aðeins þrír stjórnmálaflokkar
eru leyfðir, Kuomintang, Æsku-
lýðsflokkur Kína og Lýðræðislegi
sósíalistaflokkurinn, en það eru
allt flokkar, sem starfandi voru á
meginlandinu. Þó geta óháðir
frambjóðendur boðið sig fram t.d.
til sveitastjórna, þar sem þær
kosningar fara fram. Jafnrétti er
milli kynjanna samkvæmt lögum
og þátttaka kvenna í stjórnkerfinu
er tryggð. Skipa konur ýmis veiga-
mikil embætti. Frambjóðendur
verða að hafa ákveðna menntun
eða reynslu sem talin er jafngild.
Kostnaður við framboð er að
mestu greiddur úr almennum
sjóði. Er það gert til þess að
tryg&ja hinum efnaminni sömu
aðstöðu og hinum efnaðri. Þá er
lögð áhersla á að frambjóðendur
séu jákvæðir í málflutningi sínum,
leggi megináherslu á að útskýra
stefnu sína í stað þess að deila
endalaust á andstæðinginn.
Annars er stjórnkerfið þarna
flóknara en svo að mér tækist að
ná þar til botns á þeim skamma
tíma, sem ég var í landinu. „Her-
lög? Nei, hér ríkja ekki herlög,"
sagði stjórnarstarfsmaður,
sem ég ræddi við. „Réttnefni væri
að kalla það þjóðvarnarlög, alls
ekki herlög samkvæmt þeim skiln-
ingi, sem venjulega er lagður í það
orð. Þið verðið að athuga að rík-
asti þáttur í fari fólks hér er
skyldan við föðurlandið og
ábyrgðartilfinning. Þess vegna
eru lög okkar, þjóðvarnarlögin, vel
í samræmi við það.“
Þriðja grund-
vallarreglan
Taiwan-búar segjast vera stoltir
af, hve vel hafi tekist til með
þriðju grundvallarregluna, félags-
lega þjónustu. Lagt hafi verið
kapp á að gera einstaklinginn
efnahagslega sjálfstæðan og að
minnka muninn á milli hinna ríku
og fátæku. Tekist hafi að halda
atvinnuleysi í lágmarki, eða innan
við 2%. Séð sé um að hinir fáu,
sem talist geti fátækir, líði ekki
skort. Vel sé séð fyrir öryrkjum,
og læknishjálp er tryggð öllum.
„Vissulega er fátækt fólk til hér,“
sagði einn viðmælandi minn að-
spurður, „en það er þó ekki fátæk-
ara en svo að langflest á það bæði
ísskáp og litasjónvarp."
Vegna þess hve fjölskyldubönd-
in eru sterk meðal Kínverja —
hinir yngri sjá um þá öldruðu —
hefur þjónusta ríkisins við ald-
urhnigna ekki orðið neitt vanda-
mál. Er mjög algengt að aldraðir
foreldrar, afar og ömmur, búi hjá
hinum yngri. „En þetta er nú að
breytast hjá okkur," sagði ungur
maður. „Foreldrar mínir til dæmis
kjósa heldur að búa í eigin íbúð.
Og svo er um marga aðra. Yngra
fólkið leggur kapp á að eignast
íbúð, þegar það giftist, en foreldr-
arnir verða eftir „heima". Sam-
bandið á milli fjölskyldunnar
rofnar þó ekki við það, fær aðeins
á sig frjálsari blæ.“
Trúfrelsi er algert í landinu.
Þar starfa hlið við hlið buddha-
trúarmenn, taóistar, kristnir söfn-
uðir og múhameðstrúarmenn.
Aöstoð við uppgjafa-
hermenn leiddi
til stofnunar
stórfyrirtækis
Um 600 þús. hermenn voru í
hersveitum Chiang Kai-shek, sem
héldu til Taiwan. Fljótlega kom að
því að herþjónustu margra þeirra
lyki og augljóst að eitthvað varð
fyrir uppgjafahermennina að
gera. Hér voru þeir bæði ættingja-
lausir og atvinnulausir. Var þá
stofnaður sérstakur sjóður, sem
hafði það að markmiði að útvega
þeim vinnu hverjum og einum við
sitt hæfi og hlynna að þeim fé-
lagslega. En það varð ekki gert
nema með því að útvega ný at-
vinnutækifæri, þeir gátu ekki
gengið inn í vinnu annarra.
Stofnað var sérstakt fyrirtæki,
RSEA, til þess að sjá um fram-
kvæmdina. Eitt fyrsta verkefnið
var lagning vegar um þröngt
Þrír fjórðu hlutar Taiwan eru fjalllendi, illt yfirferðar og með öllu óbyggilegt.