Morgunblaðið - 02.10.1983, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 2. OKTÓBER 1983
eftir Jóhönnu
Tryggvadóttur
Bjamason
Hvarvetna á byggðu bóli er rétt-
ur fatlaðra og aldraðra fyrir borð
borinn að einhverju leyti. Hvað
skyldu margir úr þessum hópum,
íslenskir, vita að hinn heimsfrægi
finnski arkitekt Alvar Aalto
hannaði heilsuræktarmannvirki
fyrir Heilsuræktina og útivist-
arsvæði í samráði við borgaryfir-
völd fyrir þá og fyrir fullhrausta
reyndar líka í hjarta Stór-
Reykjavíkursvæðisins, á svoköll-
uðum Ásmundarreit er afmarkast
af Sigtúni, Kringlumýrarbraut,
Suðurlandsbraut og Reykjavegi
(sjá uppdrátt). Reykjavegur einn
skilur svæðið frá Laugardalnum
og öllu því sem hann hefur upp á
að bjóða. Vestan Kringlumýrar-
brautar eru svo hús Öryrkja-
bandalagsins að Hátúni 10—lOb,
stórhýsi Sjálfsbjargar og vinnu-
staður fatlaðra.
Vorið 1971 var Heilsuræktinni
mæla svo ekki verði unnið óbæt-
anlegt tjón þarna.
I Lesbók Morgunblaðsins birtist
þann 27. nóv. 1982 grein um
Heilsuræktina og segir þar orð-
rétt:
„Aalto hafði komið til Reykja-
víkur og m.a. skoðað Ásmundar-
safn við Sigtún. Var hann mjög
ánægður með að Heilsuræktinni
skyldi hafa verið úthlutað lóð í
nágrenni safnsins, Laugardalsins
og húsa Öryrkjabandalagsins og
Sjálfsbjargar.
Nágrenni Heilsuræktarstöðvar-
innar við Ásmundarsafn kallaði
hann „menningarreitinn" og stöð-
ina, þegar upp væri komin, ásamt
almenningsgarði sunnanvert við
hana (sem var ósk hans að kæmi
þarna), vildi hann kalla „perlu
norðursins". Skyldi þessi almenn-
ingsgarður afmarkast af Kringlu-
mýrarbraut og Suðuriandsbraut,
vera gróðurvin með bekkjum, leik-
tækjum og gosbrunni.
Til að auðvelda fólki, fötluðum
og öðrum, aðkomu að svæðinu
Hverjir hafa forgang, fatlaðir
og aldraðir eða verkfræðingar?
úthlutað 12 þúsund fermetra lóð
fyrir starfsemi sína á horni Sig-
túns og Kringlumýrarbrautar. í
staðfestu skipulagi er ákveðið að
þarna skuli vera útivistarsvæði og
starfsemi sem falli vel að slíku.
Reykjavíkurborg voru greidd til-
skilin gjöld. Síðan hófst undirbún-
ingur. Þótti það skipta miklu máli
að byggingar á lóðinni og tilheyr-
andi útisvæði yrðu sem best úr
garði gerð.
Fyrir milligöngu ólafs Jóhann-
essonar, þáverandi forsætisráð-
herra, tókst Heilsuræktinni að fá
Alvar Aalto til að taka verkið að
sér. Hafði Aalto komið í Ásmund-
arsafn sem þarna er og reiturinn
er kenndur við. Þekkti hann því
umhverfið og sá svæðið fyrir sér
sem alhliða menningarreit. Gladd-
ist hann yfir skilningi yfirvalda í
Reykjavík að þarna skyldi verða
grænt svæði með tveim stofnun-
um sem hvor að sínu leyti ykju á
útivistarmöguleika þeirra er stað-
inn heimsæktu.
Hann taldi sig sæmdan af því að
eiga hlut að því að hanna slíkt
svæði með kempu á borð við Ás-
mund Sveinsson.
Aalto gerði það að skilyrði fyrir
því að hann teiknaði Heilsurækt-
ar- og endurhæfingastöð með til-
heyrandi innisundlaug, sérstak-
lega hannaðri fyrir aldraða, úti-
sundlaug, útivistarsvæði og
„trimmbrautum":
1. að aðrir Norðurlandabúar
fengju notið þessa til jafns við
íslendinga.
2. að tryggt yrði að allir hefðu
jafnan rétt og möguleika til að
notfæra sér þjónustu Heilsu-
ræktarinnar og þannig yrði frá
gengið að jafnt fatlaðir sem
heilir kæmust að svæði og bygg-
ingum.
3. að hann gæti teiknað mannvirk-
in þegar honum hentaði, þannig
að skil teikninga væru ekki
bundin við ákveðinn tíma.
Yfirvöldum borgarinnar var
kynnt málið rækilega og var því
mjög vinsamlega tekið af þeim,
ekki síst Birgi fsl. Gunnarssyni,
borgarstjóra, sem þá var tekinn
við embætti af Geir Hallgrímssyni
er hafði undirritað bréfið til
Heilsuræktarinnar um lóðaúthlut-
unina. Fannst mér að þeir sem ég
talaði við um þetta, borgarstjórn-
armenn og þingmenn Reykjavík-
ur, teldu það mikinn ávinning að
fá mann á borð við Alvar Aalto til
að taka að sér verkið.
Það var mikið lán að Aalto hafði
lokið við aðaluppdrætti að verkinu
áður en hann lést árið 1978.
Aalto taldi nauðsynlegt að fá
Heilsuræktarhúsið flutt ofar og
innar á svæðið svo að útsýni feng-
Jóhanna Tryggvadóttir Bjarnason
„Fái verkfræðingar sitt
fram verður hugmynd
hins heimsfræga snill-
ings um samnorræna
menningar- og heilsu-
ræktarstöð á As-
mundarreit að engu.“
ist út á sjóinn og hægt væri að
verjast hávaða frá Kringlumýr-
arbraut. Vilyrði fékkst fyrir því að
þessum óskum yrði fullnægt þar
sem talaó var um að eingöngu yrðu
leyfðar byggingar meðfram Sigtúni,
enda svæðið auðkennt sem útivist-
arsvæði, þ.e. grænt svæði.
Árið 1972 flutti Heilsuræktin
starfsemi sína i Glæsibæ, þar sem
henni skyldi haldið áfram þar til
framkvæmdirnar á Ásmundarreit
yrðu að veruleika. Var starfsem-
inni hagað samkvæmt ábending-
um Aaltos og þróaðist á þann hátt
næstu árin. Voru þar gerðar
hveralaugar og ýmislegt annað
framkvæmt eftir ábendingum
hans. Endurhæfingarstarfsemin
hófst formlega haustið 1976.
Hindranir í vegi
Nú hefði mátt ætla að yfirvöld
hefðu séð sóma sinn í því að hrófla
ekki við hugmyndum Aaltos en því
var því miður ekki að heilsa. Gerð
var samþykkt á fundi borgarráðs í
lok árs 1981, þar sem lagt var til
að Verkfræðingafélagi íslands
yrði gefinn kostur á byggingar-
rétti fyrir starfsemi sína á Ás-
mundarreit neðan Suðurlands-
brautar og austan Kringlumýrar-
brautar. Var úthlutunin bundin
því skilyrði að Verkfræðingafélag-
ið afsalaði sér skriflega (innan
mánaðar frá umræddri samþykkt)
lóðarúthlutun í 2. áfanga nýs
miðbæjar, er borgarráð gaf félag-
inu kost á fyrr á árinu 1981. Áður
en borgarráð hafði samþykkt að
úthluta Verkfræðingafélaginu
umræddri lóð, hafði þáverandi
borgarstjóri, Egill Skúli Ingi-
í bergsson, beðið um að fá teikn-
ingar Alvars Aalto að Heilsurækt-
inni til að leggja fyrir byggingar-
nefnd borgarinnar. Setti hann
j Heilsuræktinni ákveðinn skila-
I frest til að afhenda byggingar-
nefnd teikningarnar, því ef þær
bærust henni ekki fyrir ákveðinn
I tíma, félli tilkall Heilsuræktar-
innar til lóðarinnar úr gildi.
Það tókst að skila umræddum
teikningum áður en skilafrestur
rann út. Byggingarnefnd vísaði
teikningunum til umsagnar skipu-
lagsnefndar vegna þess að ekki
var búið að ganga formlega frá
færslu hússins innan lóðar svo
sem áður var nefnt. Fól skipulags-
nefndin Borgarskipulagi að vinna
það verk, en meðan verið var að
því samþykkti meirihluti borgar-
ráðs (á móti voru Albert Guð-
mundsson og Björgvin Guð-
mundsson) tillögu borgarverk-
fræðings, sem ekkert hafði með
málið að gera, að veita Verkfræð-
ingafélagi íslands vilyrði fyrir
skrifstofu- og samkomuhúsi fé-
lagsins inni á útivistarsvæðinu. Var
svo langt gengið á tímabili að sex
metra breiðri götu var ætlað að
•igffla yfir lóð Heilsuræktarinnar
að fyrirhuguðu húsi Verkfræð-
ingafélagsins og yfir þann stað er
Aalto hafði ætlað B-álmu Heilsu-
ræktarinnar að standa. Efnt var
til samkeppni um þessa byggingu
Verkfræðingafélagsins og var jafn-
vel gefið í skyn að koma mætti fyrir
á útivistarsvæðinu fleiri byggingum
með tilheyrandi bílastæöum, sem ná
myndu að barmi sundlaugar þeirrar,
sem Aaito hafði lagt hvað mesta
áherslu á að gerð yrði.
Borgarskipulag og skipulags-
nefnd, sérstaklega fulltrúi Sjálf-
stæðisflokks í þeirri nefnd, Birgir
ísl. Gunnarsson, kom ásamt full-
trúa Framsóknarflokksins, Hilm-
ari Ólafssyni, í veg fyrir mikil
mistök með því að vísa frá tillögu
um aðkomuleið að Verkfræðinga-
húsinu í gegnum mannvirki
Heilsuræktarinnar.
Heilsurækt og úti-
vistarsvæði eða
skriffinnskubákn
Það er þversögn að ætla stéttar-
félagi verkfræðinga lóð fyrir
skrifstofuhúsnæði á útivistar-
svæði.
Það er ekki til fyrirmyndar, með
tilliti til hugmynda Alvars Aalto
um heilsurækt og norræna menn-
ingarmiðstöð á Asmundarreit,
hvernig borgaryfirvöld tóku á
þessu máli 1981. Þau yrðu ekki lít-
il áhrifin sem mannræktarmið-
stöð sem þessi, sem einn merkasti
arkitekt okkar tíma á hlut að,
hefði á líf þeirra sem njóta
myndu, yrðu hugmyndir hans að
skipulagningu svæðisins að veru-
leika. Nafn Alvars Aalto yrði jafn-
framt greypt í þjóðarsálina um
ókomin ár, þar sem hann er einnig
hönnuður Norræna hússins í
Reykjavík.
Lóðarbeiðni Verkfræðingafé-
lagsins stefnir byggingarmálum
Heilsuræktarinnar í fullkomið
óefni. Raunar sætir það furðu að
það skuli orka tvímælis hvort
skuli hafa forgang, heilsuræktar-
aðstaða og almenningsgarður eða
nýbygging fyrir stéttarsamtök
sem ætla mætti að finna mætti
stað einhvers staðar annars
staðar, t.d. í nýja miðbænum, án
þess að starfsemi félags verkfræð-
inga biði skaða af.
Nú hefur það gerst að borgarráði
hefur borist beiðni Verkfræðingafé-
lagsins um endanlega afgreiðslu lóð-
arumsóknar þeirra og má því vænta
þess að borgaryfirvöld afgreiði mál
þetta alveg á næstunni. Myndi lóð
sú er Verkfræðingafélagið vill fá í
sinn hlut á Ásmundarreit spanna
hvorki meira né minna en fimmtung
reitsins. Fái verkfræðingar sitt
fram verður hugmynd hins heims-
fræga snillings um samnorræna
menningar- og heilsuræktarstöð á
Ásmundarreit að engu. Fæ ég ekki
betur séð en að fatlaðir, aldraðir
og aðrir er láta sig þetta mál
varða, verði nú að rísa upp til and-
vildi hann hafa göngubrú yfir
Kringlumýrarbraut og undirgöng
undir Reykjaveg (sjá teikningu).
Hann sá í hendi sér að göngubrú
og undirgöng myndu auðvelda
fótgangandi og fötluðum að kom-
ast yfir í Laugardalinn og jafnvel
alla leið niður i Grasgarðinn en
þannig kæmist þetta fólk út úr
einangrun sinni án aðstoðar ann-
arra og gæti þannig átt mun fyllra
líf.
Aalto taldi ísland eiga ótæm-
andi möguleika á að vera miðstöð
heilsuræktar með dýrmætu hvera-
vatni sínu, ómenguðu lofti og
möguleikum til útivistar í kyrr-
látu og fögru umhverfi. Sagðist
hann ekki mundu hika við að
koma hingað í þessu skyni."
Almenningur er í æ ríkara mæli
að vakna til vitundar um gildi úti-
vistar og heilsuræktar. Alþjóðleg
samtök eins og Sameinuðu þjóð-
irnar boða ár fatlaðra, ár aldraðra
o.s.frv. og það eru einmitt þéssi
sjónarmið og þessir hópar sem
hugmynd Alvars Aalto snerist um
og heilsuræktaraðstaða í Ás-
mundarreit myndi gera endurhæf-
ingu fatlaðra og aldraðra að
veigameiri þætti í þjóðlífinu en nú
er.
Lokaskilyrði meistara Aaltos
var að tryggt yrði að verkið nyti
sín og hefði varanlegt gildi í fram-
tíðinni. Kvaðst hann aldrei vinna
verk nema til gagns fyrir heildina.
Væri vel ef ráðamenn höfuðborg-
arinnar hefðu þá reglu að leiðar-
Ijósi.
Hafnarfirði, 29. september 1983.
Jóhanna Tryggyadóttir er formaó-
ur stjórnar Heilsuræktarinnar.