Morgunblaðið - 05.08.1983, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 5. ÁGÚST 1983
Dularfullar kafbátsferðir viö Grænland:
Rússneskur kafbátur
að leita að felustöðum?
Leit danskra eftirlitsskipa og gæzluflugvéiar að kafbát, sem tugir Grænlend-
inga sáu á ýmsum stöðum við vesturströnd landsins um mánuðinn miðjan
bar engan árangur og var fljótlega aflýst, en ýmsar spurningar hafa vaknað
um hverjir þarna voru á ferð og í hvaða tilgangi, en allar líkur eru taldar á að
um einn og sama bátinn hafi verið að ræða.
Reynist allar tilkynningar um
bátsferðir réttar má reyndar
halda að sveit kafbáta hafi heim-
sótt Grænlendinga. Fyrstir urðu
sjómenn á smákænum í mynni
Tasermiut-fjarðar við Nanortalik
á suðurodda Grænlands varir, þar
sem þeir lágu við færi 11. júlí. Sáu
þeir hvar sjónpípa kafbáts skaust
upp fyrir yfirborðið og klauf sjáv-
arflötinn skammt frá þeim. Vitn-
eskja þeirra barst þó ekki yfir-
völdum fyrr en nokkrum dögum
seinna.
En sama dag sáu skipverjar á
rækjutogaranum Elias Kleist til
svarts kafbáts, sem sigldi ofan-
sjávar um 50 sjómílur út af Hol-
steinsborg á fullri ferð til lands.
Þegar kafbáturinn var næst Elias
Kleist voru 700 metrar á milli og
skiptust skipverjar á að skoða
kafbátinn í kíki í 45 mínútur. Sáu
sjómenn ekki nein kennimerki á
kafbátnum er gátu gefið vísbend-
ingu um hverrar þjóðar hann var.
Þar sem skipverjar á Elias
Kleist sáu til kafbátsins var hann
miðja vegu milli Nanortalik og
Egedesminde í mynni Diskó-flóa.
Hvarf báturinn sjónum sjómann-
anna, líklega hefur hann kafað er
hann nálgaðist land. Skammt frá
Holsteinsborg er DYE-1 ratsjár-
og fjarskiptastöð, sem er hluti af
viðvörunarkerfi Atlantshafs-
bandalagsins í Norður-Atlants-
hafi, og herstöð Bandaríkjamanna
í Syðri-Straumsfirði.
Enginn vafi þykir leika á því að
kafbátur hafi siglt fram og aftur í
Diskó-flóa, jafnvel í nokkra daga,
því tugir manna sáu til ferða hans
frá ýmsum stöðum við flóann.
Veiðimenn í Akúnaaq, þar sem 200
manns búa, héldu fyrst að hér
væri hvalur á ferðinni í fæðuleit.
Akúnaaq er einangraður staður á
lítilli eyju, þar sem menn láta
hverjum degi nægja sína þján-
ingu. Aðeins einn sími er í byggð-
USA-base
Sendre
Stremfjord
Afstaðan á svæðinu við Diskóflóa þar sem sást til ferða
kafbátsins. í eyjaklasanum við Egedesminde er Akúnaaq-
þorpið, en þar urðu margir vitni að ferðum hans.
inni, í húsi hinnar konunglegu
dönsku Grænlandsverzlunar.
En Bertel Sandgreen sýslumað-
ur á þessum slóðum var í engum
vafa um hvað þarna var á ferð-
inni, þar sem hann sigldi kænu
sinni á flóanum skammt frá Ak-
únaaq.
„Kafbáturinn lyfti sér og kom
mestur hluti turnsins upp úr í að-
eins 25 metra fjarlægð. Og þegar
ég komst næst voru ekki meira en
fimm metrar á milli. En þeir hafa
orðið mín varir, því báturinn kaf-
aði jafnharðan," sagði Sandgreen.
Og þegar Sandgreen tilkynnti
um kafbátinn hófu dönsk eftir-
litsskip að svipast um eftir honum
og Gulfstream-þota dönsku
strandgæzlunnar var send á loft,
en fyrirfram var við litlum ár-
angri búist þar sem skipin eru
vanbúin til kafbátaleitar. Bæði
„Ingolf" og „Vædderen" eru búin
djúpsprengjum og öðrum minni til
að neyða kafbát upp, sem kynni að
vera flækjast í heimildarleysi í
grænlenzkri lögsögu, en Gulf-
stream-þotan er ekki búin raf-
eindatækjum til kafbátaleitar og
hefði aðeins getað fundið bátinn ef
hann hefði siglt að hluta ofansjáv-
ar, en veður hamlaði leit og
minnkaði verulega svigrúm þot-
unnar.
Og aldrei kom til greina, að
sögn manna sem eru í forsvari
fyrir vörnum Grænlands, að fá
flugvélar frá varnarliðinu á Kefla-
víkurflugvelli til aðstoðar, en
'iönsk blöð fullyrða að þær hefðu
líklega fundið kafbátinn, eða kaf-
bátana, strax.
Þess vegna var leit hætt fljót-
lega, enda þurfti að nota Ingolf til
að sigla með Paul Schlúter forsæt-
isráðherra, sem kom í heimsókn
til Grænlands um miðjan júlí, og
Vædderen var á ferðalagi með
Málsvörn Háskólamanns
eftir Gunnar
Karlsson
Einar Pálsson skólastjóri helgar
mér meiripartinn af opnu í Morgun-
blaðinu 15. júní síðastliðinn, og virð-
ist tilefnið einkum það að hann hef-
ur lesið ræðustúf sem ég hélt á full-
veldishátíð stúdenta I. desember
1978 og var prentaður í Þjóðviljan-
um litlu síðar. Nú var ég að vísu
hættur að elta ólar við árásir Einars
Pálssonar á mig og stofnun þá sem
ég vinn við. í þetta sinn má ég þó til
með að svara grein Einars með
nokkrum orðum.
Dylgjur
í fyrsta lagi þykist ég ekki geta
látið ósvarað dylgjum um aðra
menn sem Einar hnýtir aftan í
reiðilesturinn yfir mér, saklausa
menn sem aldrei hafa látið hafa
eftir sér neitt misjafnt um Einar
eða fræðimennsku hans. Þannig
segir Einar: „Við urðum vitni að
því fyrir nokkrum árum, að rektor
háskólans taldi rétt að segja af sér
vegna all-sérstæðrar meðferðar á
sjóðum stofnunarinnar." Varla
getur nokkur ókunnugur lesið
þetta án þess að honum detti í hug
fjárdráttur, og þannig eru um-
mælin til þess eins fallin að koma
af stað ósönnum kviksögum um
fullorðinn sómamann sem hefur
dregið sig í hlé frá stjórnarstörf-
um og verðskuldar vissulega að fá
að vera í friði. Það mun að vísu
flugufótur fyrir því að ádeilur á
aðferðir við að ávaxta háskóla-
sjóði áttu þátt í að rektor sagði af
sér fyrir nærfellt áratug. En þar
var deilt á aðferðir sem höfðu
tíðkast um áratugi í tíð margra
rektora, og aldrei hef ég heyrt
neinn halda því fram, að þar hafi
verið neitt óheiðarlegt á ferðinni.
Nær mun lagi að segja að stjórn-
endur Háskólans hafi verið of
seinir að laga sig að verðbólgunni,
og þá má spyrja hvorir beri meiri
sök, þeir eða hinir sem áttu að
stýra hagkerfi þjóðfélagsins.
Og Einar heldur áfram: „Við
höfum séð háskólann berjast
harkalega gegn tjáningarfrelsi,
jafnframt því sem prófessorar
lýsa því yfir, opinskátt, að þá
bresti dómgreind á ný fræði." Hér
er tveimur röngum staðhæfingum
þjappað saman í eina málsgrein,
og verð ég að taka hvora þeirra til
meðferðar fyrir sig.
Með baráttu gegn tjáningar-
frelsi mun Einar eiga við það að
heimspekideild Háskólans hafnaði
fyrir mörgum árum tilboði hans
sjálfs um að halda opinberan
fyrirlestur á vegum deildarinnar.
Eg veit að minnsta kosti ekki til
að Einar hafi bent á önnur dæmi
um að Háskólinn hafi barist gegn
tjáningarfrelsi. Þessa ásökun Ein-
ars tók ég til rækilegrar umræðu í
útvarpserindi mínu 6. júní í fyrra
og sýndi fram á að hún er tilhæfu-
laus. í fyrsta lagi gæti Einar sem
best lagt fram rit til doktorsvarn-
ar við Háskólann. Væri það tekið
gilt, fengi hann tækifæri til að
verja kenningar sínar á opinni
doktorsvörn, og í framhaldi af því
mundi doktorsnafnbót frá skólan-
um veita honum rétt til að halda
þar fyrirlestra í fræðigrein sinni.
Þetta er sú leið sem háskólareglu-
gerð ætlar mönnum að fara til
þess að öðlast fyrirlesararétt við
skólann. f öðru lagi benti ég á í
útvarpserindinu að Einar Pálsson
hefur haldið fyrirlestur við Há-
skólann, ekki í boði heimspeki-
deildar að vísu, heldur félagsvís-
indadeildar. Hann hefur því feng-
ið að láta raust sína hljóma frá
kennarapúlti í Háskóla íslands.
Baráttan gegn tjáningarfrelsi
hans var nú ekki meiri en svo.
Þá er það dómgreindarskortur
prófessoranna, að eigin sögn. Ég
þykist vita að Einar sé hér að vísa
til svars prófessors Bjarna Guðna-
sonar við spurningu Morgunblaðs-
ins 20. febrúar 1979, en frá þvi
sagði Einar sjálfur í útvarpserindi
„Sá sem helgar sig rann-
sóknum, hlýtur að eiga sér
trú á að heimurinn búi yflr
möguleikum sem menn
hafl ekki enn uppgötvað
og nýtt. Öll sönn rann-
sókn er leit að slíkum
möguleikum. Þó að Einar
Páisson hafí lokið prófí
frá Háskóla íslands, er
eins og honum hafl mis-
tekist að skilja og tileinka
sér þetta nauðsynlega
rannsóknarviðhorf.“
Gunnar Karlsson
sínu 16. maí í fyrra: „Bjarni
Guðnason lýsti því yfir að í rann-
sóknum þess sem hér talar, trú-
arbragðafræðum og hugmynda-
sögu miðalda, væri enginn sér-
fræðingur við Háskóla íslands."
(Og er þetta efnislega nokkurn
veginn rétt haft eftir.) Það sem
var skortur á sérfræðingi í fyrra
er orðið skortur á dómgreind í ár.
Hvað skyldi Einar eiga eftir að
komast langt með ummæli Bjarna
áður en lýkur?
Það er meira blóð í kúnni: „Við
höfum heyrt háskólakennara lýsa
því yfir, að við háskólann afkasti
menn ekki meiru en um hálfri rit-
gerð á ári hverju ...“ í útvarps-
erindi Einars í fyrra kom fram, að
þessi ummæli voru höfð eftir Sig-
urjóni Björnssyni prófessor. I
svari mínu í útvarpinu sýndi ég
fram á, að langt er frá að þau eigi
við í heimspekideild, þeirri deild
sem Einar Pálsson virðist hafa
mestan áhuga á. Þar taldist mér
til að meðalafköstin væru rúmlega
tvö ritverk á kennara á ári, fjór-
falt það sem Einar segir, og eru þá
eingöngu taldar bækur og tíma-
ritsgreinar á fræðasviði viðkom-
andi kennara. Þá lét Sigurjcn líka
til sín heyra um þetta mál í Morg-
unblaðinu 10. júlí í fyrra, birti um-
mæli sín í upprunalegu samhengi
og baðst undan því að þau yrðu
notuð, eins og Einar hafði gert, til
að sýna fram á ódugnað háskóla-
kennara. Niðurlagsorð Sigurjóns
voru þessi: „Og enginn sem rétt
vill fara með annarra sjónarmið
lætur sér nægja að slíta einstakar
setningar úr samhengi. Hann læt-
ur sér auðvitað umhugað um að
lesa textann í samhengi. Ég er viss
um að þannig vill Einar Pálsson
láta lesa sín verk. Má ég biðja
hann að unna mér sama réttlæt-
is?“ — Einar hefur nú orðið við
þeirri bón með því að taka einu
sinni enn fram staðhæfinguna um
hálfu greinina. Hann segir þó ekki
að við háskólakennarar afköstum
bara hálfri grein á ári, því að hann
fer ekki með ósannindi. Hann seg-
ir: „Við höfum heyrt háskólakenn-
ara lýsa því yfir ...“ Þetta kalla ég
dylgjur.
Einkunnir eru
okkur gefnar
Nú er ég kominn með þrjár
blaðsíður vélritaðar og er þó ekki
búinn að gera annað en að hrekja
rangfærslurnar í 13 línum í grein
Einars í Morgunblaðinu. Ég ætla
líka að hætta að karpa við hann
um einstök atriði. Ég sé enga
ástæðu til að metast við hann um
þær skrautlegu einkunnir sem
hann gefur útvarpserindum okkar,
en ég get ekki stillt mig um að
benda lesendum á hvernig hann
velur orð:
„Var erindi Gunnars Karlssonar
skólabókardæmi um óheiðarlegan
málflutning. Þar var að finna út-
úrsnúninga, rangfærslur, bein
ósannindi og þagnarlygi auk per-
sónuníðs, sem sagt, flest sem prýtt
getur hugsjónadreng ákveðinnar
tegundar. I leiðinni sakaði hann
undirritaðan um lygar, rætni og
rógburð — og lagðist þá lágt.“
Um sitt erindi segir hann hins
vegar:
„Víst var erindi undirritaðs
hvasst, víst var það óþægilegt, víst
var það flutt til að undir því yrði
vart setið. En hafi óþægindi ein-
hvers staðar verið að finna í er-
indinu, þá fólust þau einmitt í því
að SAGT VAR SATT - og talað
af fyllstu kurteisi."
Ekki þykist ég fær um að dæma
svona afdráttarlaust um kurteisi.
En finnst ykkur ekki, lesendur
góðir, að Einari hafi heldur hrak-
að í mannasiðunum síðan í fyrra,
ef hann hefur verið svona yfir-
máta kurteis þá? Eða er það
prúðmannlegt að saka mann um
óheiðarleika, ósannindi og per-
sónuníð án þess að rökstyðja það
einu orði?
En dveljumst ekki við þetta.
Annað aðaltilefni þess að ég sting
niður penna gegn Morgunblaðs-
grein Einars Pálssonar er að hann
mistúlkar herfilega ræðu mína frá
1. desember 1978. Og ég má til með
að reyna að koma í veg fyrir að
hann komi þeirri skoðun inn hjá
lesendum Morgunblaðsins að hug-
myndin um rannsóknarfrelsi há-
skólakennara sé einhver ráð-
stjórnarkredda. Raunar hlýt ég að
viðurkenna að ræðan var afar ein-
föld og nokkuð ögrandi framsetn-
ing á flóknum veruleika — þannig
hlýtur tækifærisræða á baráttu-
samkomu að vera. Það er því auð-
velt að misskilja hana og mis-
túlka. Ég átti von á því á sinni tíð