Morgunblaðið - 23.03.1983, Síða 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. MARZ 1983
65
Frelsi til
að útvarpa
Bókmenntír
Hannes H. Gissurarson
STEFNIR
3. hefti 1982.
Útg.: Samband ungra sjálfstæd-
ismanna.
Það er í rauninni furðulegt, að
ungum sjálfstæðismönnum skuli
hafa tekist að halda úti tímaritinu
Stefni með jafn fámennri þjóð og
hinni íslensku í rúmlega þrjátíu ár
eða frá 1950. En það er enn furðu-
legra, hversu vandað tímaritið er
orðið undir ritstjórn Hreins
Loftssonar. Þriðja hefti Stefnis
1982, sem ég ætla að fara um ör-
fáum orðum, var helgað frelsi til
að útvarpa. Um það efni skrifuðu
þeir Friðrik Sophusson alþingis-
maður, ólafur Hauksson ritstjóri,
Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson borg-
arfulltrúi og Auðun Svavar Sig-
urðsson læknanemi.
Allar eru þessar greinar fróð-
legar, og fátt er sjálfsagðara en
frelsi til að útvarpa. Af hverju
megum við ekki velja um fimm
útvarpsstöðvar eins og um fimm
dagblöð? En fylgismenn frelsisins
verða að gæta sín á einu. Það er að
setja sig í afsökunarstellingar, því
að þeir eru ekki að biðja um neina
ölmusu, heldur um það, sem þeir
eiga rétt á — frelsið sjálft. Hætt-
an er sú eftir fimmtíu ára einok-
un, að menn semji sig í huganum
að henni, séu tilbúnir til að sætta
sig við áframhaldandi kverkatak,
ef á því sé lítillega linað. Þetta
geta menn þó ekki sagt um Auðun
Svavar Sigurðsson. Grein hans er
hressileg og eins og greinar eftir
unga menn og frjálslynda eiga að
vera. Hann gagnrýnir harðlega
frumvarpsdrög þau, sem útvarps-
laganefnd samdi og birti nýlega,
bendir á, að eftir sem áður verður
samkvæmt þeim allt vald í hönd-
um stjórnmálamanna og embætt-
ismanna. En valdið á að dómi
allra frjálslyndra manna að vera í
hann sjálfur sæti næstu átta ár-
in skömmu áður en kappinn lýsti
því yfir, að senn létti herstjórn.
Halda menn að valdið sé ekki
jafnsætt á íslandi sem í Chile?
í þriðja lagi blasa við áður
óþekktir möguleikar áróðurs-
manna til áhrifa. í stórmerkri
bók sem James M. Perry ritaði
og nefnist The New Politics —
The Expanding Technology of
Political Manipulation, eða Hin
nýja tegund stjórnmála — Vax-
andi tæknivæðing pólitisks
framapots — er bent á, að með
tilkomu tölvuvæðingar og nýrra
fjölmiðla er mögulegt fyrir lít-
inn hóp manna að hafa gífurleg
áhrif á hverjir komast inn á
þing. Þessi hópur þarf aðeins að
ráða yfir fjármagni eða hafa
umráð yfir tölvuþjónustu til að
ráða prófkjöri og að lokum þing-
kosningum. Um þetta segir
Perry: Ferðalög frambjóðenda
verða skipulögð af tölvumeistur-
um... í áróðursstríðinu verður
tekið tillit til allra áhættuþátta
sem tölvan geymir dyggilega í
minni sínu og leggur við nýjustu
skoðanakannanir sem hún end-
urmetur stöðugt... Auglýsingar
verða hannaðar löngu fyrir
kosningabaráttuna, en tekið til-
lit til nýjustu upplýsinga um
ástand mála. Einnig verða allar
fáanlegar upplýsingar um mót-
frambjóðendur skráðar og not-
aðar af varfærni. Ef mistekst að
koma kandídat á þing, verður
hann látinn bíða betri tíma og á
meðan notar „hópurinn" tímann
og fer í smáatriðum yfir undan-
gengna kosningabaráttu í þvi
skyni að betrumbæta „ímynd"
frambjóðandans."
í „Missing“ sjáum við hernað-
arsérfræðinga taka völdin, þar
eru menn á kerfisbundinn hátt
skelfdir til undirgefni — til
dæmis eru stöðugt herbílar á
ferð um götur og hermenn skjóta
upp í loftið úr vélbyssum og þá
má ekki gleyma sérfræðingum í
pyntingum sem eru kvaddir til
víða að úr Suður-Ameríku. Auð-
vitað hvarflar ekki að manni að
slíkt geti gerst hér, fremur að
valdataka sé reynd með þeim að-
ferðum er tölvur bjóða upp á, en
gleymum því ekki, að ef einræð-
isstjórn nær völdum, þá er
næsta auðvelt fyrir hana að
grípa til beins ofbeldis.
Mér dettur hér 1 hug lýsing
Solsjenitsyn í Gulaginu á þeim
aðferðum er núverandi valdhaf-
ar í Sovétríkjunum beittu á sín-
um tíma til að brjóta undir sig
Rússaveldi, en þær aðferðir voru
í engu frábrugðnar aðferðum
Pinochet sem lýst er í „Missing“.
Næsta athyglisverð er lýsing
Solsjenitsyn á handtökum ör-
yggislögreglunnar, en þær voru
framkvæmdar samkvæmt töl-
fræðilegu úrtaki. Hér hentar að
líta sérstaklega á næturhand-
tökurnar: „Næturhandtökur
hafa ... þann kost að hvorki í
nágrannahúsum, né á götunum,
er neitt vitað um tölu handtek-
inna hverja nótt. Enda þótt þær
fylli alla sambýlismenn skelf-
ingu, eru þær öðrum enginn við-
burður. Ekki frekar en þær
hefðu aldrei farið fram. Þessa
sömu asfaltstíga, sem svart-
hrafnar krunka á að næturlagi,
treður æskan á daginn syngjandi
fagnaðarsöngva, undir fánum og
blómum."
Þannig lýsir sér einræðis-
stefnan í framkvæmd. Hljóðlega
seilist hönd valdsins inn i hvern
krók og kima, en samt er einsog
ekkert hafi gerst. Hér er raunar
sama lögmálið að verki og rekur
húsmóðurina útí búð að hamstra
tíu kíló af smjöri. Hún hugsar
ekki um hag samfélagsins, að-
eins sinna nánustu. Við skulum
vona að við lifum aldrei þann
dag að atburðir einsog lýst er í
„Missing" liti hér dagsins ljós.
En meðan slíkar kvikmyndir
fást framleiddar, er enn von um
frelsi og lýðræði.
Hreinn Loftsson
höndum einstaklinganna, eins og
Auðun Svavar leggur áherslu á,
þeir eiga með vali sinu á markaðn-
um að ráða því, hverjir útvarpa og
hverjir ekki.
I Stefni eru sagðar fréttir af fé-
lögum ungra sjálfstæðismanna.
Það vakti einkum athygli mína i
því viðfangi, hversu fjörugt starf
Heimdellinga i Reykjavik hefur
verið síðasta árið undir forystu
Árna Sigfússonar. Þeir hafa gefið *
út límmíða um Atlantshafsbanda-
lagið, stærstu friðarhreyfinguna,
vígt félagsheimili í kjallara Val-
hallar, haldið marga almenna fé-
lagsfundi, efnt til fræðslunám-
skeiða, gefið út rit eins og Út úr
vítahringnum eftir Eyjólf Konráð
Jónsson og margt fleira. Áberandi
er, að Heimdallur hefur miklu
meira aðdráttarafl fyrir fólkið í
framhaldsskólunum en á árunum
1965—1975. Ávísanirnar, sem sós-
íalistar í austri og vestri gáfu út á
betri framtíð, reyndust allar inni-
stæðulausar, og ungt fólk tekur
ekki lengur við þeim. Og síst
treystir það ráðherrasósíalistum
Alþýðubandalagsins.
Margt fleira ágætt efni er í
Stefni, en mig langar að lokum að
minnast á grein Einars K. Guð-
finnssonar stjórnfræðings um
þróunarlöndin. Hann bendir á
það, að margt, sem um þau sé
skrafað, sé ekki til marks um
mikla þekkingu. Sannleikurinn er
sá, að þróunarhjálp getur stund-
um gert meira ógagn en gagn.
Hún er hjálp við ríkin, en ekki
þjóðirnar í Þriðja heiminum
svonefnda, við einræðisherrana,
en ekki einstaklingana. Vestrænar
þjóðir þurfa ekki heldur að hafa
neitt samviskubit af viðskiptum
sinum við þjóðir Þriðja heimsins,
þær hafa verið öllum í hag. Peter
Bauer, prófessor í Hagfræðiskól-
anum í Lundúnum, hefur, eins og
Einar getur um, skrifað um þetta w
margar bækur. (Þess má geta, að
hann var að tillögu frú Margrétar
Thatcher gerður að lávarði fyrir
nokkrum vikum.) Hann segir, að
mestu máli skipti að búa einka-
framtaki skilyrði í Þriðja heimin-
um, það, sem fátækar þjóðir þurfi,
sé umfram allt meira atvinnu-
frelsi. Og það þurfum við Vestur-
landabúar líka.
Vindur sem þýtur í rósunum
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Knut llamsun:
VIKTORÍA
Ástarsaga.
Jón Sigurðsson frá Kaldaðarnesi
þýddi.
Þriðja útgáfa.
Mál og menning 1982.
Endurfundir við Viktóriu, ást-
arsögu Hamsuns, minna á að
stundum er það bara andblær
sagna sem verður eftir í huganum.
Atburðarás þessarar gömlu sögu
er að mestu gleymd.
Og það skiptir ekki máli. Vikt-
oría er óður um ástina, eða öllu
heldur ást sem sundrar fremur en
sameinar elskendur: Þeim var
ekki skapað nema að skilja.
Hamsun kunni þá list flestum
betur að byrja sögu. Viktoría hefst
á þessari setningu: „Sonur malar-
ans hafði margt í kollinum."
Jóhannes malarasonur elskar
Viktoríu dóttur herragarðseigand-
ans. Hann þráir hana öllum
stundum. Seinna verður hann
frægur rithöfundur, en mjög ein-
mana. Líf Viktoríu er líka þjáning.
Það er aldamótamystíkin full af
dauðastemmningu sem ríkir í
Viktoríu. Sagan kom út 1898.
Margt er líklega framandlegt nú-
tímalesendum, en þó held ég að
Knut Hamsun
allir hafi gott af að kynnast heimi
Viktoríu. Umfram allt er Viktoría
afburða vel samin saga, einkenni-
legt sambland af rómantík og
raunsæi:
„Ef einhver spyr, hvað ástin sé,
þá er hún ekki annað en vindur,
sem þýtur í rósunum og þagnar
síðan smám saman. En oft er hún
líka eins og órjúfandi innsigli, sem
helst alla ævi, allt fram í andlátið.
Guð hefur skapað hana á marga
vegu og séð hana duga eða deyja."
I gegnum hugann fer leiftur frá
draumi Jóhannesar, meðan hann
er að skrifa víkur draumurinn um
Viktoríu ekki frá honum. Hann er
staddur í djúpum eyðidal uns
hann finnur orgel sem leikur
sjálfkrafa og blóð rennur úr. Eða
fiskurinn, symbólskur, súrrealísk-
ur, hvað sem menn vilja kalla
hann: „Hann stendur við háreist
hlið, og hann mætir stórum, gelt-
andi fiski. Hann er með fax á háls-
inum, og hann geltir að honum
eins og hundur. Fyrir aftan
fiskinn stendur Viktoría. Hann
réttir út hendurnar á móti henni,
hún er allsnakin, hún hlær til
hans, og stormur blæs gegnum
hár hennar. Þá hrópar hann til
hennar, hann heyrir sjálfur í sér
kallið — og vaknar."
Þýðing Jóns Sigurðssonar frá
Kaldaðarnesi hefur lengi verið
vegsömuð og ekki að ástæðulausu.
Jón var einn þeirra þýðenda sem
af undraverðu næmi gat laðað
fram réttan hugblæ og án þess að
sýnast. Aldrei hvarflaði það að
honum að nota uppskrúfaðan stíl
til þess að vekja á sér athygli eða
tína fram sjaldgæf orð til þess að
stugga við lesandanum, fá hann til
að hrökkva við. Jón var meistari
hins einfalda tungutaks, en hjá
honum var enga lágkúru að finna.
Allt var eðlilegt eins og um mælt
mál væri að ræða, en um leið
vandað og markvisst.
Svanasöngur sultunnar
The Jam
Dig The New Breed
Polydor POLD 5075
Þó ég hafi hlustað mikið á
„The Jam“ og verið einlægur að-
dáandi fannst mér lítið til nýj-
ustu plötu þeirra koma, í fyrstu.
Hljómsveitin er hætt störfum og
er platan samansafn af völdum
hljómleikaupptökum. Þær
yngstu eru frá síðasta vori og
hinar elstu frá árinu 1977. En
þess var ekki lengi að bíða að
ofangreint álit á „Dig The New
Breed" breyttist. Eins og leik-
menn segja: „góð plata er leiðin-
leg fyrst".
„Nú viljiði kraftinn," segir
Paul Weller í upphafi fyrsta lag-
sins og byrjar að spila „In The
City“, sándið er gott. Gítarinn er
vinstra megin og bassinn í hægri
rásinni. Á milli eru svo trommur
og raddir. Aðgreiningin er mikil
án þess að tónlistin sé sundur-
laus. Paul Weller syngur en
Bruce Foxton raddar á bakvið.
Laginu eru gerð góð skil og af
þessum tónleikum sem haldnir
voru 11. september 1977 er farið
á næstu. „All Mod Cons“ er
kraftmikið og í heild nær bandið
betra sándi í því en laginu á und-
an. Gítarinn er ráðandi en
Hljóm-
plotur
Finnbogi Marinósson
trommur og bassi koma vel í
gegn. Á nokkurrar fyrirhafnar
er keyrt beint yfir í næsta lag,
„To Be Someone“ sem fær einnig
góða og kraftmikla meðferð.
Rick Buckler sér um innganginn
inn í „It’s too Bad“. Öruggur og
fastur trommuleikur á góðu
sándi og fyrr en varir sameinast
félagar hans honum. Jam er
komin á fullt í einu af sínum
bestu lögum.
Þannig byrjar síðasta plata
Jam sem út kom skömmu fyrir
jól og er að öllum líkindum
þeirra síðasta plata. Þó ekki sé
íengra haldið er áframhaldið í
sama dúr og flokkurinn gefur
ekkert eftir.
Mikill kraftur er í öllum lög-
unum sem spiluð eru af næm-
leika fyrir rokki 6. áratugsins.
Það fer ekki á milli mála þeg-
at>- hlustað hefur verið á þessa
hljómleikaplötu (sem gjarnan
hefði mátt vera tvöföld) hversu
skuggalega gott band Jam hefur
verið. Eftir það liggja sex góðar
breiðskífur og frábær lög í löng-
um röðum. Segja má að fæð-
ingarhríðir að stofnun hljóm-
sveitarinnar hafi byrjað 1972 en
almennt stofnár er skráð 1977.
Þá, nánar tiltekið 29. apríl, skrif-
aði Jam undir plötusamning við
Polydor og mánuði seinna kom
út fyrsta platan „In The City“.
Þeir sköpuðu sér strax sérstöðu
sem lá m.a. í því að þeir spiluðu
ekki vinsælustu tónlist þessa
tíma, pönkið. Nei, Jam bauð
uppá rokk eins og þáð gerðist
best á 6. áratugnum. Og við þá
tónlist fékkst það eða þangað til
„soul“-áhrifa fór að gæta í tón-
list þeirra. Að lokum (þ.e. á síð-
ustu stúdíóplötu Jam, „The
Gift“) var orðið erfitt að greina
á milli hvor stefnan réði ferð-
inni. En þessi blanda er frábær
og það er einmitt „The Gift“ sem
er þeirra allra besta plata.
A „Dig The New Breed" fer
ekki mikið fyrir „soulinu".
Gamla góða rokkið er í fyrirrúmi
og þegar Jam á í hlut þá verður
sennilega aldrei spilað nóg af
því.
Tónlistin: ★★★★
Hljómgæði: ★★★
FM/AM