Morgunblaðið - 14.01.1983, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 14. JANÚAR 1983
Vindsins mjúku hendur
Bókmenntír
Jóhann Hjálmarsson
Jón Óskar:
NÆTURFERÐ.
Ljóó um frelsi.
Bókaútgáfa Menningarsjóðs 1982.
Jón Óskar er eitt þeirra skálda
sem að ósekju hafa vefið kölluð
óskiljanleg. Þá á ég við atóm-
skáldakynslóðina sem Jón tilheyr-
ir. En Jón hefur alltaf ort ljóst og
lipurt. Eiginlega eru flest ljóð
hans ættjarðarljóð með einhverj-
um hætti.
Næturferð er ekki síst dæmi um
það hvernig Jón Óskar yrkir um
ættjörðina. Og hér er það frelsið
eins og svo oft áður sem Jón Óskar
vegsamar. Ljóð um frelsi er undir-
titill Næturferðar.
. Náttfarabálkur heitir fyrsti
kafli bókarinnar. Eins og nafnið
bendir til er í honum fjallað um
Náttfara þann sem kom hingað til
lands með Garðari Svavarssyni,
en varð eftir þegar Garðar sigldi
burt og byggði þar er heitið Nátt-
faravík. Með Náttfara var þræll
og ambátt. Jón Óskar styðst við
Landnámabók, en birtir sína eigin
skýringu á frásögn Ara fróða.
Hann gerir Náttfara að fyrsta
landnámsmanninum, fulltrúa
hinna smáðu og kúguðu og þeirra
sem ekki mega njóta sannmælis
vegna þrælakyns. Það var ekki að
skapi norrænan höfðingja.
Svipaðar túlkanir á sögu Nátt-
fara hafa birst áður. En ambáttin
fær líka sína umfjöllun hjá Jóni
Óskari og er kölluð fyrsta móðir
íslands: „Konan sem landið vigði,
enginn snillingur/skrifaði um þig,
enginn skáldi orti/um þig, og þú
ert nafnlaus, enginn Snorri/kunni
að skrá það nafn og enginn hafði/í
sögu nafn að gefa þér. Hver
varstu?" Sama er að vísu að segja
um Náttfara sjálfan: „Náttfari var
hann heitinn, sá sem fer/að nóttu
til, því nafn hans vissi enginn."
Um Náttfarabálk Jóns Óskars
gildir það að hann er nýstárlegur
vegna þess að fátítt er að íslensk
nútímaskáld yrki söguleg ljóð eða
láti sagnfræðileg efni skipa svo
stórt qám í bókum sínum. Túlkun-
in er kannski ekki aðalatriðið.
Mestu skiptir að skáldlegt líf
ljóðsins opni lesandanum nýja
sýn. Það er einkum í hinum ein-
földu myndum úr lífi Náttfara og
ambáttarinnar í nýju landi sem
Jón Óskar nær að höfða til undir-
ritaðs lesanda. Það er eins og
endurskoðun sögunnar, boðunin,
dragi úr áhrifamætti ljóðsins í
heild. Lítum á eitt af geðfelldari
dæmunum úr þessum bálki. Frelsi
í nýju landi nefnist það:
Og enn var kvöld, þau hofóu dregid bátinn
hátt upp í fjöru, gengið síðan frá
og kannað landið meðfram sjó og ofar,
en lágu nú í rjóðri uppi í hlíð
og sváfu örþreytt, frjáls í nýju landi
óvissunnar, vindur þaut í greinum
birkitrjánna og neðar heyrðist hljómur
sævarins er aldan skall á land,
tvö mannabörn í rjóðri hlið við hlið
með trjálim eitt að þaki á nýrri jörð
heillandi frelsis, vissu ekki neitt
hvað gerast mundi, en sváfu ein.s og börn
hjá góðri móður eftir strangan dag,
og vindur lék um þeirra sofnu brár
og kvöldsólin um vindsins mjúku hendur.
Sjaldséðir hvítir hrafnar
Bókmenntír
Sveinbjörn I. Baldvinsson
Omar Þ. Halldórsson:
ÞETTA VAR NÚ í FYLLIRÍI
skáldsaga, 151 bls. Hinir og þessir.
Þessi bók kom ekki út fyrr en
rétt fyrir jól og hlaut hún því þau
dapurlegu örlög að velkjast neðst í
bunkum og aftast í röðum á megin
bókavertíðinni. Það var ómaklegt.
Þessi saga er ein af áhugaverðustu
bókum sem ég rakst á í jólabóka-
flóðinu að þessu sinni.
Efni sögunnar á ytra borði er
það, að ungt fólk úr höfuðborginni
hyggst eyða jóladögunum í sumar-
húsi í sveit fyrir austan fjall. Er
fólkið ólíkt í skoðunum og hegðun
og verður brátt Ijóst hve þessi
munur á fólkinu er djúptækur
þegar það fer að vera í svo nánum
kynnum, sem frá greinir. Mitt í
samdrykkjunni gerast atburðir
sem verða til þess að koma róti á
hugi allra persónanna, en þrátt
fyrir allt virðist afstaða þeirra
hverrar um sig og hverrar til ann-
arrar, ekki breytast að marki
þrátt fyrir sameiginlega og
áhrifamikla upplifun.
Þetta er ekkert óskaplega frum-
legt. Einn úr hópnum verður úti í
óveðri. Nútímafólk andspænis
ofurmætti æðri afla. Þetta er ekki
óalgengt þema í verkum á þessari
öld, bæði bókum, leikritum og
kvikmyndum. Mér dettur til dæm-
is í hug bíómyndin ágæta, „Deli-
verance“, eftir sögu James Dick-
eys, sem komið hefur út í íslenskri
þýðingu.
Það er ekki auðvelt að skrifa
skáldsögu, enda þótt þemað sé
gamalt. Kannski er aldrei erfiðara
að skrifa skáldsögu, en einmitt þá.
Sérstaklega ef sagan á að vera góð
og skipta einhverju máli. Mér
finnst að ómari Þ. Halldórssyni
hafi tekist að Ieysa þetta verk af
hendi með ágætum.
Sagan er sögð á góðu og líflegu
máli og sú aðferð höfundarins að
leiða lesandann inn í hugskot
fleiri en einnar persónu gefur
verkinu aukið gildi, þótt ekki fari
alveg hjá því að hann verði örlítið
ruglaður á stundum, einkum
framan af.
Þessi frásagnaraðferð gerir
geysilegar kröfur til höfundarins,
sem verður að fullskapa margar
persónur og láta þær allar hafa
eitthvað fram að færa sem rétt-
lætir þessa tækni. Þetta hefur
Ómari tekist. Sumir eru jafnari en
aðrir. Ein persónan í sögunni hef-
ur meiri vigt en hinar. Það er
maður sem nefndur er Urriði.
Hann hefur hálfpartinn gefist upp
á tilverunni og hún á honum.
Þetta verður honum tilefni mikilla
vangavelta, sem gæða söguna dýpt
sem oftar en ekki er víðsfjarri í
nútímaskáldskap.
Mér þykir hvað bestur sá kafli
sögunnar er fjallar um það, er lík
Urriða fannst daginn eftir óveðr.
ið. Þar stendur m.a. þetta:
„Út undan sér sá hann skugga
af manni sem stóð upp á brúninni.
Hann leit við og horfði í augu ein-
hvers sem hann þekkti ekki. Sá á
brúninni fikraði sig niður bratt-
ann og klöngraðist yfir til hans.
Hann heilsaði ekki en horfði
þungbúinn niðrá líkið. Það var
óþarfi að spyrja um neitt og lá allt
ljóst fyrir.
Ég hefði ekki átt að láta hann
fara, sagði sá aðkomni.
Þú ert maðurinn af bænum?
Hinn ansaði ekki og þagði
drjúgt.
Hann sagði sér væri óhætt.
Hann andvarpaði og sagði eitt
einmana djöfulsins. Svo mundi
hann að hann var með húfu á
höfðinu og tók hana ofan.
Þeir heyrðu í fulltrúanum uppí
brekkunni en litu ekki við, horfðu
hreyfingarlausir niðrá frosinn lík-
amann og virtust hugsi. Full-
trúinn settist í snjóinn og blés
mæðinni. Það hafði verið of
snemmt að segja nokkuð þarna
áðan, nú var eins og það væri of
seint."
(Bls. 136).
Ég held að þessi litli kafli gefi
allgóða hugmynd um þann anda
og þann stíl sem er yfir þessari
sögu og ég held líka að af honum
megi greina nokkuð um það
hvernig þessi saga er ólík flestum
þeim sem nú líta dagsins ijós. Hér
er ekki hikað við að fjalla um
mannlegar tilfinningar og drama-
tíska atburði og ekki fallið í þá
gryfju að skrifa bara eitthvað
fyndið eða hnyttið eða sniðugt eða
hæðið af ótta við að skrifa um
eitthvað sem raunverulegu máli
skiptir. Ég held, að þrátt fyrir ein-
hverja annmarka, sé þessi skáld-
saga eitt merkasta bókmennta-
verk ársins 1982 og óska ég Ómari
og væntanlegum lesendum til
hamingju með það. Gildi þess er
kannski ekki helst fólgið í sjálfri
frásögninni, heldur viðleitninni til
að skrifa eitthvað sem skiptir
máli. Sjaldséðir hvítir hrafnar.
Fáskrúðsfjörður:
Afli togaranna minni
1982 en árið áður
Ká.skrúðsfirði, 12. janúar.
8. JANÚAR landaði Ljósafellið 56
lestum af fiski, er það fyrsti aflinn
sem berst hér á land eftir áramót, og
daginn eftir landaði Hoffeíl 84 lest-
um. í fyrra aflaði Ljósafellið 3.022
lesta alls og var aflaverðmæti 17
milljónir rúmar og Hoffell landaði
alls 3.202 lestum og aflaverðmæti
tæpar 17 milljónir. Samtals eru þetta
6.424 lcstir en árið 1981 öfluðu tog-
ararnir samtals 7.737 lesta. Af þvi
var landað erlendis og á öðrum
höfnum sem næst 1.000 lestum.
Af þessu má sjá að toppárið,
sem Gísli Jónatansson vísar til
vegna fréttar um atvinnuleysi 6.
janúar síðastliðinn, er kannski
ekki alveg eins mikið og hann vill
vera láta. Hér á Fáskrúðsfirði hef-
ur sem betur fer ekki þurft að skrá
menn atvinnulausa í jafnlangan
tíma og raun ber vitni nú, en byrj-
að var að skrá atvinnulausa 1.
nóvember síðastliðinn og jókst
skráningin jafnt og þétt og náði
hámarki 10. þessa mánaðar er 90
manns voru skráðir atvinnulausir.
í dag, 12. janúar, eru 36 skráðir
atvinnulausir og þessar upplýs-
ingar um atvinnuleysisskráningu
eru fengnar hjá skrifstofu sveitar-
stjóra. Þess má geta að ungmenni,
sem hafa komið heim í jólaleyfi,
hafa yfirleitt fengið vinnu í jóla-
fríinu og yfirleitt við það, sem
Gísli minntist á í athugasemd
sinni, að dytta að skipum og hús-
um, en svo var ekki nú. Hann vill
kannski hafa það eins og forsæt-
isráðherrann okkar, þegar hann
vitnar í „Sálarskip" Bólu-Hjálm-
ars og fá menn til að horfa til
fortíðarinnar.
— Albert
Jón Óskar
Það er skemmtileg hrynjandi í
þessu ljóði, reynar einkenni
flestra ljóðanna í Næturferð, en
ekki tel ég nauðsynlegt að geta
þess að frelsið sé heillandi; aftur á
móti er línan um það hvernig
kvöldsólin leikur um vindsins
mjúku hendur skáldskapur sem
ekki verður fundið að.
Frelsi og haf, annar kafli Næt-
urferðar, færir okkur bernsku-
minningar skáldsins frá Akranesi,
reynt er að gæða ljóðin lífi barns-
legrar skynjunar og tekst stund-
um vel eins og í Fiskhjallar við
sjóinn:
Lífið er þarna,
þarna milli tveggja
fiskhjalla
þarna milli veggja
tveggja húsa.
Þegar Sigga fer um
í ljósaskiptunum,
þá er sæskrímsli
hinumegin við húsin,
í flæðarmálinu,
þarna hinumegin
þarna hinumegin.
í þriðja kafla. Horft í skuggsjá,
er aftur ort um söguleg efni og
vikið að stéttabaráttu, yfirleitt
eru þetta gagnrýnin ljóð á sam-
tímann. En í fjórða og síðasta
kafla bókarinnar hefur þessi
gagnrýni breyst í vonbrigði. Góð-
glaður maður í rútubíl, Magnús
frá Hvammstanga, sem kann skil
á ljóði og sögu og syngur af hjart-
ans lyst, lætur nú ekki lengur í sér
heyra meðal ferðamanna. I stað-
inn fylla ærandi tónar bílinn.
Næturferð hefur nokkra sér-
stöðu meðal ljóðabóka Jóns
Óskars. Hann hefur ekki fyrr
orðað hugsun sína á jafn nakinn
hátt. Þetta er oft gert á kostnað
ljóðanna sem slíkra, þau verða full
hversdagsleg á köflum og gefin
fyrir yfirlýsingar. En í sumum
þeirra er smitandi líf, gáski og
frumleiki. Með kostum sínum og
göllum ér Næturferð dæmigerð
fyrir höfund sinn eins og hann er í
dag. Getum við krafist annars?
Islenskur jazz
í miklum blóma
Hljóm-
plotur
Finnbogi Marinósson
Jakob Magnússon.
Tvær systur.
Steinar 057.
Fyrir nokkru sendi Jakob
Magnússon frá sér nýja plötu
sem hann kallar „Tvær systur".
Þar heldur hann áfram þar sem
frá var horfið á hinni frábæru
„Special Treatment" nema hvað
nú er jazzrokkið þyngra. Jakob
er óhræddur að reyna nýtt og
hefur það ef til vill verið honum
bæði til góðs og ills. Hann hefur
ekki staðnað í ákveðnu formi
hingað til en hefur á móti ekki
tekist að þróa neitt af sinni tón-
list áfram.
Það fyrsta sem mér datt í hug
þegar ég fékk þessa plötu til um-
sagnar var: „Enn ein jazzplat-
an!“ Á árinu hafa komið út einar
fimm jazzplötur og litli mark-
aðurinn hér á landi ætti því að
vera orðinn mettaður. En þegar
betur er að gáð þá lítur málið
ekki þannig út. Mezzo^orte eiga
ugglaust bestu íslensku jazzplöt-
una í ár, þar sem þeir fást við
jazzrokk eins og það gerist best.
Guðmundur Ingólfsson og Nýja
kompaníið sendu frá sér góðar
plötur í dálítið öðrum dúr en
Mezzo. Einnig gaf Björn Thor-
oddsen út sína fyrstu sólóplötu
og verður hún að teljast mjög
góð byrjun. Hann er meira í átt
til „fusion" og þar má heyra
hversu frábær gítarleikari Björn
er orðinn. Fimmta jazzplatan og
sú nýjasta er plata Jakobs. Til
glöggvunar þá er hann á svipuð-
um slóðum og Mezzo nema hvað
hann er ekki eins rokkaður og
tónlistin er frjálsari.
Eins og fyrr segir þá virkaði
platan þung í fyrstu og ekki
nærri eins aðlaðandi og áður-
nefndar íslenskar jazzplötur.
Frábær hljóðfæraleikur vakti þó
strax athygli mína enda eru
meðspilarar Jakobs ekki af verri
endanum. Um gítarleikinn sér
Mike Landau og mun það vera sá
hinn sami og heillaði mig upp úr
skónum á nýútkominni Joni
Mitchell-plötu „Wild Things run
fast“. Með Jakobi er hann víst
ekki eins stórfenglegur en að
vita að þetta sé sami maðurinn
er nóg, að minnsta kosti fyrir
mig. Sama er að segja um
trommarann Vinnie Colaiuta.
Hann spilar einnig með Joni á
áðurnefndri plötu, hreint frábær
trommari. Tveir bassaleikarar
eru nefndir á plötuumslaginu og
ekki veit ég hvor þeirra á í hlut í
laginu „Fingrarím". í sjálfu sér
skiptir það ekki höfuðmáli en
meðferðin á bassanum, tæknin
og allt í hljóðfæraleiknum. skip-
ar þeim sem í hlut á í röð þeirra
bestu ef hann er það ekki nú þeg-
ar. Jakob lætur heldur hvergi
bilbug á sér finna. Ég sagði fyrr
að honum hefði ekki tekist að
þróa þá tónlist sem hann hefur
fengist við í gegnum árin en svo
sannarlega er hann á réttri
braut hvað hljóðfæraleik varðar.
Um það ber platan „Tvær syst-
ur“ glöggt vitni. Hversu seintek-
in platan er, er sennilega vegna
þess hve lögin eru frjáls. Fastri
laglínu er ekki fylgt út í ystu
æsar heldur er leikið af fingrum
fram.
Eflaust verður þessi plata ekki
talin eins góð og „Special Treat-
ment“ eða „Jack Magnet", enda
platan ekki gallalaus. Það tvennt
sem ég fann mest fyrir er um-
slagið og upplýsingaskortur. Gul
innihaldslaus, fráhrindandi
mynd venst ekki þó tónlistin geri
það. Svo hefur það oft viljað
brenna við að allra nauðsynleg-
ustu upplýsingar vanti og er það
miður. Eg trúi því ekki að það sé
svo mikill aukakostnaður að því
beri að sleppa.
„Tvær systur" Jakobs þurfa
tíma og þeim tíma er ekki illa
varið. Að minnsta kosti þá vona
ég að Jakob haldi áfram að taka
með sér góða spilamenn á plötur
sínar, hvar svo sem það verður í
tónlistinni. FM/AM.