Morgunblaðið - 22.07.1983, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 22. JÚLÍ 1983
Roðinn í austri
3. grein:
Kommúnistaávarpið
— eftir dr. Sigurð
Pétursson
Höfundar
kommúnismans
Sósíalisminn eða jafnaðarstefn-
an átti sér þegar langa sögu áður
en þeir Marx og Engels sömdu
Kommúnistaávarpið, en útgáfa
þess um miðja 19. öld markaði
tímamót í verkalýðsbaráttunni.
Karl Marx (1818—1883) hefur
alltaf verið talinn aðalhugsuður
kommúnismans, enda stefnan oft
við hann kennd og kölluð marx-
ismi. Friedrich Engels
(1820—1895) samverkamaður
Marx, tók þó mjög mikinn þátt í
því að semja Kommúnistaávarpið,
og er það undirritað af þeim báð-
um.
Marx og Engels voru báðir Þjóð-
verjar, fæddir í Rínarlöndunum,
af góðum borgaraættum. Marx
hafði lagt stund á heimspeki og
sagnfræði, en Engels hafði alist
upp við verslunarrekstur fjöl-
skyldunnar í Englandi og við her-
þjálfun í Þýskalandi. Fundum
þeirra bar fyrst saman í París
1844. Báðir voru þeir byltinga-
sinnaðir, ungir og örgeðja, enda
ber Kommúnistaávarpið merki
þess. Má segja að þar hafi komið
saman þýsk heimspeki og ensk
kaupsýsla, með keim af þýskum
hernaðaranda.
Kommúnistaávarpið hefur verið
gefið út á mörgum tungumálum og
í mörgum löngum, og margsinnis í
sumum þeirra. Sumt í því varð
fljótt úrelt og hefur því verið
breytt nokkuð eftir stað og íima,
en aðalatriðin munu yfirleitt vera
óbreytt. Eftir að ónákvæmar og
falsaðar þýðingar höfðu verið
gerðar og margsinnis endurprent-
aðar, þá birtist i London árið 1888
nákvæm ensk þýðing á frumtext-
anum gerð af Samuel Moore, með
formála eftir Fr. Engels. Það var
sú þýðing, sem gefin . var út í
Moskvu árið 1971 og hér var áður
getið. Á rússnesku var Kommún-
istaávarpið fyrst gefið út árið 1869
í þýðingu Bakunin og þá prentað í
Sviss.
Þegar til átti að taka hafa and-
stæðurnar milli borgarastéttar-
innar og öreiganna ekki reynst svo
skýrt afmarkaðar sem ætlað var.
Margir vildu þá draga úr bylt-
ingaraðgerðum og taka upp þing-
ræðislegar aðferðir. Upp af þessu
óx svo hin lýðræðislegi sósíalismi
og flokkar sósíaldemókrata, er síð-
ar urðu erkióvinir kommúnista.
Alræði öreiganna
Það hefur verið sagt um Komm-
únistaávarpið, að það sé meistara-
verk í pólitískum áróðri og vits-
munalegri drambsemi. Furðu-
legast er samt, að það skuli enda í
stéttlausu þjóðfélagi, án stjórn-
skipulags. Ekkert er sagt um það,
hvernig eigi að stjórna þessu þjóð-
félagi. Sem sagt, höfuðlaus her.
Lokamarkið er aðeins: Alræði ör-
eiganna.
Þrátt fyrir stjórnleysið vantar
þó ekki stórmennskuna og stór-
veldisdraumana. í stað þess að
láta sér nægja að sameina verka-
menn í einstökum löndum og taka
síðan upp samvinnu við hliðstæð
samtök með fleiri þjóðum, sem
líkt voru á vegi staddar, þá er í
Kommúnistaávarpinu skorað á ör-
eiga (Proletarier) um allan heim
að slást í hópinn. Af öreigum er
auðvitað alltaf nóg meðal frum-
stæðra þjóða. Á 19. öld voru lifn-
aðarhættir meginhluta jarðarbúa
mjög frumstæðir. Fólkið lifði
fábrotnu sveitalífi, eignalítið eða
eignalaust, og verkamenn í síðari
tíma merkingu þekktust aðeins í
V-Evrópu og N-Ameríku. Öllu
þessu fátæka fólki, sem hvorki var
læst né skrifandi, átti nú að safna
saman í einn her.
Hér var mikið færst í fang, ekki
síst þegar herinn var höfuðlaus.
Þetta var auðvitað allt tóm
hringavitleysa, alger vitfirring, og
sannaði aðeins, að hér var á ferð-
inni vofa og það meira en lítið
hættuleg.
Nokkrar gætnari þjóðir, sem
mæla á enska tungu, eins og Bret-
ar og Bandaríkjamenn hafa veigr-
að sér við að nota ávarpsorðið
„Proletarians“ í herkvaðninguna
og sagt í þess stað „Working men“
eða „Workers". Meira að segja
sjálf Sovétríkin létu þessi orð
standa í enskri útgáfu af Komm-
únistaávarpinu, sem kom út í
Moskvu árið 1971.
Það er að sjálfsögðu mjög veiga-
mikið atriði í herkvaðningu sem
þessari, hvort kallaðir eru úr
„verkamann allra landa" eða „ör-
eigar allra landa". Val síðari leið-
arinnar, að viðbættu alræði öreig-
anna, er veigamesta nýmælið í
Kommúnistaávarpinu og það und-
irstrikar um leið aðalmuninn, sem
er á sósíalisma og kommúnisma.
Fjármagnið
„Das Kapital", höfuðrit Karls
Marx, er einnig samið með þátt-
töku Fr. Engels. Fyrsta bindi þess
Friedrich Hegel
kom út árið 1867, en tveim bind-
um, sem á eftir komu, var ekki
lokið þegar Marx andaðist, og lauk
Engels við verkið. „Das Kapital"
er tvímælalaust í röð merkustu
hagfræðirita, en í krafti þess póli-
tíska áróðurs, sem það flytur og
þeirra heimspekilegu raka, sem
færð eru honum til stuðnings, hef-
ur ritverk þetta orðið sannkölluð
„heilög ritning" allra sósíalista,
áþekk Biblíu kristinna manna og
Kóraninum hjá þeim sem trúa á
Múhameð. Þennan dulspekilega
þátt, byggðan á heimspeki Hegels,
fléttar Marx saman við sinn eigin
hagfræðilega og þjóðfélagslega
boðskap og gefur verkinu þar með
sinn helgisvip.
Marx mun fljótt hafa komið
auga á það, að ekki nægði ein-
göngu ný skipting auðæfa og valda
til þess að sameina verkamenn eða
öreiga allra landa. Það yrði að
gefa þessu ímyndaða þjóðfélagi
öreiganna einhvern tilverurétt í
augum fólksins, einhverja stöðu í
tilverunni. Fólkið yrði að samein-
ast í trú á einhver æðri rök eða
forsendur fyrir þessari byltingu,
forsendur, sem ekki væri þó nauð-
synlegt að allir skildu. „Vér lifum
í trú en ekki í skoðun," skrifaði
postulinn Páll. Bak við slíka trú er
alltaf einhver óttablandin virðing,
sem verður því sterkari sem inn-
tak hennar er torskildara, mætti
jafnvel vera mannlegum skilningi
ofvaxið. Þarna kom heimspeki
Hegels, með sinni „dialektísku"
aðferð, Marx í góðar þarfir.
Dialektísk efnishyggja,
Dialektík er rökfræðilegt hug-
tak, skilgreint sem list rökleiðsl-
unnar, og er þá einkum átt við
þankagang Friedrich Hegels
(1770—1831). Hegel fylgdi þeirri
stefnu í heimspeki sem nefnd er
„Idealism" eða hugsæisstefna, en
þá dialektísku aðferð hans mætti
nefna heilaspunaaðferð á íslensku.
Þankagangurinn er á þessa leið:
Hver hlutur, hvert hugtak á sína
andstæðu, líf og dauði, dagur og
nótt, hugsæisstefna og raunsæis-
stefna. Þessar andstæður (thesis
og antithesis) ber manni að sam-
ræma eða sameina í einn hlut eða
eitt hugtak (synthesis) og hafa þá
öðlast nýjan „sannleika". En þessi
„sannleiki" á líka sína andstæðu
og þær andstæður verður líka að
samræma, og þannig má spinna
áfram í það óendanlega. Rökleiðsl-
an á sér hér engan endi frekar en
tíminn eða rúmið.
Shakespeare sagði um þetta:
„Að vera eða vera ekki, þarna er
efinn." En hér á Fróni er bara sagt
Chile á barmi
byltingar?
Ástand mála og orsakir
— eftir Jón Val
Jensson cand. theol.
Fréttir berast nú daglega um
aukinn óróa meðal almennings í
Chile, verkföll, mótmælagöngur
og átök við lögreglu. Þegar þetta
er ritað, hafa átta manns verið
drepnir í átökum sl. tveggja mán-
aða, enn fleiri verið særðir og þús-
undir manna verið handteknir eða
sagt upp störfum.
Pinochet forseti, sem stjórnað
hefur landinu með harðri hendi,
síðan herinn tók völdin í blóðugri
byltingu gegn vinstristjórn All-
endes 1973, hefur fordæmt mót-
mælaaðgerðirnar sem verk komm-
únista og hótar að bregðast við
þeim með því að taka upp enn
harðari stjórnarhætti en hingað
til. Þrátt fyrir slíkar hótanir og
áratugs reynslu Chile-búa af því,
að pólitískt andóf er miskunnar-
laust barið niður og m.a. beitt
grimmilegum pyntingum í því
skyni, þá virðist ekkert ætla að
stöðva þau almennu mótmæli
gegn stjórninni, sem brotizt hafa
út á þessu ári.
Einn gagnrýnandi Pinochets,
Gustavo Leigh, fyrrverandi yfir-
maður flughersins, lýsti mót-
mælaaðgerðum síðasta mánaðar
sem merki þess, að Chile-búar
hefðu „losnað við óttann", og kvað
hann það geta haft „ófyrirsjáan-
legar afleiðingar til lengri tíma
séð“ (Sunday Times 22/5). Ástæð-
ur þessara mótmælaaðgerða eru
fyrst og fremst hrun atvinnulífs í
Chile, sem hlotizt hefur af efna-
hagsstefnu stjórnarinnar, og
óþreyja Chile-búa eftir því að fá
aftur að njóta lýðræðis í landi
sínu eftir 10 ára einræðisstjórn.
Kröfurnar um nýja og lýðræð-
islega ríkisstjórn heyrast nú úr
öllum áttum, ekki aðeins frá
verkalýðssamtökum og kaþólsku
kirkjunni, heldur og frá millistétt-
um landsins, sem studdu valda-
töku herforingjanna árið 1973, og
jafnvel frá iðjuhöldum og öflum
innan hersins. Pinochet sjálfur er
sagður hafa gefið í skyn við chil-
iska frammámenn, að hann kunni
að segja af sér og láta völdin í
hendur borgaralegri stjórn
(Sunday Times 22/5 og 19/6). Þótt
víst sé, að hann fresti því í lengstu
lög, er hæpið, að honum takist að
berja niður mótspyrnu þjóðarinn-
ar öllu lengur. Blóðug uppreisn er
ekki sennileg, en snyrtileg hall-
arbylting að suður-amerískum
hætti er líkleg til að svipta Pin-
ochet þeirri ánægju að halda upp
á tíu ára afmæli stjórnar sinnar
þann 11. september nk. Það felur
þó ekki í sér, að herinn sé vís til að
fylgja í fótspor argentínskra
hershöfðingja, sem hafa heitið
þjóð sinni endurreisn lýðræðis og
þingræðis á hausti komandi. Verði
Pinochet vikið úr embætti, er hins
vegar óhætt að taka það sem
merki þess, að hans ósveigjanlega
frjálshyggja í efnahagsmálum,
sem komið hefur landinu á kaldan
klaka, verði gefin upp á bátinn og
nýrra úrræða leitað til að endur-
reisa atvinnulífið, e.t.v. með auk-
inni þátttöku borgaralegra manna
í stjórn landsins.
Róttæk breyting
á efnahagskerfinu
Eftir valdatökuna 1973 boðaði
Pinochet hreina byltingu efna-
hagslífsins til að snúa við þróun-
inni frá óðaverðbólgu og stöðnun
atvinnulífs undir stjórn Allendes
fyrrverandi forseta. Lærisveinum
Miltons Friedmans við Chicago-
háskóla var boðið til Chile að
endurskipuleggja frá grunni fjár-
málakerfi landsins í anda hinnar
nýju frjálshyggju (monetarisma).
Losað skyldi um tök ríkisvaldsins
á atvinnulífinu og stefnt að frjálsu
markaðskerfi í stað blandaðs hag-
kerfis. Á valdatíð Allendes og
reyndar einnig á tíð kristilegra
demókrata, sem áður réðu stjórn
landsins, hafði ríkisvaldið tekið að
sér stóran hluta atvinnureksturs,
Ein af mörgum skopmyndum af Pinochet.
Fyrri grein:
og þegar árið 1939 hafði verið sett
á laggirnar e.k. Framkvæmda-
stofnun til að efla iðnvæðingu
landsins. Árið 1970 voru um 300
fyrirtæki í eign þessarar ríkis-
stofnunar, og á þriggja ára valda-
tíð sinni bætti Allende forseti
meira en hundrað fyrirtækjum við
ríkisgeirann, þ.á m. mörgum stór-
fyrirtækjum.
Pinochet sneri þessari þróun við
með því að selja rúm 400 illa stæð
ríkisfyrirtæki í hendur einkaaðila,
og eru nú vart eftir nema 20 í
ríkiseign. Vegna slæms ástands
efnahags landsins og hárra vaxta
voru fáir í aðstöðu til að kaupa
þessi fyrirtæki, og hlaut því svo að
fara, að stór hluti atvinnurekstrar
landsins lenti í höndum örfárra
manna.
Jafnhliða þessu opnaði herfor-
ingjastjórnin landið upp á gátt
fyrir erlendum innflutningi og
lækkaði tolla úr 94% í 10%, og
gilti sama álagning jafnt fyrir
lúxúsvarning sem nauðsynjavör-
ur. Þá var erlendum bönkum boðið
að setja upp útibú í Chile, á sama
tíma og ríkisbankarnir voru seldir
einkaaðilum. Vextir skyldu
ákvarðast af framboði og eftir-
spurn, og afnumdar voru allar
hömlur á fjármagnsflutningi milli
landa.
Umbótastefna fyrrverandi for-
seta, Eduardos Frei og Allendes,
varðandi nýtingu jarðnæðis í þágu
fátækrar sveitaalþýðu, fékk sitt
banahögg af hendi Pinochet-
stjórnarinnar, sem skilaði um
30% alls jarðnæðis til uppruna-
legra eigenda og seldi um 20% á
uppboðum til annarra aðila. Ein-
ungis 30% landsins héldust við í
eign fátækra bænda, sem notið
höfðu umbótastefnu fyrri ríkis-
stjórna. En þar sem herforingja-
stjórnin skrúfaði fyrir lánafyr-
irgreiðslu og tækniaðstoð til eig-