Morgunblaðið - 23.03.1983, Blaðsíða 20

68
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. MARZ 1983
Blekkingabanda-
lag Vilmundar
— eftir ólaf Ragnar
Grímsson alþm.
Vinir Vilmundar Gylfasonar
hafa löngum skemmt sér við að
fylgjast með áróðurskúnstum
hans á opinberum vettvangi.
Hann hefur oft staðið fyrir miklu
fjöri. Stundum hefur gamanið að
vísu reynst ærið grátt á endanum.
Klúbbdeilan, Geirfinnsmálið,
Hæstaréttarrógurinn og kjara-
skerðingarkröfurnar veturinn
1978—1979 eru dæmi um litríkar
áróðursherferðir Vilmundar, sem
fengu heldur dapurleg endalok.
Á sínum tíma dugðu gerninga-
veðrin í kringum þessi mál Al-
þýðuflokknum vel til fylgisaukn-
ingar. Vilmundur taldi því eðli-
lega, að hann ætti skilið virð-
ingarsess í forystusveit flokksins,
tæki við erfðavaldi Aragötufjöl-
skyldunnar. Hann hefði sannað,
að hann væri öllum öðrum fremri
í áróðurssnilli, hvað eftir annað
búið til úlfalda úr mýflugu. Og
fólkið hefði á réttum stundum
hrópað húrra fyrir úlfaldanum.
Á síðustu tveimur árum reyndi
Vilmundur því tvisvar að ná kjöri
sem varaformaður Alþýðuflokks-
ins. í bæði skiptin vann Magnús
Magnússon sigur. Það fannst fjöl-
skyldunni aum örlög. Erfðaprins-
inn hafði fallið fyrir bæjarstjór-
anum úr Vestmannaeyjum. Slíkt
sæmir ekki höfðingjum og snill-
ingum. Vilmundur hætti því ekki
á að verða afneitað þrisvar og
gekk bölvandi burt frá flokksþingi
Alþýðuflokksins.
Orðaleikur
Fljótlega eftir ósigurinn á
flokksþingi Alþýðuflokksins setti
Vilmundur Gylfason á svið snið-
ugan orðaleik. Hann tilkynnti
fjölmiðlum fæðingu „Bandalags
jafnaðarmanna". Fagmaður áróð-
urslistarinnar vissi, að fjölmiðl-
arnir myndu falla fyrir því.
Eitthvað nýtt. Hljómaði vel.
Orðaleikurinn barst á öldum
ljósvakans og á útsíðum blaðanna
til fólksins í landinu. Enginn
spurði um stefnuna. Fáir vissu um
fylgismennina. En orðaleikurinn
„gerði sig vel“, eins og sagt er á
máli auglýsingaskrifstofanna.
Næsta stigið var mörkun stefnu
„væntanlegs" Bandalags jafnað-
armanna. Hún birtist í formlegri
tillögu á Alþingi sem send var út í
5000 eintökum, eins og frægt er
orðið. Auðvitað ákvað Vilmundur
stefnuna einn, eins og nafnið áður.
Síðan valdi hann fáeina tugi í mið-
stjórn og skipaði sig sjálfan for-
mann. Lýðræðiskjör á forystunni
kom ekki til greina.
Á fáeinum mánuðum hefur
orðaleikurinn reynst vænlegur til
fylgisöflunar. Líkt og í Geir-
finnsmálinu og Klúbbdeilunum
horfa þúsundirnar hugfangnar á
snillinginn. Fjölleikahúsið er opið
bæði síðdegis og á kvöldin og fólk-
ið þyrpist að.
Samsafn blekkinga
Vissulega hefur Vilmundi tekist
vel síðustu mánuði að matreiða til
fylgisöflunar það, sem í upphafi
var aðeins orðaleikur. Bandalag
jafnaðarmanna fær töluvert fylgi
í flestum könnunum. Áróðurs-
meistarinn hlær og skemmtir sér.
Hann spilar í ákafa plötur um ný
viðhorf, valddreifingu, aðgrein-
ingu löggjafarvalds og fram-
kvæmdavalds, jöfnuð og siðvæð-
ingu. Orðin hljóma vel og jafnvel
gáfuðustu menn eru komnir í
klappliðið. Heyrst hefur um ein-
staka doktor frá Oxford sem fallið
hefur fyrir göldrunum.
Vinir Vilmundar geta vissulega
óskað honum til hamingju með
hve vel nýjasta grínið hefur tekist.
Það er þó alvarleg vísbending um
ástandið í þjóðfélaginu, að blekk-
ingafyrirbæri, eins og „Bandalag
jafnaðarmanna", skuli hljóta slík-
an hljómgrunn á jafnskömmum
tíma. Eða er það kannski besta
sönnunin um upplausnina, að
slíku samsafni blekkinga sé tekið
með dúndrandi húrrahrópum?
f galdraþulu Vilmundar um
Bandalag jafnaðarmanna eru
fimm meginstef. Þau hljóma öll
snyrtilega í eyrum. Hann kann að
koma orðum að hlutunum. í
trausti þess að innihaldið verði
aldrei vandlega skoðað heldur
hann áfram á fullri ferð.
1. blekking: Ný stefna
Megingrundvöllur Bandalags
jafnaðarmanna er boðskapurinn
um „ný viðhorf". f útvarpsumræð-
um sagði Vilmundur, að flokka-
kerfið hefði reynst vel á undan-
förnum áratugum, en á síðustu ár-
um hefði komið í ljós, að það væri
úr sér gengið. Stefna Bandalags-
ins er túlkuð sem ný viðhorf
sprottin upp úr þessum þáttaskil-
um.
Hugmyndirnar um aðgreiningu
löggjafarvalds og framkvæmda-
valds, sérstakt kjör á forsætis-
ráðherranum og aðrir textar á
áróðursplötunni, eru svo tengdar
stefinu um „nýja“ boðskapinn.
Með reglulegu millibili er í sér-
hverri ræðu skotið inn orðunum:
Nýtt, nýtt, nýtt.
Veruleikinn er hins vegar allt
annar. Hann kom fram á þing-
skjali, sem Vilmundur flutti fyrr í
vetur. Nú treystir hinn sjálfskip-
aði formaður hins vegar því, eins
og oft áður, að á fáeinum mánuð-
um gleymi flestir uppruna áróð-
ursins.
Veruleikinn: Pabbi sagði,
pabbi sagði... fyrir 40 árum!
Það vill svo skemmtilega til, að
allar þær meginhugmyndir, sem
Vilmundur byggir stefnu Banda-
lags jafnaðarmanna á, eru komn-
ar úr tæplega 40 ára gamalli tíma-
ritsgrein sem faðir hans, Gylfi Þ.
Gíslason, skrifaði í tímaritið
Helgafell. Þegar orðaleikurinn um
Bandalag jafnaðarmanna var að
byrja í vetur, var Vilmundur
nægilega heiðarlegur til að birta
grein Gylfa sem fyrsta fylgiskjal
með tillögunni á Alþingi.
í hinni gömlu grein fjölskyldu-
föðurins á Aragötunni birtast all-
ar helstu hugmyndirnar sem
Vilmundur reynir nú að telja þjóð-
inni trú um, að sé hinn „nýi“
boðskapur Bandalags jafnaðar-
manna. Þessu til sönnunar skal
hér vitnað í fáeinar setningar úr
grein Gylfa. Þær sýna vel, að
Vilmundur hefur engu bætt við
frá eigin brjósti.
„Hin nánu tengsl framkvæmd-
arvaldsins við stjórnmálaflokkana
valda því, að menn eru oft og ein-
att fremur valdir til trúnaðar-
starfa eftir stjórnmálaskoðunum
og fylgispekt við valdhafa, en
hæfileikum og dugnaði. Hafa það
nú lengi verið ein hvimleiðustu og
jafnframt viðsjárverðustu ein-
kenni á opinberu lífi þjóðarinnar,
að nauðsynlegt hefur þótt að hafa
flestar nefndir skipaðar flokks-
fulltrúum, og stuðningsmenn rík-
isstjórna hafa átt öðrum greiðari
aðgang að embættum og trúnað-
arstörfum."
„Til þess að festa ríkisstjórnina
í sessi og gera hana óháða stjórn-
málaflokkunum, verður að gera
löggjafar- og framkvæmdarvaldið
mun háðara hvort öðru en nú er.“
„Eitt af því, sem miður fer í
opinberu lífi voru, er það, að al-
þingismenn hafa ekki aðeins gerst
forsvarsmenn umbjóðenda sinna í
þinginu, heldur og erindrekar ein-
staklinga meðal þeirra á ýmiss
konar vettvangi, jafnvel í smá-
snatti. Slíkt er vansæmandi fyrir
stjórnmálamennina, siðspillandi
fyrir kjósendurna og veldur
óheilbrigðu andrúmslofti í stjórn-
málunum."
í grein Gylfa eru fjölmargar
aðrar setningar um nauðsyn þess,
að aðskilja löggjafar- og fram-
kvæmdavaldið og taka „umráð
framkvæmdarvaldsins algerlega
úr höndum þingsins". Það er því
mikil blekking að Vilmundur sé að
boða hér einhverjar nýjar hug-
myndir. Kjarninn í stefnunni er
úr gamalli grein sem legið hefur
uppi á hillu á Aragötunni í ára-
tugi. Fyrir þá, sem hafa gaman af
að velta fyrir sér endurtekningu
sögunnar, er skemmtilegt að Gylfi
skuli á sínum tíma hafa flutt
þennan sama boðskap — og það á
sama aldri og Vilmundur er nu. „Nýi
boðskapurinn" er 40 ára gamlar
lummur frá pabbanum. Það verð-
ur hins vegar að segja Vilmundi
til hróss, að honum hefur tekist á
skömmum tíma að gera þær miklu
vinsælli en Gylfi gat fyrir 40 ár-
um!
2. blekking: Gagnsleysi
gömlu flokkanna
Næst á eftir boðskap um hið
nýja er á plötunni sungið aftur og
aftur um gagnsleysi gömlu flokk-
anna. Þeir eru allir settir undir
einn hatt. Þeir eru allir eins.
Ónýtir og einskis trausts verðir.
Ágreiningi milli þeirra er stungið
undir stól. Álmálið og Nató eru
ekki til á umræðuplötu Vilmund-
ar. Hið gamla er gerónýtt.
Hann minnir hvað eftir annað á
sönginn í Bjarna Guðnasyni fyrir
tæpum 10 árum, þegar Bjarni
hljóp úr Samtökunum og stofnaði
Frjálslynda flokkinn. Nú er Bjarni
hins vegar kominn í Alþýðuflokk-
inn, en Vilmundur farinn úr Al-
þýðuflokknum eftir að hafa tapað
varaformannskosningu. Hann
boðar nú frjálslyndi Bandalags
jafnaðarmanna á sama hátt og
Bjarni boðaði jafnaðarstefnu
Frjálslynda flokksins.
Veruleikinn: Misheppnað
framabrölt í gamla kerfinu
Það eru ekki nema fáeinir mán-
uðir síðan Vilmundur var hæst-
ánægður með gömlu flokkana.
Hann var þá í framboði til vara-
formanns I Alþýðuflokknum. I
viðtölum við blöð lýsti hann því
hátíðlega, að hann væri „vara-
formanns-týpa“. Hann hélt ræður
á Alþingi og hældi Kjartani Jó-
hannssyni, formanni Alþýðu-
flokksins. Hann bauð sig fram til
að leiða elsta stjv'rnmálaflokk á ís-
— eftir Kristján
Baldursson umdœm-
isverkfræðing
I grein minni 20. okt. sl. fjallaði
ég um vöntun á undirbúningi fyrir
opinberar framkvæmdir. Þar sem
einungis var stiklað á stóru og
vandamálin aðeins lauslega nefnd
vil ég bæta við nokkrum orðum til
skýringa.
Að allri undirbúningsvinnu
fyrir opinberar framkvæmdir
verður að standa í nánu samstarfi
við eignaraðila, þ.e. ráðuneyti,
sveitarfélög og stofnanir, þar sem
fulltrúar eignaraðila leggja fram
sín sjonarmið varðandi þarfirnar
fyrir sína notendur, varðandi
stærð, gæði og val á arkitektum og
hönnuðum og fl. En ein hönnunar-
og framkvæmdadeild ríkjsins ætti
að sjá um framkvæmd á allri und-
Ólafur Ragnar Grímsson
„Á fáeinum mánuðum
hefur orðaleikurinn reynst
vænlegur til fylgisöflunar.
Líkt og í Geirfinnsmálinu
og Klúbbdeilunum horfa
þúsundirnar hugfangnar á
snillinginn. Fjölleikahúsið
er opið bæði síðdegis og á
kvöldin og fólkið þyrpist
að.“
landi! Þá var gamli flokkurinn
nógu góður.
Sama hafði gerst tveimur árum
áður. Þá sóttist Vílmundur líka
eftir sömu vegtyllu í gamla
flokknum og stimplaði sig þá í
fjölmiðlum „hægri-krata" til að
þóknast gömlu klíkunni í Alþýðu-
flokknum.
Eins og allir vita, vantaði 7 at-
kvæði upp á, að Vilmundur næði
varaformannstitlinum í gamla
flokknum. Hefðu þessir sjö hætt
að styðja Magnús og fært sig til
Vilmundar, hefði Vilmundur
Gylfason nú í fjóra mánuði boðað
alþjóð ágæti elsta stjórnmálaflokks
á Islandi!
En framabröltið mistókst eftir
tvær tilraunir og Vilmundur hætti
ekki á ósigur í þriðja sinn. Hann
hljóp burt úr gamla flokknum þótt
áður hefði verið óskadraumur að
sitja þar í forsæti. Það gamla var
gott í nóvember. Nú er það hins
vegar af hinu illa. Munurinn felst
eingöngu í því, að Vilmundi mis-
tókst að verða veraformaður.
Hann vildi verða kóngur í kerfinu,
en hirðin reyndist ekki nógu stór.
3. blekking: Valddreifing
og lýðræði
f fylgisöflun verður að nota fal-
leg orð. Valddreifing og lýðræði
hafa góðan hljóm. Þess vegna eru
þau áróðursmeistaranum töm á
tungu. Greinilegt er, að fjöldinn
allur af ungu fólki telur sig styðja
Bandalag jafnaðarmanna á
irbúningsvinnu og samræma og
stjórna hönnun og samstarfi og
bera ábyrgð á útkomunni.
Frumathugun
Frumathugunin merkir í lögun-
um frá 1970 mat á valkostum sem
til greina koma til að fullnægja
þeim félagslegu þörfum sem liggja
að baki kröfunum fyrir fram-
kvæmd.
Það eru að sjálfsögðu margir
kostir sem til greina koma fyrir
hverja framkvæmd. Það er því
mikilvægt að meta alla möguleika
sem réttast í upphafi áður en end-
anleg ákvörðun er tekin. Það þarf
að gaumgæfa vel þarfirnar eins og
þær eru nú og hvernig þær breyt-
ast í hlutfalli við tímann. Er fyrir-
huguð starfsemi í byggingunni
sem betur er hægt að leysa á ann-
an hátt t.d. með bættum samgöng-
um eða samstarfi sveitarfélaga
grundvelli kenninganna um
valddreifingu og lýðræði. Slíkir
eru galdrar ræðunnar, að svo virð-
ist sem fáir úr hópi fylgismanna
hafi sest niður og kannað, hvort
stefnumiðin vfsi í raun á slíka
braut. Þó er varla nokkur blekking
í boðskapnum í jafnmikilli mót-
sögn við veruleikann.
Veruleikinn: Ofurvald eins
manns — „ríkisstjóri"
Kjarninn í stefnu Vilmundar
Gylfasonar, sem á fáeinum mán-
uðum hefur gefið sjálfum sér
nafnið Bandalag jafnaðarmanna,
er að kjósa skuli forsætisráðherra.
Síðan skuli forsætisráðherrann
einn velja alla ríkisstjórnina.
Þessi foringi ríkisstjórnarinnar á
síðan að hljóta allt vald sem ráð-
herrum er nú gefið og meira til.
Hann á að velja alla embættis-
menn í sérhverri ríkisstofnun og
ráðuneyti. Hann á að ákveða einn
hvaða stjórnarfrumvörp eru lögð
fyrir Alþingi. Hann á að ráða einn
hverjum af samþykktum þingsins
verður hafnað. í vinnuskjali frá
Vilmundi er þessi valdsmaður
réttilega nefndur „ríkisstjóri“. I
vinnuskjalinu er skýrt tekið fram,
að ríkisstjórinn skuli vera „einráð-
ur um skipan stjórnar sinnar“.
Séu þessar tillögur bornar sam-
an við stjórnskipun lýðræðisríkja
í Evrópu, kemur í ljós, að í engu
þeirra er einum manni falið slfkt
vald, sem Vilmundur Gylfason vill
nú færa í hendur forsætisráðherra
eða ríkisstjóra á íslandi. í Frakk-
landi og Finnlandi eru kosnir for-
setar, sem falin eru margvísleg
völd. Engu að síður er forsetaemb-
ættið í Frakklandi og Finnlandi
mun valdaminna en það ríkisstjóra-
embætti sem Vilmundur vill innleiða
á íslandi. Það er ekki hægt að finna
neitt lýðræðisríki í allri Evrópu, þar
sem einum manni er fengið slíkt
ofurvald. Ekki á Norðurlöndum,
ekki í Frakklandi, ekki í Þýska-
landi, ekki í Hollandi, ekki í
Grikklandi, ekki neins staðar, þar
sem lýðræðislegar hefðir Evrópu
eru grundvöllur stjórnskipunar-
innar.
Það sýnir best óskammfeilni
blekkingarmeistarans, að hann
skuli setja fram slík stefnumið
með merkimiðum valddreifingar
og lýðræðis. Stjórnkerfisbreyt-
ingar Vilmundar mvndu, ef sam-
þykktar yrðu, færa Island langt út
úr því lýðræðissamfélagi sem ríkt
hefur með þjóðum Evrópu. „Ein-
ráður ríkisstjóri" er í hrópandi
mótsögn við þá lýðræðishugsjón
og mannréttindi sem talin eru til
hins besta í evrópskum menning-
ararfi.
4. blekking: Aögreining
framkvæmdavalds og
löggjafarvalds
Ekki þarf að fara mörgum orð-
um um þann háa sess, sem boð-
skapurinn um aðgreiningu fram-
kvæmdavalds og löggjafarvalds
hefur í málflutningi Vilmundar
eða stofnana? Hvað er þörf á stóru
gólfplássi, bílastæðum, loftræsti-
kerfi? Hvernig verður byggingin
gerð hagkvæmust fyrir notend-
urna og jafnframt hagkvæm í
byggingu og rekstri? Þetta eru allt
saman mikilvægar spurningar
sem verður að svara og ákveða
fyrirfram. Það er á frumathugun-
ar- og áætlanastiginu að hlutirnir
ráðast um hvernig til tekst með
endanlega framkvæmd. Þessvegna
er það sérstaklega mikilvægt á
þessu stigi málsins að leggja
mikla vinnu í undirbúninginn.
Áætlanagerð
í lögunum frá 1970 er gert ráð
fyrir að áætlunargerð um opinber-
ar framkvæmdir skuli vera í
tvennu lagi.
Fullnaðaruppdrættir og tækni-
leg verklýsing á þeirri fram-
kvæmd sem fyrirhuguð er og skrá
Um undirbúning opin-
berra framkvæmda