Morgunblaðið - 23.02.1983, Qupperneq 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. FEBRÚAR 1983
Avarp Pálma Jónssonar landbúnaðarráðherra við setningu Búnaðarþings:
„Framleiðsla bænda í hefö-
bundnum búgreinum má ekki
dragast meira saman er orðið eru
Virðulegi forseti íslands,
forseti Kúnaðarþings, góðir
þingfulltrúar og gestir.
Fyrir Alþingi liggur nú tillaga
til þingsályktunar, sem flutt er af
ríkisstjórninni um stefnumörkun í
landbúnaði. Tillagan var raunar
einnig flutt á síðasta Alþingi, en
náði þá eigi afgreiðslu. Að baki
þessari tillögu liggur mikil vinna
og vandaður undirbúningur. Hún
felur í sér skýrt markaða stefnu í
öllum meginþáttum landbúnað-
armála. Jafnframt er í greinargerð
tillögunnar dreginn saman mikill
fróðleikur um þróun landbúnaðar-
ins og starfsemi ýmissa landbún-
aðarstofnana. Ennfremur er þar
að finna nánar útfærð stefnuatriði
í mörgum greinum. Að sumu leyti
felur tillagan í sér staðfestingu á
þeirri stefnu, sem fylgt hefur verið
í landbúnaðarmálum síðan núver-
andi ríkisstjórn tók til starfa, en
jafnframt er þar að finna mörg
nýmæli og stefnuatriði, sem ýmist
er unnið að eða enn eru ekki komin
fram. Tillagan verður send Búnað-
arþingi til athugunar og umsagn-
ar, eftir því sem þinginu þykir
henta.
Á síðustu þremur árum hefur
stefnan í höfuðframleiðslumálum
landbúnaðarins verið skýr. Hún
hefur miðast við það, að mjólkur-
framleiðslan væri sem næst við
hæfi innlenda markaðarins.
Sauðfjárframleiðslan svipuð og
verið hefur, eða eins og segir í
stefnutillögunni: „að hún miðist
við innlendan markað og erlenda
markaði, sem teljast viðunandi,"
en jafnframt verði leitast við að
efla aðrar búgreinar og nýjar
tekjuöflunarleiðir í sveitum. Full-
yrða má að þessi markmið hafi
náðst í meginatriðum. í þrjú ár
hefur mjólkurframleiðslan verið
mjög nálægt því sem þjóðin neytir
af mjólk og mjólkurvörum, og inn-
vegin mjólk í mjólkurbú frá
103—107 millj. lítra á ári. Þetta
hefur tekist vegna þeirra stjórnun-
araðgerða, sem beitt hefur verið,
kjarnfóðurgjalds, sem lagt var á í
júní 1980 og kvótakerfis. Ekki eru
sjáanlegar á næstunni neinar
meiriháttar breytingar á mjólkur-
framleiðslunni í heildina tekið, því
mjólkurkýr eru nú nálega jafn-
margar og fyrir ári eða 33.600, en
aftur á móti hefur geldneytum
fjölgað. Birgðir mjólkurvara eru
nú minni í landinu en um langt
skeið, en það stafar hvort tveggja
af stöðugleika í framleiðslu og
aukinni sölu á innlendum markaði.
Þannig jókst sala á smjöri og
smjörva á síðasta ári um 22,7% og
á ostum um 10%. Söluaukning
mjólkurvara innanlands á að veru-
legu leyti rætur að rekja til þess að
mjólkuriðnaðurinn hefur sýnt lofs-
verðan árangur við að auka fjöl-
breytni og gæði framleiðslunnar
og koma þannig til móts við óskir
og þarfir neytenda.
A liðnu hausti var dilkakjöts-
framleiðslan 11.500 tonn á móti
12.200 tonnum tvö næstu árin á
undan. Kjöt af fuliorðnu varð á
hinn bóginn 2.200 tonn eða um 200
tonnum meira en árið á undan.
Sýnilegt er að enn verður sam-
dráttur í kindakjötsframleiðslunni
á næsta hausti vegna þess að
sauðfé virðist hafa fækkað í land-
inu í haust um nálægt 50.000,
þannig að á fóðrun eru tæp 750.000
fjár.
1. janúar sl. voru birgðir af
kindakjöti taldar 11.200 tonn eða
2,6% meira en á sama tíma í fyrra.
Sala á kindakjöti gekk vel á síð-
asta ári og varð yfir 10.500 tonn
eða sem svarar 45,5 kg á mann í
landinu. Er þetta veruleg aukning
frá árinum á undan. Á hinn bóginn
eru markaðir okkar erlendis
• J í 4 J L l t . i , i iTmi i
þröngir og ennþá óvissu háðir.
Stöðugt er unnið að markaðsmál-
um af hálfu búvörudeildar SÍS,
Markaðsnefndar landbúnaðarins
og einkaaðila, sem starfa að þess-
um málum í tengslum við land-
búnaðarráðuneytið. Sú vinna verð-
ur að halda áfram af fullum þrótti
og árangurinn mun skila sér, þótt
hann sé ekki alltaf skjótfenginn.
Mér virðist hafa komið í ljós, að
við verðum að breyta um vinnuað-
ferðir í sambandi við útflutning á
kindakjöti. I áratugi höfum við
flutt út dilkakjöt í heilum skrokk-
um og grisjupokum. Sú aðferð er
einföld, en hún mun áfram færa
okkur lágt verð og erfiðleika í sölu
á þessari vöru úr landi. Möguleikar
okkar liggja í því að flytja kjötið
út stykkjað, niðursagað eða unnið
og í umbúðum sem í raun hæfa
matvælum. Við þurfum að koma
kjötinu inn á markað erlendis sem
landbúnaðarins vinnur að þýð-
ingarmiklum rannsóknum á
geymsluþoli kjöts, meyrnun og
öðrum hagnýtum atriðum varð-
andi meðferð kjöts og vinnslu þess.
Með rannsóknum verður til ný
þekking, sem á að verða bæði
framleiðendum og neytendum til
hagsbóta. Vinnslustigið hefur sí-
vaxandi þýðingu fyrir framleiðslu
matvæla. Nútíðarþjóðfélag krefst
þess að fá matvörur á borð neyt-
enda í aðgengilegu formi og auk-
inni fjölbreytni.
Á búnaðarþingi fyrir einu ári
hafnaði ég því að gera að opinberri
stefnu hugmyndir, sem skotið
höfðu upp kolli um stórfellda
fækkun sauðfjár í landinu. Ég er
enn sömu skoðunar. Ég tel enn, að
við höfum nægileg tilefni til þess
að reyna frekar á markaðsmögu-
leika okkar erlendis, áður en við
tökum stefnuna í þá átt að miða
Pálmi Jónsson, landbúnaðarráðherra, ávarpar búnaðarþing. Ásgeir Bjarna-
son, formaður Búnaðarfélags íslands, stjórnar þinginu.
sérstakri íslenskri gæðavöru, en til
þess að það sé mögulegt þurfa
vinnsla, útlit og umbúðir að vera
með þeim hætti, að það falli neyt-
endum í geð. Ég tel að þegar hafi
sannast að þetta sé mögulegt, þótt
í smáum stíl sé. Rétt er að geta
þess að unnið er að athugun á því
að taka upp plastumbúðir um
kindakjöt í stað grisjupoka. Þetta
hafi t.d. Nýsjálendingar þegar gert
og þeir hafa jafnframt gert til-
raunir, sem sýna mismun á rýrnun
kjötsins, eftir því hvort það er
geymt í plastumbúðum eða grisju-
pokum. Samkvæmt athugunum
þeirra tapast allt að 2% af þunga
kjötsins við kælingu í sláturhúsi
og frystingu, en síðan 0,7% við
hvern geymslumánuð, sé kjötið í
grisjupokum. Sú rýrnun fellur að
þeirra mati að mestu niður, ef um-
búðirnar eru úr plasti. Sé þetta
rétt er hér sýnilega um mikil verð-
mæti að ræða, þannig að ef teknar
væru upp umbúðir, sem hindruðu
þessa rýrnun um 0,7% á mánuði og
reiknað væri með að öll kinda-
kjötsframleiðslan væri geymd í
3’A mánuð, þýddi það allt að 400
tonn af kjöti, sem svarar til um 30
millj. kr. miðað við núverandi
heildsöluverð.
Kjötvinnslufyrirtæki hafa starf-
að vel í landinu á undanförnum
árum, þótt ég hafi talið að enn
þurfi að auka fjölbreytni í vinnslu
þessara vara. Þróunin er þó ör i
þessum efnum og verður væntan-
lega hraðstíg á næstu árum. Ný
fyrirtæki hafa komið til sögu, sam-
keppni fer vaxandi. Kjötiðnaðar-
menn og matreiðslumenn sýndu
glæsilegan árangur á kynn-
ingarkvöldi fyrir vinnsluvörur úr
dilkakjöti á Hótel Sögu nú í vetur.
Fæðudeild Rannsóknastofnunar
sauðfjárframleiðsluna einungis við
innanlandsþarfir. I raun og veru
má framleiðsla bænda í hefð-
bundnum búgreinum ekki dragast
meira saman en orðið er, fyrr en
nýjar búgreinar og aðrar tekjuöfl-
unarleiðir hafa skotið fastari rót-
um og veitt meira öryggi en þegar
er orðið. f þeim héruðum, sem
samdráttur hefur orðið mestur,
hygg ég að verulega sjái á í fjár-
hagsafkomu bændastéttarinnar og
þar með öryggi byggðarinnar.
Auðvitað má verða aukinn sam-
dráttur hjá þeim, sem framleiða
utan lögbýla, en þar er þó einungis
um að ræða 0,6% af heildarfram-
leiðslumagni í landinu. Að sjálf-
sögðu verða þó alltaf hreyfingar.
Bændur verða að gæta þess að bú-
féð gangi ekki of nærri landinu, og
þeir verða að kappkosta að við-
halda og auka afurðasemi bú-
stofnsins, sem virðist hafa hrakað
síðustu árin, væntanlega vegna
erfiðs árferðis en ef til vill einnig
vegna þess að slakað hafi verið á
um meðferð og fóðrun.
Á liðnu sumri óskaði Fram-
leiðsluráð eftir því að bændum,
sem fækkuðu eða förguðu fé sínu
samkvæmt frjálsu samkomulagi
við Framleiðsluráð, yrði tryggt
fullt verð fyrir kjötið af fjárstofni
sínum. Ríkisstjórnin samþykkti að
verða við þessu og veitti til þessa
viðfangsefnis 10 millj. kr. auk þess
sem 10 millj. kr. eru í sama skyni á
fjárlögum þessa árs.
Ríkisstjórnin ákvað einnig að
leitast við að beina þessum aðgerð-
um einkum að riðuveiku fé, með
því að ákveða, að bændur sem
förguðu riðuveikum hjörðum, án
þess að um beina útrýmingu væri
að ræða á tilteknu svæði, skyldu
hljóta hálfar skattmatsbætur til
viðbótar. En þar sem ætla mætti
að um útrýmingu væri að ræða,
skyldu þeir hljóta fullar skatt-
matsbætur á tveimur árum. Niður-
staðan varð sú að slátrað var sam-
tals tæplega 13.000 kindum sam-
kvæmt samkomulagi af þessu tagi.
Þar af tæplega 5.000 kindum vegna
riðuveiki í fé. Sérstakar greiðslur
vegna þessara aðgerða hafa numið
tæplega 9 millj. króna. Auk þessa
hefur verið greitt vegna útrým-
ingar búfjársjúkdóma, mest vegna
riðu, á vegum Sauðfjárveikivarna,
samtals 6,4 millj. króna.
Fyrir tæplega einu ári taldi
Framleiðsluráð landbúnaðarins að
yfir 80 millj. myndi skorta, til þess
að unnt væri að greiða fullt verð
fyrir framleiðslu verðlagsráðsins.
Niðurstaðan varð þó öll önnur,
bæði vegna þess að útflutnings-
bótaréttur landbúnaðarins var
meiri en reiknað hafði verið með
og eins vegna hins að birgðir
kindakjöts í lok verðlagsársins ur-
ðu 2.000 tonn í stað tæpra 1.000
tonna árið áður. Birgðir landbún-
aðarafurða í heild voru þó síst
meiri í lok verðlagsársins heldur
en oft hafði áður gerst. Þegar upp
var staðið, dugðu útflutningsupp-
bætur og þurfti ekki að nota sem
svaraði 6% af útflutningsbótarétt-
inum eða 12—13 millj. króna.
Þrátt fyrir þetta óskaði Fram-
leiðsluráð eftir því að gert væri
upp við bændur með nokkurri
skerðingu vegna kvótakerfis. Eftir
að lítilleg hafði verið úr þessu
dregið, staðfesti landbúnaðarráð-
uneytið reglur, sem fólu í sér
nokkra skerðingu eða í það heila
tekið um 3% millj. króna, einkan-
lega varðandi framleiðslu, sem var
umfram búmark.
Ekkert virðist benda til annars
en útflutningsbætur muni duga á
þessu verðlagsári, þannig að unnt
verði að greiða fullt verð fyrir
framleiðslu bænda á haustdögum.
Eru það mikið aðrar horfur en ver-
ið hafa á síðustu árum.
Undir lok síðasta árs samþykkti
ríkisstjórnin eftir ýtarlegar við-
ræður við fulltrúa Hjálparstofn-
unar kirkjunnar og Rauða kross
íslands, að gefa allt að 400 tonn af
ærkjöti til fátækra þjóða. Var ætl-
ast til að 300 tonn færu til Pól-
lands og 100 tonn til Líbanon. Var
kjötið greitt að meginhluta af fjár-
magni, sem ætlað hefur verið til
aðstoðar við þróunarlöndin, og sér-
stöku fé, sem veitt var til Fram-
leiðsluráðs en einnig af starfsfé
Rauða kross íslands og Hjálpar-
stofnunar kirkjunnar, og eru þegar
farin 200 tonn til Póllands. Eg sé
ástæðu til að vekja hér athygli á
þessu máli og þakka hlutdeild
Hjálparstofnunar kirkjunnar og
Rauða kross Islands í því. Það er
merkilegt skref stigið, þegar við
íslendingar höfum ákveðið að
breyta aðstoð okkar við fátækar
þjóðir úr beinum peningasending-
um yfir í matvælagjafir.
Svo sem kunnugt er hefur verið
beitt svokölluðu kvótakerfi og
kjarnfóðurgjaldi til þess að hafa
áhrif á framleiðslu búvara. Þegar
því marki er nú náð, að útflutn-
ingsuppbætur duga til þess að
tryggja fullt verð fyrir þann hluta
framleiðslunnar, sem fluttur er úr
landi, er tímabært að endurskoða
þessar stjórnunaraðferðir. I nóv-
embermánuði sl. skipaði ég því
nefnd, undir forystu Egils Bjarna-
sonar, til þess að endurskoða
kvótakerfið og kanna, hvort ekki
sé réttara að skipta landinu í
framleiðslusvæði, sem hvert um
sig hafi rétt á fullu verði fyrir til-
tekið framleiðslumagn mjólkur- og
sauðfjárafurða. Með þessum hætti
mætti draga úr afskiptum af at-
hafnasemi einstakra bænda, en
jafnframt að leitast við að verja
þau framleiðslusvæði sem veikari
eru og forðast miklar sveiflur í
aukningu eða samdrætti fram-
leiðslu eftir einstökum landsvæð-
um. Ég vonast eftir því að nefndin
finni ráð til þess að gera nýjar
leiðir í þessum efnum sæmilega
greiðfærar. Jafnframt er í athug-
un í samráði við forystumenn
bændasamtakanna, hvort ekki sé
rétt að halda áfram töku kjarnfóð-
urgjalds og nota það til þess að
greiða niður að einhverju leyti aðr-
ar þýðingarmiklar rekstrarvörur
landbúnaðarins, enda kæmu þá
slíkar verðhreyfingar fram í verð-
lagsgrundvelli landbúnaðarvara.
Á síðasta ári varð gífurlega mik-
ið gengistap á erlendum lánum hjá
Áburðarverksmiðju ríkisins og er
staða hennar nú mjög erfið.
Áburðarverksmiðjan hefur tekið
nálega öll sín rekstrarlán í erlendu
fé á dollaragengi. Á síðasta ári
hækkaði gengi Bandaríkjadollara
miðað við íslenska krónu um ná-
lega 100%, sem er margfalt á við
það sem gert var ráð fyrir, þegar
verð á áburði var ákveðið sl. vor.
Var sú ákvörðun þó tekin að höfðu
samráði við Seðlabanka Islands og
Þjóðhagsstofnun. Þetta leiðir m.a.
til þess, að stjórn verksmiðjunnar
telur að áburðarverð þurfi að
hækka á vori komanda um allt að
120%, ef ekki verður að gert. Slíkt
er óviðunandi niðurstaða. í sam-
ráði við stjórnendur verksmiðj-
unnar er unnið að því að leita
lausnar á þessu alvarlega vanda-
máli. Niðurstöður liggja ekki fyrir,
en meginefni þeirra úrræða, sem
unnið er að, eru þríþætt: í fyrsta
lagi lántaka til nokkurra ára í
Seðlabanka íslands, en fjárlaga-
heimild er fyrir ríkisábyrgð á allt
að 80 millj. króna láni í þessu
skyni. Jafnframt verði leitast við
að fá samþykki ríkisstjórnarinnar
fyrir því að lánið verði endurgreitt
af ríkissjóði að hluta. í öðru lagi að
kjarnfóðurgjald verði tekið áfram
og notað að meginhluta til að
greiða niður áburð, enda komi þær
verðbreytingar, eins og áður sagði,
inn í verðlagsgrundvöll landbúnað-
arins. í þriðja lagi, þegar sýru-
verksmiðjan tekur til starfa við
Áburðarverksmiðju ríkisins á
næsta vori, verði tekin upp fram-
leiðslulán í Seðlabanka íslands til
verksmiðjunnar, með líkum hætti
og veitt er til Sementsverksmiðju
ríkisins.
Eins og áður sagði eru þessi mál
enn á vinnslustigi og ekki afgreidd.
Að mínum dómi eru þetta þó nauð-
synleg úrræði til þess að bæta hag
verksmiðjunnar og forðast það að
verð á áburði þurfi að hækka um-
fram aðrar verðlagshækkanir á
þessu ári. Án aðgerða af þessu tagi
myndi verðhækkun á áburði hafa
mjög alvarlegar afleiðingar í för
með sér fyrir landbúnaðinn og
fyrir þjóðarbúið.
Á síðustu þremur árum hefur
verulegum fjármunum verið varið
til eflingar nýrra búgreina í sveit-
um og til hagræðingar í landbún-
aði. Hefur þetta verið gert á
grundvelli laga nr. 43 1979 um
breytingu á jarðræktarlögum.
Meginviðfangsefnin öll árin hafa
verið á sviði fiskræktar, fóðurverk-
unar og loðdýraræktar. Á árunum
1980—1982 hefur þannig verið var-
ið til fiskræktar 4.523.000 kr., til
fóðuröflunar 4.193.000 kr., til loð-
dýraræktar 3.661.000 kr. og til
annarra viðfangsefna og einstakra
tilrauna 6.823.000 kr. eða samtals á
þremur árum 19.200.000 krónum.
Ekki er enn hægt að segja til um
það hvaða fé verður til ráðstöfunar
í þessu skyni á yfirstandandi ári,
vegna þess að enn liggur ekki fyrir
áætlun frá Búnaðarfélagi Islands
um framlög sem þarf að greiða
samkvæmt jarðræktarlögum
vegna framkvæmda á síðasta ári.
Þrátt fyrir að hér sé um veru-
legar fjárhæðir að ræða, hefur
töluvert skort á að fjárveitingar
hafi fengist í samræmi við það sem
lögin ætlast til. Við afgreiðslu
fjárlaga fyrir yfirstandandi ár
varð það niðurstaða að sá hali sem
myndast hafði á þessum fjárlaga-
lið á síðustu þremur árum, var
unninn upp, bæði með aukafjár-
veitingu og hækkunum á fjárlaga-
lið jarðræktarframlaga. Þrátt
fyrir það er sýnilegt að verulegur
hali myndast á þessum lið á yfir-