Morgunblaðið - 09.01.1983, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNÚDAGUR 9. JANÚAR 1983
31
Svíþjóó og Bandaríkjunum

ungarfullum lögmálum misviturra ritskoöara. „Hernám hugarfarsins“ hefur þessi vinstrisinnaöa viðleitni meðalmennskunnar verið kölluð hér á landi — og er það svo sann- arlega réttnefni. Og Vladimir Bukovsky talaði um um „andrúm morðsins“ sem búið væri til í kring- um menn. Greinarnar sýna, að vegna stundarhagsmuna og til að vera gjaldgengur í hópnum, er auðveld- ara að velja sér hlutskipti með- reiðarsveinsins. En að skipa sér í þann sviplausa flokk múgmennsk- unnar er í senn auvirðilegt og hæt- tulegt þegar til lengdar lætur og það er metið sem í húfí er: frelsið sem veitir lífinu gildi, ekki síst lífi listamannsins. Engan þarf að undra þá stað- reynd að menningarleg gróska er mest þar sem marxisminn er á und- anhaldi. Og hvaða menningarjöfur samtímans dirfíst að ganga fram fyrir skjöldu sem málsvari marx- ismans? En á þeim tíma þegar þeir valdhafar sem telja sig veraldlega gæslumenn hinna marxísku sann- inda hika ekki einu sinni við að brugga páfanum í Róm launráð og senda morðingja inn á Péturstorgið til að ráða hann af dögum, má nærri geta hvaða spjót þeir hafa úti gagnvart öðrum einstaklingum þótt þeir kunni að vera ómerkari. Björn Bjarnason
OabrM Oarcia RtorqtMz
hlaut nóbatavarðlaunln (vatur.
Hann „hafur gaM margar
dularfullar yftrtýaíngar
um atMóðamál."
Fidol Caatró hafur (maira
an 20 ár farið mað
alræöisvald á Kúbu
og stjórnar þar í krafti
fjármagns frá Sovótríkjunum
og ógnvakjandi lögraglu.
Þagar Alaxandar Solzjanitsyn
hlaut nóbalsvarðlaunin 1970
var Olof Palme forsœtiaráóherra.
Þá fékk Solzjanitsyn akki
einu sinni loyfi til að taka
á móti verölaununum í
sœnska sendiráóinu í Moskvu.
Landftótta Pólvarjinn
Czaalaw Milosz hlaut
nóbalsverðlaunin
1980 — akki var haldin
ráðherravaisla honum til
heiðurs í Svíþjóð
af því tilefni.
Heyrist rödd andófö-
mannanna ekkí lengur?
eftir Mats
Gellerfelt
„Forsætisráðherrann, Olof
Palme, efnir til kvöldverðar að
Harpsund hinn 9. desember fyrir
nóbelsverðlaunahafann Gabriel
Garcia Marquez."
Þetta hljómar ágætlega. Það er
svei mér gott að við höfum skyndi-
lega fengið ríkisstjórn sem sýnir
vott af bókmenntaáhuga.
Áhuginn sýnist þó nokkuð sein-
borinn. Við munum hve Alexander
Solzjenitsyn var sýndur lítill sómi í
Moskvu þegar Palme var síðast við
völd — rússneski nóbelsverðlauna-
hafinn fékk ekki einu sinni að taka
á móti verðlaunum sínum í sænska
sendiráðinu. Áhugi stjórnmála-
manna á pólska verðlaunahafanum
Olof Palmo, fortMatiaráöhofTa
Svíþjóðor, bauð Gabriel Garcia
Marques til kvöldveröar
að Harpaund þegar hann
sótti nóbelsverölaunin.
Tœkifærið var notað til
að leggja áherslu á nýsköpun
í utanríkisstefnu Svía.
Czeslaw Milosz var einnig lítill. Er
hugsanlegt að menn noti bók-
menntir í pólitískum tilgangi?
Það liggur í augum uppi. Það á
rætur að rekja til þess að sósíal-
demókratar eru að umbylta utan-
ríkisstefnunni, að tekið er á móti
Garcia Marquez með pomp og
prakt. Ætlunin er að beina athygl-
inni frá Afganistan og Póllandi að
Suður-Ameríku. Pierre Schori (að-
stoðarmaður sænska utanríkis-
ráðherrans, innsk. þýð.) er kapps-
mál að Suður-Ameríka verði póli-
tískur brennipunktur veraldar.
Þess vegna er um að gera að slá
eign sinni, ef svo má segja, á hinn
vinsæla nóbelsverðlaunahöfund
ársins — er hann kannski ekki einn
a/ oss.
|| Er hugsanlegt að
menn noti bókmenntir
í póli tískum tilgangi ? II
Því miður er hann það meira en
Schori og félaga grunar, eða öllu
heldur meira en sænskur almenn-
ingur hefur gert sér ljóst.
Margir hafa brugðist illa við, eft-
ir að tilkynnt var að Garcia Mar-
quez hlyti nóbelsverðlaunin. Hann
er stalínisti, segja ekki síst land-
flótta rithöfundar frá Kúbu — þ.e.
a.s. næstum allir. Colombíumaður-
inn hefur gefið margar og dular-
fullar yfirlýsingar um alþjóðamál.
Hann hefur tekið upp hanskann
^Þorir í raun nokkur
af fulltrúum þriðja
aðila ríkisvaldsins í
Svíþjóð að leggja
óþægilegar spurningar
fyrir Garcia
Marquez? ||
fyrir ógnarstjórn Castrós, varið
Jaruzelski, varið íhlutun Sovét-
manna í Angóla og hernám þeirra í
Afganistan, neitað því að pólitískir
fangar séu á Kúbu.
Það er því ástæða til að leggja
fyrir hann margar spurningar.
Palme, Bodström (utanríkisráð-
herra Svía innsk. þýð.) og Schori
munu ekki spyrja hann neins, það
er víst. Ekki heldur hin trygga hirð
rithöfunda sem er boðið til veisl-
unnar — Jersild, Enqvist, Lind-
qvist.
Þorir í raun nokkur af fulltrúum
þriðja aðila ríkisvaldsins í Svíþjóð
að leggja óþægilegar spurningar
fyrir Garcia Marquez? Varla neinn
frá Dagens Nyheter — þar er
Garcia Marquez jú einn af dálka-
höfundunum. Og Expressen? Menn-
ingarsíður þess blaðs hafa breyst í
eins konar leikvöll fyrir unga
menningarvita úr VPK (sænska
kommúnistaflokknum innsk. þýð.)
Þar er einna helst litið á gagnrýni á
Kúbu sem boðskap frá CIA. Þegar
menn tóku í sig kjark í fréttaskýr-
ingaþætti sjónvarpsins og gagn-
rýndu Kúbu og ógnarstjórn Castr-
ós, var því tekið með þessum hætti
undir nafni Stig Björkmans (Ex-
pressen 25.11):
„En umræðurnar um Kúbu voru
of þunglamalegar. Þær hófust með
enn einu viðtalinu við Kúbumann-
inn Armando Valladeres (skáld sem
sat í rúm 20 ár í fangelsi á Kúbu án
þess að vera dæmdur, innsk. þýð.)
sem látinn hefur verið laus, en um
hann höfum við fengið mikið af ein-
hliða upplýsingum í Svíþjóð...
Leikurinn var ójafn frá upphafi.
Öðrum megin var Eva Björklund
frá félaginu Kúba-Svíþjóð,
rauðklædd og vissi sínu viti. Hinum
megin voru tveir sammála bold-
angsdurgar, stjórnandi þáttarins
Göran Rosenberg og fyrrum Kúbu-
maðurínn Humberto Lopez (skálet-
ur höf. ath. ekki landflótta Kúbu-
maðurinn).... Eva Björklund fékk
ekkert tækifæri þrátt fyrir reynslu
sina og þekkingu. Þar að auki var
alltaf gripið fram í fyrir henni af
andmælandanum Lopez, sem var
menntaður í Austur-Þýskalandi á
kostnað þeirrar ríkisstjórnar sem
hann formælir nú í kór með
Miami-bræðrum sínum."
Þetta er Prövdumál og Prövduað-
ferð.
Þannig talar aðeins meðreiðar-
sveinn. Og eru það ekki einmitt
meðreiðarsveinarnir sem vaða uppi
núna, það er hægt og sígandi verið
að laga okkur að kröfum og þörfum
Sovétríkjanna... Ég ætla að birta
nokkrar nýjar blaðaúrklippur. Og
segi menn svo að „sænska umræð-
an“ beri ekki æ meiri blæ finnland-
íseringar:
„I andstöðu við viðmælendur sína
er hann alls ekki í hópi þeirra sem
telja að Sovétríkin ógni Vesturlönd-
um. Rússar eiga fullt í fangi með að
reyna að hafa stjórn á því sem þeir
ráða þegar yfir, er skoðun hans.
Lítið til þess sem er að gerast í
Mið-Austurlöndum. Þar hefur þeim
alveg verið ýtt til hliðar. Jafnvel
vopnin sem þeir hafa sent Sýrlend-
ingum þykja ekki duga.
Nei, hann þjáist ekki af rússa-
hræðslu. Þess í stað telur hann að
fjandskapur í garð Rússa komi í veg
fyrir að við getum til dæmis skil-
greint ástandið í Póllandi fordóma-
laust. Kannski eru Jaruzelski og fé-
lagar hans í æðstu landsstjórninni
ekki eins slæmir og við álítum?
Kannski er það sem gerst hefur t
Póllandi skársti kosturinn? Og
hann telur að það eigi að veita
Jaruzelski tækifæri til að leiða Pól-
verja inn á þá braut sem Kadar hef-
ur leitt Ungverja." Sivar Arnér í
samtali við Urban Andersson Vi
46/82.
Takið eftir að afstaðan til Pól-
lands er hin sama og hjá Yrsa
Stenius, hinum nýja stjórnmálarit-
stjóra Aftonbladet (eign Alþýðu-
sambandsins og málgagn sósíal-
demókrata innsk. þýð.).
„Á sama tíma hafa orðið miklar
Sænsku menningar-
vitarnir hafa þegar
svikið Afganistan. II
efnahagsframfarir í Sovétríkjun-
um. Þar nefur verið byggt upp næst
sterkasta efnahagskerfi veraldar.
Menn geta sagt hvað sem þeir vilja
um sovéska efnahags- og stjórn-
málakerfið en staðreynd er, að ekki
síst á valdatima Leonid Brezhnevs
hafa kjör sovéskra borgara batnað
(í raun hefur þróunin líklega verið
þveröfug innsk. höf.). Einmitt frá
þeim sjónarhóli er nauðsynlegt að
meta tilraunirnar til að binda enda
á deiluna við Kínverja. Með því að
draga úr spennu við austurlanda-
mæri Sovétríkjanna væri unnt að
leysa mikla efnahagskrafta úr læð-
ingi, þegar fækkað væri í herliðinu
þar. Únnt er að líta á sovésku bar-
áttuna fyrir friði og afvopnun á
Vesturlöndum frá sama sjónar-
horni. Sovétmenn verða einfaldlega
að draga úr vígbúnaði til að styrkja
efnahag sinn. Það tekst þó ekki á
meðan Vesturlönd halda áfram ad
vígbúast (leturbreyt. höf.)“ Per-
Olof Karlsson í Vi 47/82.
„Tvær vofur fara um og ógna hin-
um vestræna heimi, ógnin af heims-
styrjöld, ógnin af fasistastjórn."
Tilvitnanirnar skýra sig sjálfar.
En hin síðasta sem er eftir lista-
konuna Channa Bankier í Dagens
Nyheter (23.11) er einstaklega for-
vitnileg. Styrjaldarógnin. Einhver
verður að byrja stríðið. Hver ógnar
friðinum?
Hrópandi þögn breiðir sig smátt
og smátt yfir landið.
Geta andófsmennirnir lengur lát-
ið rödd sína heyrast?
Sænska útvarpið er þátttakandi
— alveg gagnrýnislaus — í barátt-
unni fyrir hina svonefndu friðar-
hreyfingu. Sérhver stétt — „leikar-
ar, sálfræðingar o.s.frv. fyrir frið“
— sem slæst í hópinn er hyllt með
viðeigandi hætti í fréttatímum. Maj
Wechselmann er með friðarorð í út-
varpinu, þar sem haldið er á loft
hinum undarlegustu fullyrðingum
um stríð og frið.
Hin fremur útþvælda leikkona
PP Er þetta virkilega
líkasvona slæmt í
Finnlandi?JJ
Bibi Andersson gefur yfirlýsingar í
Expressen um friðarvilja Sovétríkj-
anna, en hann er sagður mjög mik-
ill. Maria Bergom-Larsson skýrir
frá því í Svenska Dagbladet að um-
fram allt vilji Sovétríkin frið.
Sá sem tekur ekki þátt í þessum
kór nú um stundir fær æ færri
tækifæri til að láta rödd sína heyr-
ast. Sá sem er ekki þeirrar skoðun-
ar, að unnt sé að greina á milli
frelsis, lýðræðis og þjóðlegs sjálf-
stæðis annars vegar og friðar og
afvopnunar hins vegar er stimplað-
ur sem friðarspillir.
Og Gabriel Garcia Marquez kem-
ur til Svíþjóðar. Afskipti Banda-
ríkjanna í Suður-Ameríku — sem
eru út af fyrir sig yfirleitt gagnrýn-
isverð — verða enn á ný talin helsta
ógnin við heimsfriðinn. Við getum
gleymt Póllandi. Sænsku menning-
arvitarnir hafa þegar svikið Afgan-
istan.
Og friðarhreyfingin getur gengið
áfram, Aftonbladet getur birt
myndir af sovéska sendiherranum
með barn í fanginu og skrifað, að
„Sovét hafi tekið á móti hinni fram-
réttu hönd.“
Er þetta virkilega líka svona
slæmt í Finnlandi?