Morgunblaðið - 12.10.1983, Blaðsíða 16

64
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 12. OKTÓBER 1983
Barnið og
stillimyndin
Framhaldshugleiðing um barnapólitík útvarpsráös
Norrænt öryggi
Bókmenntir
Björn Bjarnason
RIT UM stöðu öryggismála á Norð-
urlöndunum öllum á líðandi stund
eru ekki á hverju strái, þess vegna
er ástæða tii að vekja athygli á rit-
gerð sem Erling Bjöl, fyrrum pró-
fessor í alþjóðamálum við Árósa-
háskóla, hefur skrifað og ber heitið
Norrænt öryggi. Alþjóðahermála-
stofnunin í London, International
Institute for Strategic Studies, gaf
ritgerðina út fyrr á þessu ári í röð-
inni Adelphi Papers og ber hún þar
heitið Nordic Security, þá hefur rit-
gerðin einnig birst á dönsku í ritröð
Dan.sk Udenrigspolitisk Institut,
DUPI-hæfte 1983/1, en þar ber hún
heitið Nordens Sikkerhed í
1980’erne.
í inngangi bendir Bjöl á að um-
ræður um öryggismál hafi verið
miklar á Norðurlöndum undanfar-
in ár. Þar hafi komið fram efa-
semdir um réttmæti þeirrar
stefnu sem fylgt hefur verið til
þessa. Hinir hlutlausu Svíar hafi
tekið varnarstefnu sína til endur-
mats. í Danmörku, íslandi og Nor-
egi, löndunum sem mynda nyrsta
hluta NATO-svæðisins í Evrópu
hafi menn rætt um gildi þátttök-
unnar í bandalaginu. Eru norrænu
NATO-ríkin að velta fyrir sér að
taka upp hlutleysisstefnu að nýju?
Hefur kannski tekist að „finnland-
ísera" Svía, Dani og Norðmenn að
einhverju leyti? Hvað er að gerast
í Finnlandi eftir að Uhro Kekkon-
en hvarf úr forsetaembættinu?
Eru Finnar kannski að „af-finn-
landíerast"?
Þessum og mörgum fleiri spurn-
ingum varpar Erling Bjöl fram í
upphafi ritgerðarinnar og leitast
við að svara þeim með því að
kynna lesandanum í senn þróun
stjórnmálaviðhorfa á Norðurlönd-
unum og þær breytingar sem orðið
hafa á stöðu þeirra vegna þróunar
á hernaðarsviðinu frá lokum síð-
ari heimsstyrjaldarinnar.
Að ýmsu leyti standa Norður-
löndin öll nú á sögulegum pólítfsk-
um tímamótum, þegar litið er til
öryggismála. Ljóst er að Mauno
Koivisto, hinn nýi Finnlandsfor-
seti, ætlar ekki að segja stjórn-
málamönnum annars staðar á
Norðurlöndunum fyrir verkum í
öryggismálum eins og Kekkonen
gerði meðal annars með óljósum
yfirlýsingum um kjarnorkuvopna-
laust svæði á Norðurlöndunum.
Olof Palme, forsætisráðherra Sví-
þjóðar, vill ná nýju frumkvæði í
umræðunum um stríð og frið með
tillögum um sameiginlegt öryggi. í
Noregi og Danmörku hafa jafnað-
armannaflokkarnir tekið til við að
gagnrýna Atlantshafsbandalagið
vegna Evrópueldflauganna, en
stefnu bandalagsins í þeim málum
áttu þessir flokkar þó þátt í að
móta á meðan þeir áttu ráðherra í
ríkisstjórn. Hér á landi hefur Al-
þýðubandalagið setið í tveimur
ríkisstjórnum án þess að setja það
sem skilyrði að varnarsamstarf-
inu við Bandaríkin væri slitið.
Erling Bjöl gerir grein fyrir öll-
um þessum hræringum í ritgerð
sinni. Forvitnilegast þótti mér að
kynnast lýsingu hans á þróuninni
í Finnlandi. Frásögn hans af gangi
mála hér á landi er stutt, en þar er
drepið á höfuðatriði og skýrt frá
þeirri staðreynd að dvöl banda-
ríska varnarliðsins hér sé ekki
eins mikið hitamál í stjórnmála-
baráttunni og áður. Hvergi kemur
fram sú skoðun að eðlisbreyting
hafi orðið á starfsemi varnarliðs-
ins á Keflavíkurflugvelli eins og
gjarnan er látið í veðri vaka af
herstöðvaandstæðingum. Hins
vegar sést af ritgerðinni að þær
röksemdir hafa talsmenn her-
stöðvaandstæðinga sótt til Nor-
egs, þar sem gagnrýnendur norska
varnarkerfisins hafa haldið á loft
svipuðum sjónarmiðum vegna eft-
Kvikmyndir
Ólafur M. Jóhannesson
Barniö og stillimyndin
Framhaldshugleiðing um barna-
pólitfk útvarpsráðs.
Undirritaður ritaði grein í maí
síðastliðnum, nánar tiltekið 12.
maí — er hann nefndi: Barnið og
stillimyndin. Auðvitað er sú grein
löngu gleymd og grafin eins og
flest það er birtist á síðum dag-
blaða. Það er helst að maður
muni snilldarlega ritaðar minn-
ingargreinar einsog grein Dr.
Gunnlaugs Þórðarsonar um Pét-
ur Guðjónsson — en sleppum
því. Til allrar hamingju er hægt
að rifja upp í dagblaði dægurmál
og freista þess þar með að forða
umræðunni andartak frá kvörn
tímans. Grein mín um barnið og
stillimyndina var ætlað að vekja
útvarpsráð til umhugsunar um
hlut barnsins í sjónvarpsdag-
skránni. Síðan hún var rituð hef-
ur lítið sem ekkert verið gert til
að rétta hlut þessa minnihluta-
hóps ef frá er talin ágætis
myndasaga um ömmu og barna-
börn hennar sjö sem birtist á
miðvikudögum. Stundin okkar
hefur að vísu hafið göngu sína en
slíkt telst nú vart til tíðinda.
Ég hringdi niðrí sjónvarp um
daginn að kvarta við Bjarna Fel-
ixson yfir golf- og körfubolta-
þáttum sem rifnir eru útúr
dagskrá amerískrar sjónvarps-
stöðvar og sýndir hér í óbreyttri
mynd án texta eða athugasemda.
Það er raunar einsog maður sé
að horfa á amerískt sjónvarp
þegar þessir þættir lóna á skján-
um. Höfum við ekki smá ögn af
sjálfsvirðingu? Mun skárra væri
að senda út brot af þessum þátt-
um með textum og/eða athuga-
semdum á voru móðurmáli. Það
væri gaman að sjá svipinn á
frændum vorum á norðurlöndum
ef sjönvarpið þar byði uppá slíkt
efni Bjárni bar fyrir sig að ekki
ynnist tími til að þýða þessa
þætti og þeir nytu nokkurra
vinsælda. Ég veit að það er
ósköp notalegt fyrir stjórnanda
íþróttaþáttarins að fá sér kaffi
meðan bandarískir starfsbræður
sjá um kynningar en við erum
nú enn sjálfstæð þjóð og meðan
svo ef eiga fyrrgreind vinnu-
brögð í íslenskum fjölmiðli eng-
an rétt á sér.
Ég tel að með því að stytta
þessa þætti og þar með íþrótta-
þáttinn á laugardögum, væri
hægt að koma ögn til móts við
yngstu áhorfendurna, þá sem
sennilega eru þakklátustu sjón-
varpsgláparar þessa lands, ef
undan er skilið gamla fólkið, en
það hefir líka oft gaman af vönd-
uðu barnaefni. Það ætti að vera
næsta auðvelt að skjóta barna-
efni í þá eyðu sem íþróttaþáttur-
inn skilur eftir sig. Ég álít einnig
að þetta þurfi ekki að þýða svo
mikil aukaútgjöld fyrir sjón-
varpið, því einsog ég sagði í fyrri
grein minni um þetta mál: Af
hverju safnar sjónvarpið ekki
tilboðum frá þeim kvikmynda-
félögum sem þegar hafa fest
rætur hér á landi um gerð sjón-
varpsefnis fyrir börn og ungl-
inga? Það ætti ekki að vera svo
ýkja kostnaðarsamt fyrir sjón-
varpið okkar að senda út svo sem
klukkutíma á dag — virka daga
— efni sem bærist tilbúið frá
kvikmyndaverunum. Það mætti
hugsa sér að sjónvarpið borgaði
ekkert fyrir þetta efni, heldur
söfnuðu kvikmyndaverin auglýs-
ingum er stæðu undir kostnaði."
Er þetta svo vitlaus hugmynd?
Ég man ekki betur en sjálfstæðir
kvikmyndagerðarmenn væru að
væla hér á dögunum í blöðum
um verkefnaskort sem stafaði í
og með af áhugaleysi sjónvarps-
ins. Væri ekki skynsamlegt að
nýta þá tæknikunnáttu og list-
rænu hæfileika sem nú beinast í
æ ríkara mæli inná svið auglýs-
ingamennsku — við gerð mynd-
efnis fyrir íslenska ^jónvarpið?
Sjónvarpið er eign þjóðarinnar
en ekki þeirra er þar starfa og ég
er ekki alveg viss um að skatt-
borgararnir vilji fremur horfa á
þulinn góða Magnús Bjarn-
freðsson stikla um í hraunjaðri
en þann mikla kvikmyndasnill-
ing Ósvald Knudsen. Til hvers að
vera að rembast við að mynda
efni sem þegar hefur verið gerð
skil á filmu? Við eigum dugmik-
ið kvikmyndagerðarfólk, bæði
innan veggja sjónvarpsins og
utan. Mikið væri gaman ef þetta
fólk hittist á skjánum í umræðu-
þætti er tæki fyrir tengsl ís-
lenska ríkissjónvarpsins og
sjálfstæðrar innlendrar kvik-
myndaframleiðslu. Barnapólitík
útvarpsráðs gæti hæglega komið
inní þær umræður. Persónulega
tel ég mig hafa lagt fram skerf
kvikmyndagagnrýnandans til
þessarar umræðu og læt þar við
sitja.
Annálar í nýjum
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Anders Hansen: ÍSLENSKIR ANN-
ÁLAR 1400—1449, 209 bls.
Bókaklúbbur Arnar og Örlygs.
Reykjavík, 1983.
»Fimmtánda öldin er af mörg-
um talin hin myrka öld íslands-
sögunnar, bæði vegna þess að til-
tölulega lítið er til af heimildum
frá henni, og einnig vegna þess að
öldin er f hugum margra fyrst og
fremst öld landfarsótta er tvívegis
gengu og lögðu tugþúsundir í gröf-
ina,« segir Anders Hansen f for-
mála þessara íslensku annála. Og
það er hverju orði sannara. A
fimmtándu öld tók verulega að
síga á ógæfuhliðina fyrir íslend-
ingum. Loftslag fór kólnandi. fs-
lendingar urðu æ vanmegnugri
gagnvart sínum erlendu herrum.
Óg svartidauðinn í aldarbyrjun
brá skugga yfir alla öldina. Fram
til þessa munu íslendingar hafa
haldið nokkuð í við t.d. Norðmenn
að mannfjölda. Giskað hefur verið
á að á þjóðveldisöld hafi Norð-
menn verið aðeins fimm sinnum
fleiri en íslendingar og það hlut-
fall hafi haldist óbreytt nokkuð
lengi. Tel ég þá ágiskun vel geta
staðist (nú munu þeir vera tuttugu
sinnum fleiri). Á fimmtándu öld
einangruðust fslendingar málfars-
lega. Danir tóku upp ógrynni
þýskra orða, renndu errinu niður í
kok og felldu niður beygingarend-
ingarnar. Sams konar málfars-
þróun gerðist í Noregi og Svíþjóð
— aðeins hægar. Áður höfðu fs-
lendingar getað talað sína tungu
hvar sem vár á Norðurlöndum og
verið eins og heima hjá sér. Mál-
einangrunin hafði fleiri og verri
afleiðingar í för með sér en menn
gera sér almennt ljóst, t.d. reynd-
ist hún síður en svo meðal við vax-
andi minnimáttarkennd. Tveim
öldum áður höfðu íslendingar háð
hér stórorustur, barist hver við
annan — með sams konar vopnum
og þá voru notuð í Evrópu. Nú var
þjóðin að koðna niður í varnar-
leysi. Því miður var ekki um ein-
hliða afvopnun að ræða svo hermt
sé eftir nútímaorðalagi. Furðu-
lengi reyndu landsmenn þó að
verjast erlendum óaldaflokkum og
ribbaldalýð, en fimmtánda öldin
einkenndist fremur af upplausn en
harðstjórn.
Og þá er komið að þeirri hnign-
uninni sem varð nokkurs konar
samnefnari fyrir afturför í flest-
um greinum: hinni bókmennta-
legu, menningarlegu. Raunar
hófst hún strax á fjórtándu öld.
Samanburðurinn á þrettándu öld-
inni, sagnritunaröldinni, annars
vegar, við fimmtándu öldina, ann-
álaöldina, hins vegar, er hrika-
legur. Á hinni fyrrnefndu voru fs-
lendingasögur skráðar, á hinni
síðartöldu annálar, og raunar tóku
þeir við þegar söguritun lauk.
Samanburðurinn er fimmtándu
búningi
Anders Hansen
öldinni vægast sagt óhagstæður.
Mikil var reisnin yfir þrettándu
aldar íslandi þó eigi færi saman
gæfa og gervileiki. Tveim öldum
síðar er sem skuggi hafi fallið yfir
land og þjóð. Heimildir þær, sem
við höfum í höndum um fimmt-
ándu öldina, eru einkum fáorðir og
stundum miður áreiðanlegir ann-
álar. Það er úr þeim fátæklega
efnivið sem Anders Hansen hefur
nú samið og sent frá sér þessa
ágætu bók sína. Hann segir frá því
í formála hvar og hvernig hug-
myndin að þessum sérstæða ald-
arspegli varð til. Upphaflega
hugðist Steindór Steindórsson
vinna þetta verk, enda hugmyndin
S'
I kínversku þorpi
tuttugu árum síðar
Erlendar
bækur
Jóhanna Kristjónsdóttir
Margar og merkar greinar og
stórar bækur hafa verið skrifaðar
um þær breyting^r, sem eru að
verða á kínversku samfélagi. Eftir
að Mao formanni var þokað af
guðastaili sínum hafa kínverskir
leiðtogar verið önnum kafnir við
að snúa eins og einum milljarði
Kínverja frá villu síns vegar: guð-
ið reyndist sennilega geðveikt þeg-
ar á allt er litið. Að minnsta kosti
síðustu æviárin og ekki má gleyma
fjórmenningaklíkunni, sem nú sit-
ur með á herðum sér allt sem af-
laga fór — að dómi núverandi for-
svarsmanna.
Einn þeirra sem er að velta
fyrir sér breytingum í Kína er
sænski höfundurinn Jan Myrdal.
Hann fór til Kína í fyrsta sinn
árið 1962 og bjó þá alllengi í þorp-
EN KINESISK
LANDSBY
20AREFTER