Morgunblaðið - 23.02.1983, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. FEBRÚAR 1983
23
standandi fjárlagaári. Fé það sem
hér um ræðir, hefur ýmist verið
veitt sem framlög eða lán. Víst er
að það hefur átt drjúgan þátt í að
leggja grunninn að aukinni hag-
ræðingu og nýjum tekiumöguleik-
um landbúnaðarins. A því hefur
sannarlega verið þörf og á því
verður full þörf á komandi árum.
Á þeim árum sem fé þetta tekur
til, hefur mikið verið unnið að
veiðimálum, fiskeldi og fiskrækt.
Þar hefur einnig komið til viðbótar
fé frá Fiskræktarsjóði og Stofn-
lánadeild landbúnaðarins. Nefna
má byggingu fiskeldisstöðvar
Hólalax hf., nýja fiskvegi og til-
raunir. Stofnað hefur verið útibú
frá Veiðimálastofnun á Egilsstöð-
um og útibúi fyrir Norðurland
ákveðinn staður á Hólum í Hjalta-
dal. En þar er nú beðið eftir manni
til þess að veita útibúinu forstöðu.
Enn hafa þessir fjármunir tæp-
lega svarað því sem vonast hefur
verið til í veiðimálum, því síðustu
tvö árin hafa laxveiðar farið
minnkandi í mörgum veiðiám
landsins, einkum á Austur- og
Norðausturiandi. Kenna sérfræð-
ingar það að verulegu leyti erfið-
um náttúrufarsskilyrðum vegna
kulda í árferði en einnig hafa út-
hafsveiðar Færeyinga verið okkur
mikið áhyggjuefni. 1 sumar voru
því merkt 140.000 seiði, sem sleppt
var í ár víðs vegar um landið, ekki
síst á Norður- og Austurlandi, svo
við getum kannað í vaxandi mæli,
hvort iaxar, sem uppaldir eru í ís-
ienskum veiðiám, finnist í afla
Færeyinga á komandi árum.
Merkingar á laxaseiðum hafa til
þessa verið mjög iitlar á þeim
landsvæðum, þar sem mestur sam-
dráttur hefur orðið í laxveiðum.
Veiðimálin og nýting hlunninda
hafa lengi borið mikla björg í bú
þjóðarinnar. Við bindum fullar
vonir við að svo geti orið í vaxandi
mæli í framtíðinni, en þó fyrst og
fremst til styrktar landbúnaðinum
og búsetu um strjálar byggðir
landsins.
Meginhlutinn af því fé, sem var-
ið hefur verið til fóðuröflunar, hef-
ur runnið til þess að bæta fóður-
verkun hjá bændum sjálfum,
einkanlega til þess að auka súg-
þurrkun, en einnig nokkuð til vot-
heysverkunar og einstakra til-
rauna. í tengslum við þessi mál er
rétt að minna á, að unnið er að
eflingu fóðuriðnaðar í landinu og
næsta sumar mun væntanlega
taka til starfa ný fóðurverksmiðja
í Vallhólmi í Skagafirði. Verk-
smiðjan í Saltvík er enn á undir-
búningsstigi, og áhugi er einnig
fyrir nýjum verksmiðjum í Borg-
arfirði og á Suðurlandi.
Það verður seint ofbrýnt hvílík
undirstaða ræktun og fóðuröflun
er fyrir landbúnaðinn. „Búskapur
er heyskapur," segir gamalla
manna mál. Seint rekur þann
bónda í nauð, sem jafnan hefur
gnægð af heimafengnu fóðri. Með
sama hætti eru það búhyggindi
fyrir landbúnaðinn í heild að nýta
kosti landsins til fóðuröflunar og
fóðurframleiðslu, en forðast að
byggja um of á aðfluttum aðföng-
um. Þessu sjónarmiði til stuðnings
voru hafnar tilraunir með korn-
rækt til fóðurframleiðslu á Suður-
landi sl. sumar. Eru fullar vonir
bundnar við hagkvæmni og sæmi-
legt öryggi þeirrar framleiðslu.
Orðið er tímabært að undirbúa
löggjöf um fóðuriðnað og verslun
með fóðurvörur.
Loðdýraræktin og þó einkum
refaræktin hefur verið í mikiili
sókn á síðasta ári. Sex minkabú
eru starfandi í landinu með um
6.500 dýrum. í þremur stærstu
búunum hefur geisað blóðsjúk-
dómur f stofninum. En á síðasta
ári var tekin um það ákvörðun að
lóga öllum dýrum í minkabúinu á
Sauðárkróki, en flytja í staðinn
inn dýr af heilbrigðum stofni í
þeim tilgangi að freista þess að út-
rýma þessum sjúkdómi. Verða í
vor fluttar inn tæpar 2.000 minkal-
æður frá Danmörku og fer hluti
þeirra á tvö ný bú, annað í Horna-
firði, hitt á Hólum í Hjaltadal,
sem jafnframt er ætlast tii að
verði kennslubú fyrir bændaskól-
ann þar.
Sala minkaskinna hefur gengið
vel í vetur og er verð þeirra í er-
lendri mynt svipað og áður. Nú eru
starfandi 87 refabú í landinu, en
tala þeirra þrefaldaðist á síðasta
ári. Talið er að í búum þessum séu
um 4.200 dýr. Mikill fjöldi um-
sókna um ný refabú liggur nú
fyrir. Miklar vonir eru bundnar við
framtíð refaræktar í landinu, en
að sjálfsögðu verður að meta stöðu
þessarar greinar af raunsæi og bú-
ast við verðsveiflum á skinnum.
Þannig hefur nú orðið verðlækkun
frá fyrra ári sem nemur allt að
25%. Stafar þetta fyrst og fremst
af mjög auknu framboði refa-
skinna í heiminum, en eftirspurnin
er svipuð og áður.
Ullarkanínur voru fluttar til
landsins árið 1981 og nú hafa fjór-
tán bændur fengið nokkrar kanín-
ur. Mikill áhugi er fyrir ræktun
þessara dýra og margar umsóknir,
en reynsla er enn ekki fengin af
hagkvæmni kanínubúskapar.
f samræmi við tillögur stjórn-
skipaðrar nefndar er unnið að því
að afla fjár til skipulegrar upp-
byggingar fóðurstöðva fyir loð-
dýrafóður. Verða leyfisveitingar
fyrir nýjum loðdýrabúum að vera
mjög í tengslum við þá uppbygg-
ingu. Með lagabreytingum á síð-
asta Alþingi voru sjóðagjöld af
loðdýraafurðum lækkuð og jafn-
framt voru aðflutningsgjöld af
efni til loðdýrabúa felld niður og
tekin upp endurgreiðsla á uppsöfn-
uðum söluskatti. Með þessum að-
gerðum hefur loðdýraræktin feng-
ið sambærileg starfsskilyrði og út-
flutningsiðnaðurinn. Eðlilegt er að
loðdýraræktin njóti stuðnings
meðan henni er að vaxa fiskur um
hrygg og meðan verið er að komast
yfir áföll af völdum sjúkdóma.
Uppbygging hennar verður þó að
miðast við það að hún geti staðið á
eigin fótum í framtíðinni.
Það er tæpast álitamál að sam-
dráttarskeiðinu í landbúnaðinum,
sem var nauðsynlegt en á að mín-
um dómi að vera lokið, hafi fylgt
efnahagslegir erfiðleikar fyrir
bændur, einkum í þeim byggðar-
lögum, sem samdrátturinn hefur
orðið mestur, en hann er nokkuð
misjafn eftir einstökum héruðum.
Samtímis hafa þrjú af fjórum síð-
ustu árum verið meðal þeirra köld-
ustu á þessari öld. Fjárhagsstaða
bænda er því ábyggiiega misjöfn,
og kannski mikill mismunur á
henni eftir landshlutum. Líklegt er
og að sú raunvaxtastefna, sem
fylgt hefur verið síðustu árin, eigi
sterkan þátt í að teygja úr þessum
mismun. Víða heyrast raddir um
að afkoma sauðfjárbænda sé lak-
ari en kúabænda, sem væntanlega
skýrist af meiri rekstrarfjárþörf
og því hve fjármagnið, sem lagt er
í reksturinn, er seint að skila arði.
Öll þessi mál eru nú til athugunar
hjá nefnd, sem ég skipaði í nóv-
embermánuði sl., en hún starfar
undir stjórn Bjarna Braga Jóns-
sonar, forstöðumanns Hagdeildar
Seðlabanka íslands. Nefndinni er
falið að kanna fjárhagsstöðu
bænda og hvort mismunur sé á
henni eftir landshlutum eða bú-
greinum. Ég er sannfærður um að
nefndin starfar rösklega að þessu
máli og skilar niðurstöðum sínum
og tillögum til ráðuneytisins áður
en langt um líður.
Meðai grundvaliaratriða í
stefnutillögu ríkisstjórnarinnar I
landbúnaðarmálum, sem nú liggur
fyrir Alþingi, er að tryggja efna-
hagslegt sjálfstæði og félagslegt
jafnrétti bændafólks. Margt hefur
verið gert til að leitast við að
tryggja þetta markmið. Nýtt verð
á búvörum hefur yfirleitt komið til
framkvæmda á réttum dagsetn-
ingum, eftir að Sexmannanefnd
hefur lokið sínum ákvörðunum.
Ríkisstjórnin hefur ekki tafið slík-
ar ákvarðanir, sem altítt var af
fyrri ríkisstjórnum, en þá töpuðu
bændur iðulega hundruðum millj-
óna gamalla króna vegna slíkra
tafa.
Útflutningsuppbætur hafa verið
greiddar nokkurn veginn í sam-
ræmi við það sem útflutningsbóta-
reikningar hafa borist. Afurðalán
hafa verið hækkuð í samræmi við
verðlagsbreytingar. Rekstrarlán
landbúnaðarins, sem stundum
hafa legið eftir, voru hækkuð til
jafns við verðlagsbreytingarnar
1980 umfram verðlagshækkanir
1981 og um 96,2% á síðasta ári,
sem er þýðingarmikil breyting.
Rétt er að vekja athygli á að í
stefnutillögu rfkisstjórnarinnar
segir eftirfarandi: „Tryggt verði að
vinnslustöðvar landbúnaðarins
greiði bændum 90% af andvirði af-
urða við innlegg, en óskert grund-
vallarverð við uppgjör að frá-
dregnum verðmiðlunargjöldum ef
tekin eru. Rekstrar- og afurðalán
landbúnaðarins verði hækkuð, svo
þetta útborgunarhlutfall náist."
Þetta er mjög mikilvægt stefnu-
atriði, sem er nauðsynlegt að ná
fram.
Þeim bændum, sem orðið hafa
fyrir sérstökum áföllum vegna
náttúruhamfara, hefur verið veitt-
ur þýðingarmikill stuðningur og
reynt hefur verið að draga úr
verstu áföllunum af völdum harð-
æris. Þetta mun þó ekki leysa
okkur frá því að við getum átt
allra veðra von í okkar landi.
Frá því að síðasta búnaðarþingi
lauk, hafa ýmis mál verið afgreidd
á Alþingi, sem snerta landbúnað-
inn. Má þar fyrst nefna ályktun
um nýja landgræðslu- og land-
verndaráætlun fyrir árin
1982—1986. Ennfremur lög um
breytingu á lögum um Stofnlána-
deild landbúnaðarins. Lög um
Búnaðarmálasjóð, lög um breyt-
ingu á lögum um Landgræðslu
ríkisins, lög um breytingu á ábúð-
arlögum, lög um breytingu á jarða-
lögum, og lög um breytingu á lög-
um um dýralækna.
Meðal nýmæla, sem felast í þess-
um lögum, er að heimilt er að
lækka sjóðagjöld af útflutnings-
framleiðslu landbúnaðarins, þegar
útflutningsuppbætur duga ekki.
Jafnframt hefur verið fellt niður
3‘á% gjald af útflutningi dilka-
kjöts og hafa þessar ákvarðanir
verið teknar til þess að greiða fyrir
útflutningi.
Ný lagafrumvörp, er varða land-
búnaðinn, verða send búnaðar-
þingi til athugunar næstu daga.
Herra forseti! Ég leyfi mér að
minna á, að á síðasta ári áttu tvær
af stofnunum landbúnaðarins
merkisafmæli: Bændaskólinn á
Hólum varð 100 ára og var þess
minnst myndarlega. Endurreisn-
arstarfið hefur gengið vel og skóla-
starfið er til sóma. Á aldaraf-
mælinu er verið að taka upp nýj-
ungar í kennsluháttum, auk
kennslu í fiskrækt er þar að rísa
loðdýrabú, sem verður grundvöllur
þess að færa fræðslu í þeirri grein
inn í landið. Svo þarf að vera við
báða bændaskólana.
Minnst var 75 ára afmælis Land-
græðslu ríkisins, sem alla stund
hefur staðið í fylkingarbrjósti í
vörn gegn eyðingaröflum náttúr-
unnar og í sókn við að græða land-
ið, bæta það og prýða. I þessum
efnum hafa stórvirki verið unnin,
sem vert er að þakka.
Ég endurtek fyrri heillaóskir
mínar og þakkir til þessara stofn-
ana.
Við upphaf þessa búnaðarþings
hef ég mestar áhyggjur af mis-
jafnri afkomu bænda. Þau mál eru
í athugun, Á hinn bóginn búum við
ekki lengur við framleiðsluvanda-
mál, þannig að um offramleiðslu sé
að ræða. Ég vara við meiri sam-
drætti í búvöruframleiðslu bænda,
en hvet til aukinnar hagkvæmni,
og að lögð verði rækt við aukna
arðsemi búfjárins. Á þann hátt
verði vaxandi framleiðni náð. Ég
tel nauðsyn að halda áfram auk-
inni fjölbreytni í framleiðslu bú-
vara, sem byggist á kostum lands-
ins og innlendum aðföngum og
skal þá ekki gleymt þeim mögu-
leikum, sem við eigum í ylrækt og
garðyrkju auk þess sem áður hefur
verið vikið að. Það er jafnfamt
nauðsyn að auka fjölbreytni í
vinnsluaðferðum og beita nýrri
tækni í sölumálum, bæði á inn-
lendum og erlendum markaði. Að
því mun vinnslu- og sölukerfi land-
búnaðarins vinna, en einnig ein-
staklingar, sem oft búa yfir nýjum
hugmyndum og mikilli þekkingu.
Stjórnkerfi landbúnaðarins er
viðamikið og flókið. Ef til vill er
tímabært fyrir forystumenn
bænda að velta því fyrir sér, hvort
unnt sé að gera það einfaldara og
skilvirkara. Landbúnaðurinn hefur
mikilhæfu starfsliði á að skipa. Sí-
fellt er að aflast ný þekking með
reynslu, tilraunum og vísinda-
starfi.
Menntastofnanir landbúnaðar-
ins og leiðbeiningaþjónustan eru
stöðugt að koma þessari þekkingu
til bænda. Allt á það að miða að
því að auka öryggi og hagkvæmni í
búrekstrinum.
Okkur er tamt að tala um erfið-
leika og dægurmál. Samt skulum
við minnast þess, að við íslend-
ingar erum svo lánsamir að búa
við lífskjör, sem eru nálægt því
besta, sem gerist í heiminum.
Þrátt fyrir að við búum norður við
íshaf, höfum við reynst fullgildir
meðal þjóða heims og aflögufærir
um matvæli, fjármuni og þekk-
ingu. Landbúnaðurinn á drjúgan
þátt í því að okkur hefur tekist að
komast frá örbirgð til velsældar.
Hann býr um margt við rótgrónar
hefðir, en hefur tekið byltingar-
kenndum stakkaskiptum á síðari
áratugum í framkvæmdum, tækni
og þekkingu. Þrátt fyrir það ber
okkur í sífellu að horfa fram til
aukinna framfara og nýrra leiða,
sem geta leitt til vaxandi hagsæld-
ar.
Tillaga sú til stefnumörkunar í
landbúnaði, sem ég gat um í upp-
hafi, þjónar þessum markmiðum. 1
samræmi við þessa tillögu hefur
Rannsóknaráð ríkisins sett fram
þjóðfélagsleg markmið í landbún-
aði í riti sínu um rannsóknir og
þróunarstarfsemi í þágu atvinnu-
veganna, langtímaáætlqn
1982—1987. Markmið Rannsókna-
ráðs eru að nýta landsins gæði til
framleiðslu á landbúnaðarafurð-
um á sem hagkvæmastan hátt án
þess að landgæði rýrni; að full-
nægja þörf þjóðarinnar fyrir þau
matvæli, sem hagkvæmt telst og
skynsamlegt að framleiða, m.a.
með tilliti til sjálfsbjargargetu og
öryggis á óvissum tímum, og sam-
hæfa framleiðsluna sem best
markaðnum; að sinna óskum neyt-
enda um vörugæði og stöðugt
framboð fjölbreyttra fæðuteg-
unda; að framleiða eftir föngum
hráefni fyrir iðnað og auka gæði
þeirra. Að halda framleiðslukostn-
aði í skefjum með aukinni fram-
leiðni, t.d. með betri nýtingu
mannafla, aðfanga og aðstöðu; að
stefna að samkeppnishæfu vöru-
verði á flestum sviðum jafnframt
viðunandi arðsemi búrekstrar; Að
byggja framleiðsluna sem mest á
innlendum aðföngum, fóðri og
orku; Að nýta innlendar orkulindir
og aðra náttúrulega sérstöðu
landsins til aukinnar verðmæta-
sköpunar í nýjum búgreinum, t.d.
með ylrækt, loðdýraeldi og fisk-
eldi; að tryggja efnahagslegt
sjálfstæði og félagslegt jafnrétti
bændafólks og eigna- og umráða-
rétt þess á jörðum og bæta
starfsskilyrði og aðbúnað fólks við
landbúnaðarstörf; að mæta vax-
andi þörf þéttbýlisfólks við afnot
af landinu og gæðum þess; að við-
halda og treysta byggð í iandinu í
aðalatriðum svo sem nú er.
Svo sem sjá má af þessum
markmiðum hefur Rannsóknaráð
mjög haft stefnumörkun ríkis-
stjórnarinnar í landbúnaði til
hliðsjónar. Að því er verulegur
fengur. Þótt nú séu óvissir tímar í
þjóðmálum, leyfi ég mér að vænta
þess, að áfram verði siglt eftir
þeirri stefnu, sem mörkuð hefur
verið. Það mun reynast landbúnað-
inum heilladrjúgt og þjóðinni til
farsældar.
Ég þakka forystumönnum Bún-
aðarfélags fslands, Stéttarsam-
bands bænda og starfsfólki í stofn-
unum landbúnaðarins ánægjuleg
samskipti á liðnu ári. Ég flyt bún-
aðarþingi óskir um farsæld í störf-
um til heilla fyrir land og lýð.